Құндылыққа негізделген тәрбие беруде «Ұшқан ұя» романындағы ұлттық болмыс

Қызылорда облысы, Арал қаласы

№2 Облыстық мамандандырылған

мектеп-лицей- интернатының директоры,

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Есенбаева Гүлжанат Аманғалиқызы

«Үш нәрседен қорқамын: Біріншісі - баласына бесік

жырын айта алмайтын анадан, Екіншісі - бір-бірімен

қазақша сөйлей алмайтын қазақтан,

Үшіншісі - немересіне ертегі айтпайтын әжеден»

Б.Момышұлы

Құндылыққа негізделген тәрбие беруде «Ұшқан ұя» романындағы ұлттық болмыс

(авторлық бағдарлама)

1. Кіріспе

2. Негізгі бөлім

3. Бағдарламаның мазмұны мен құрылымы

4. Қорытынды

5. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе: Білім алушылардың функционалдық сауаттылықтары мен әмбебап құзырлылықтарын қалыптастыруға қол жеткізетін бағыттардың бірі-құндылыққа негізделген оқыту мен тәрбие бағдарламасы. Бағдарламаның шешуші идеясы оқу-тәрбие процесін білім алушыларды ұлттық құндылықтар негізіндегі жалпыадамзаттық құндылықтарға бағыттау.

Халықтық , ұлттық тәрбиеге сусындап өскен Бауыржан Момышұлының ар мен намысты биік ұстаған тұғырлы тұлғасы «Ұшқан ұя» романында терең танылады. «Ұшқан ұя» романын зерттеу барысында шығарманың мақсаты мен міндеттерін негізге ала отырып, тәрбие алған ортасынан өнеге ілген батырдың өмір жолы, тәрбиеге әсер еткен негізгі көздер: әже тәрбиесі, салт-дәстүрлер, ұлттық наным-сенімдер, мақал-мәтелдерге тоқталу арқылы балалар бойына ұлттық құндылығымызды сіңірте аламыз, Оқушылардың бойына ұлттық құндылықтарды насихаттау бүгінгі оқыту процесіндегі мәселе болып табылады. Б.Момышұлының «Ұшқан ұя» романындағы әрбір салт –дәстүрге тоқталу қазақпын деген жас ұрпақтың бойына асыл қазынамызды сіңіртіп, ұлт болашағының керегесін кеңейту болды. Роман арқылы халықтың болмысы, дәстүрі көрсетіледі. Кейбір ұлттық құндылықтарымызды оқушылардың біле бермейтіні анық.Сондықтан «Ұшқан ұя»романы ұлттық санамызға ой - түрткі болсын деген мақсатпен шығарманы негізге ала отырып,оқушылармен жұмыс жүргізу, оларды ойлантудың тиімді екендігін көрсетеді. Аптасына 1 сағат,жылына 34 сағат. Бағдарлама 5- бөлімнен тұрады. Батырдың тағылымы мол шығармасындағы ұлттық тәрбиесін терең түсіндіре отырып, оны практика жүзінде іске асырудың маңызыдылығы көрініс табады.

Негізгі бөлім: Бағдарлама Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігінің ұсынған және бекіткен оқулықтары мен жалпыадамзаттық құндылықтар негізінде тұлғаны тәрбиелеу мемлекеттік бағдарламасына сүйене отырып жасақталды. Бағдарламада оқушыларды шығармашылыққа баули отырып, білім алушылардың бойына қазақстандық патриотизм сезімін, төзімділіктің құндылығын,адамгершілік бейнесі-ар-ождан, ар-намыс, жауапкершілік, мейірімділік,ұят, өмірге этикалық жауапты көзқарас сияқты құндылықтарды қалыптастыра аламыз.

Бағдарлама Мақсаты: Жауынгер жазушының шығармасындағы ұлттық құндылығымызды оқыту

• Жас ұрпаққа елтану әліппесін насихаттау;

• Халықтық педагогиканы сабақпен ұштастыру;

• Б.Момышұлының салт-дәстүрлік сипаттағы тәрбие сырларын талдап тарату;

Бағдарлама Міндеті:

• Сыныптан тыс жұмыстарында, тәрбие сабақтарында Б.Момышұлы шығармаларындағы тәрбиелік, патриоттық нақыл сөздерді, өсиеттерді қолдану;

• Төрт - түлік малды қастерлеуге, тілін ұғынуға үйрету;

• Ауыз әдебиетіміздің жандануына ықпал ету; жаңылтпаш, ертегі, жұмбақ, жарапазан айтып үйрену;

• Қазақ қыздарын болашақ ана ,елдің тірегі етіп тәрбиелеу;

• Қазақ қыздарының өз жасауларын өздері жасау қолөнер шеберлігін дамыту;

• Ұмыт қалып бара жатқан салт-дәстүрді жаңғырту;

• Жас ұрпақтың бойына ұлттық нышандарды сіңірту;

Өзектілігі:

• Б.Момышұлының «Ұшқан ұя» романындағы әрбір салт –дәстүрге тоқталу, қазақпын деген жас ұрпақтың бойына асыл қазынамызды сіңіртіп, ұлт болашағының керегесін кеңейту.

Күтілетін нәтиже:

• «Бауыржан шығармаларындағы нақыл сөздер» атты ғылыми жоба аудандық деңгейде қорғалды

• «Бауыржан шығармаларындағы ұлттық болмыс» атты мақалалар жарыққа шықты.

• Бауыржанның «Ұшқан ұя» романын сатылай кешенді талдау арқылы елтану әліппесін жасау.

Ата мен әже тәрбиесі өнеге басы

Бауыржантану

әліппесі

Мазмұны, құрылымы

Бауыржантану тағылымы

Ұлттық дәстүр тәлімі

Жалғасын тапқан дәстүр

1. Бауыржантану әліппесі

Б. Момышұлының өмірімен, «Ұшқан ұя» романының шығу тарихымен танысады. Ұлттық рух пен ұлттық патриотизмді күшейту үшін, білім алушыларға ұлттық, патриоттық тәрбиенің құндылықтары насихатталады.

2. Ата мен әже тәрбиесі – өнеге басы

Қазақ отбасында баланы, ұлттық салт-дәстүрлер аясында тәрбиелеген. Бала тәрбиесіне байланысты салт-дәстүрлер, сонымен қатар Б.Момышұлының батасын бір төбе деп қарастыруға болады. «Ертексіз өскен бала-рухани мүгедек адам» қазақи әңгімелер мен аңыз-ертегілер, «Жұмбақ-қиялды шыңдайды» тақырыбында баланың ойлау қабілеті мен ауыз әдебиетінің жандануына ықпал ету.

3.Бауыржан тағылымы

Б. Момышұлынының «Ұшқан ұя» атты романында «Келген адам алдымен менің атымды сұрайтын. Содан соң жеті ата жөніндегі білімімді тексеретін. Ел танудың басы алдымен осылай басталатынын , ол кезде кім білген» деген екен. «Сәлем- сөздің басы» (амандасу), Жеті ата – тектіліктің тамыры(жеті атасын білу), Қазақ ұғымындағы төрт түлік, Төл шақыру.Төрт түліктің тілін білу, Жарапазан айту- өнері арқылы ұлттық болмыс - бітімімізді танытатын сипаттағы іс - әрекеттерді меңгерту.

4. Ұлттық дәстүр тәлімі

Қыз тәрбиесі-ұлт тәрбиесі. Қыз балаларымыздың иманды, ибалы, парасатты болуына тәрбиелеу. Келін түсіру, Беташар, Қыз ұзату дәстүрлері бойынша кеңінен мәлімет бере отырып,

«Дәстүр мен ғұрып» жобасын іске асыру.

5- бөлім

1.Жалғасын тапқан дәстүр

Келін тәрбиесі. З.Ахметованың «Шуақты күндер», «Күретамыр» кітабынан үзінділер оқыту.

Ата сөзі -келінге өнеге, Батыр атын қастерлеу, Батырдың өмірі - немереге өнеге, Бауыржанның нақыл сөздері, Батыр өсиеті - ұлттық қазына - шығарма композициясындағы белгілі бір эпизодты ролдік ойындар арқылы көрсету.

Тәрбиелік -әдістемелік жоспар

р/с	Тақырыбы	Оқу мақсаттары	Сағат саны	Күні
1 - Бөлім	Бауыржантану әліппесі
1	Кіріспе. «Алып анадан туады»(Б.Момышұлының өміріне шолу)	Халқымыздың қаһарман ұлы Бауыржан Момышұлының өмірі, шығармашылығымен таныстыру	1
2	Б.Момышұлының «Ұшқан ұя»романы – батыр өмірінің шежіресі	Оқушыларды ерлікке, елжандылыққа, Отанын қорғай білуге тәрбиелеу	1
3	«Ұшқан ұя» романының шығу тарихы	Б. Момышұлының еңбектерін, ерліктерін оқыту арқылы ой - өрісін, сөйлеу мәнерін білім – білік дағдыларын дамыту Оқушыларды ерлікке, елжандылыққа, Отанын қорғай білуге тәрбиелеу	1
2-бөлім	Ата мен әже тәрбиесі- өнеге басы
1	Бата-ақ тілеудің белгісі	Батаны өмірде қолдана білуге,бата беріп үйренуге баулу, имандылыққа, салт-дәстүрді дәріптеуге тәрбиелеу.	1
2	Шілдехана.Ат қою	Ата-баба дәстүрінің қасиеттілігін,мағынасын жеткізу,есте сақтау.	1
3	Әже әлдиі	Бесік жыры туралы мәлімет беріп, мағынасын түсіндіру. Өз ұлтының әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін білуге үйрету. Өз Отанына деген сүйіспеншілікті арттыру.	1
4	Қазақша жыл санау	Қазақша жыл санау мен жыл қайыру кестесінің шығу тарихы туралы мағлұмат беру	1
5	«Әжем айтқан ертегі»	Халық ауыз әдебиетінің бір түрі ертегілер туралы мағлұмат беру.Сахналап көрсету шеберлігін арттыру. Сахнада өздерін дұрыс ұстауға әдептілікке тәрбиелеу.	1
6	Жұмбақ- қиялды шыңдайды	Оқушыларды мақал – мәтел, жұмбақтар айту арқылы көркем, ұтымды сөйлеуге, қиыннан қиыстыра білуге үйрету, ой-өрісін кеңейту. Өз қазақ әдебиетін құрметтеуге, өз тілін мақтан ете білуге тәрбиелеу. өз ойларын әдеби тілде жеткізе білуге баулу, ой жүйріктігін дамыту.	1
3-бөлім	Бауыржан тағылымы
1.	Елтанудың әліппесі: «Сәлем- сөздің басы» (амандасу)	Қазақ халқының ұрпағына тән иба мен имандылыққа, үлкенге құрмет, кішіге ізет, мейірімділікке баулу, амандасу салт-мазмұны жағынан өте бай ата дәстүр екендігін терең ұғындыру, оқушыларды адам бойындағы асыл қасиеттерді бағалай білуге, оны игеруге, айналасындағы адамдармен қарым-қатынас жасай отырып, әдет-ғұрпы мол, дәстүрді жалғастырушы қайырымды ұрпақ тәрбиелеу.	1
2.	Жеті ата – тектіліктің тамыры(жеті атасын білу)	Оқушыларға жеті ата туралы мәлімет беру	1
3.	Мүшел жастың сыры	Мүшел туралы қызықты пікірлермен балаларды таныстыру. Мүшелде қандай сыр бар, ол қандай сөзден шыққанына түсінік беру.Балалардың алғашқы мүшел жасына сипаттама беру. - Оқушының қабылдауын, танымын, белсенділігін арттыру, мәнерлеп,сезініп оқуға дағдыландыру.	1
4.	Қазақ ұғымындағы төрт түлік	Төрт түлік туралы түсінік беру және тереңдету, оларды бір-бірінен ажыратуға , әңгімені мұқият, зейін қойып, тыңдауға, үй жануарларына байланысты тақпақ, мақал-мәтелдерді қайталай отырып сұрақтары арқылы тіл байлығын дамыту	1
5.	Төл шақыру.Төрт түліктің тілін білу	Төрт түлік төлдерін дұрыс атай білуге,төрт түлікті күтіп бағуға,оларға қамқорлық жасауға тәрбиелеу. Төрт түліктің төлдері жайында балаларға түсінік беру; Төрт түлік жайлы түсініктерін кеңейту,ұғымдарын толықтыру,байланыстырып сөйлеу тілін қалыптастыру,сөздік қорын байыту; Жануарларды күтіп бағуға деген сүйіспеншілігін оятып оларға қамқорлық жасауға тәрбиелеу;	1
6.	Ұлттық ойын түрлері –спортқа шыңдалудың басы	Халқымыздың ұлттық ойындарының қалай қалыптасқандығы, оның атадан балаға, үлкеннен кішіге мұра болып жалғасып отырғандығы туралы мағлұмат беру. Ұлттық ойын түрлерінің мазмұнын түсіндіре отырып, ойнату арқылы қызығушылықтарын арттыру. Ата бабамыздан бізге жеткен баға жетпес байлығымыз, асыл қазынамыз ұлттық ойындар екендігін біліп өсуге, денсаулығын шыңдай түсуге тәрбиелеу.	1
7.	Асық ату - өнер	Ұлтымыздың негізсіз ұмытылып бара жатқан ойынын жаңғырту, бабаларымыздың ойыны туралы түсінік беріп, қызығушылық ояту. Асық ойнату арқылы оқушыларды дәлдікке, мергендікке, ептілікке жеңіске деген құштарлыққа, намысқойлыққа, әділдікке баулу. Оқушыларды ұлтымыздың құндылықтарын қастерлеуге баулу, қазақ халқының брендттерін сақтап әлемдік денгейдегі спорттық ойындар қатарына қостыруға ой туғызу.	1
8.	Ат бәйгесі,көкпар ұлттық ойындар	Елбасымыздың «Ұлы даланың жеті қыры» мақаласы бойынша «Атқа міну мәденитін» жан-жақты талдай отырып, жылқы жануарының қазақ ұлтының өміріндегі рөлін анықтау.	1 770 ₸ - Сатып алу Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру Ашық сабақ, ҚМЖ, көрнекілік, презентация жариялап табыс табыңыз! Материалдарыңызды сатып, ақша табыңыз. (kaspi Gold, Halyk bank) Соңғы бір жылда: 45 000 000 ₸ Авторлар тапқан ақша Толығырақ Ресми байқаулар тізімі Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз! Тізімді көру Материал іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз Барлығы 663 959 материал жиналған Пән Жүктелуде... Бағыт Жүктелуде... Сынып Жүктелуде... Іздеу Ұқсас материалдар Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2024-2025 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған Сертификатталған тренер жасаған 01.01.2023 17 863 13 694 ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. Барлық пәндер Барлық материалдар Барлық сыныптар Қазақ әдебиеті пәні бойынша барлық материалдарды көру Аттестацияда (ПББ) 100% келетін тақырыптармен дайындаймыз Аттестацияда (ПББ) келетін тақырыптар бойынша жасалған тесттермен дайындалып, бізбен бірге тестілеуден оңай өтесіз Өткен жылы бізбен дайындалған ұстаздар 50/50 жинап рекорд жасады Толығырақ