«Арқалық политехникалық колледжі» КМҚК

Құзіреттілікті қалыптастыруға бағдарланған инновациялық технологиялар

Орындаған: Каржауова Гульженис Касимхановна

Химия пәнінің оқытушысы

Арқалық 2024

Құзіреттілікті қалыптастыруға бағдарланған инновациялық технологиялар

Аңдатпа: Баяндамада қазақстандық білім беру жүйесінде пәнді білуге ​​бағытталған білім беру мақсаттарынан білім алушылардың негізгі құзіреттіліктерді игеруіне бағытталған мақсаттарға ауысқан жаңа екпін туралы айтылады. Білім беруді модернизациялау жағдайында оқытушы бұл идеяларды білім беруді дамытудың эволюциялық процесі ретінде жүзеге асыруда шешуші тұлға болып табылады.

Аннотация: В докладе подчеркивается новый акцент в казахстанской системе образования на переход от образовательных целей, направленных на изучение предмета, к целям, направленным на приобретение обучающимися ключевых компетенций. В условиях модернизации образования педагог является ключевой фигурой реализации этих идей как эволюционного процесса развития образования.

Annotation: The report highlights the new emphasis in the Kazakh education system on the transition from educational goals aimed at studying the subject to goals aimed at acquiring key competencies by students. In the conditions of modernization of education, the teacher is a key figure in the implementation of these ideas as an evolutionary process of education development.

Тезис:

Технология:

1. Өндірістік құралдарының  жиынтығы

2. Бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жиынтығы.

Мақсаты: химия сабақтарында инновациялық технологияларды қолдану арқылы білім алушының қызығушылығын арттырудың әдіс-тәсілдерін жинақтап, көрсету.

Міндеттері:

- Білім алушы сауаттылығын арттыру;

- Өз ойын еркін жеткізе алатын тұлға даярлау;

- Ұстанымын дәлелді бекіту үшін жан-жақты білім алдыру;

- Шығармашылық қабілетін шыңдау, ой жүйелілігін реттеу;

- Ой жүйесінің бірізділігін сақтаудағы сөз оралымдарын тиімді қолдану;

- Шығармашылық жазбаларда сөздік қорын дамыту;

- Білім алушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру 

Оқыту  барысында  шәкірттердің

танымдық  қызығушылығы  мен

ізденімпаздығын арттырудың

                                                                                маңызы зор.

Сократ

Қазіргі уақытта елімізде жаһандық білім беру кеңістігіне енуге бағытталған жаңа білім беру жүйесін құру үшін қажетті процестер жүріп жатыр. Өзгерістердің нәтижесі инновациялық мектеп болуы керек.

Бүгінгі таңда қазақ білімінде өзгергіштік қағидасы жарияланды, бұл оқу орындарының педагогикалық ұжымдарына педагогикалық процесті кез-келген модельге, соның ішінде авторлық құқыққа сай таңдап, жобалауға мүмкіндік береді. Білім берудегі прогресс те осы бағытта жүреді: оның мазмұнына түрлі нұсқаларды жасау, білім беру құрылымдарының тиімділігін арттыруда қазіргі дидактиканың мүмкіндіктерін пайдалану; ғылыми идеялар мен жаңа идеялар мен технологияларды практикалық негіздеу.

Сонымен бірге әртүрлі педагогикалық жүйелер мен оқыту технологиялары арасында өзіндік диалогты ұйымдастыру, колледж білім алушыларын оқытудың жаңа формаларын практикада сынап көру, қазіргі қазақ жағдайында өткен кезеңнің интегралды педагогикалық жүйелерін пайдалану маңызды.

Мұндай жағдайда оқытушы қазіргі заманғы инновациялық технологиялардың, идеялардың, колледждердің, бағыттардың кең спектрін шарлап, бұрыннан белгілі болған уақытты ысырап етпей, барлық арсеналды, ең алдымен, қазақ тілін, қажет болған жағдайда шетелдік педагогикалық тәжірибені қолдануы керек.

Күтілетін нәтижені (жаңашыл қалыптасуы) ескере отырып, оған қол жеткізу үшін шарттар мыналардың болуы екенін есте ұстаған жөн: 1) білім беру технологияларының кең спектріне ие педагогикалық сауатты мамандардың болуы; 2) заманауи педагогикалық технологиялар тек инновациялық мектепте енгізілуі мүмкін. Қазіргі уақытта колледждердегі оқытушылар түрлі педагогикалық жаңалықтарды қолданады. Бұл көптеген ішкі факторларға байланысты, бірақ ұйымның мәдениеті, дәстүрлері мен мәртебесі инновациялардың тәжірибеде дамуы мен енгізілу жылдамдығына үлкен әсер ететіндігін атап өткен жөн.

Инновациялық дамуға кедергі келтіретін технологиялардың ішінде авторитарлық технологияларды атап өткен жөн, мұнда оқытушы білім беру процесінің жалғыз субъектісі, ал білім алушы тек «объект», ал баланың жеке басына назар аудармайтын жоғары деңгейдегі дидактоцентрлік технологиялар, білім беруден гөрі білім берудің басымдығына назар аударады, жеке тұлғаны қалыптастырудың маңызды факторлары дидактикалық құралдар болып табылады. Оқу үрдісінде жаңа технологияларды қолдану арқылы дәстүрлі сабақты өткізбеу білім беру ортасының біркелкілігін және оқу процесінің монотондылығын жояды, білім алушылардың іс-әрекет түрлерінің өзгеруіне жағдай жасайды және денсаулықты сақтау қағидаларын жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Оқыту технологиясын таңдау пән мазмұнына, сабақтың мақсаттарына, білім алушылардың дайындық деңгейіне, олардың оқу қажеттіліктерін қанағаттандыру қабілетіне, білім алушылардың жас категориясына және бірқатар нақты сипаттамаларына байланысты.

Бүгінгі білім беруде біз педагогтар білім берудегі жаңғыртуды байқаймыз. Осыған сәйкес, жалпы білім беретін колледж қызметінің негізгі нәтижелері білімнің өзі емес, өмірдің негізгі салаларындағы әлеуметтік маңызды құзыреттіліктердің жиынтығы болып табылады. Колледж түлектері саяси, зияткерлік, азаматтық-құқықтық, ақпараттық әлеуметтік құзыреттіліктердің белгілі бір жиынтығымен "үлкен өмірге" қадам басуы тиіс. Ғылымдарды оқыту ақпараттық түсініктерді қалыптастыруға, білім алушылардың сын тұрғысынан ойлауын дамытуға ықпал етеді. Білімді ұғынудағы маңызды сәт білім алушылардың тұлғалық мәнін қабылдау болуы тиіс, бұл адамзаттың жаһандық мәселелерімен контекстінде химия ғылым ретінде өзін-өзі тануға алып келеді. Өскелең ұрпақтың бойында химиялық білім мен химия дүниесінің ғылыми көрінісі қалыптасуы тиіс. Білім алушылар бойында химиялық білімді дамыту ғылыми дүниетанымды, экологиялық ойлау мәдениетін және мінез-құлықты қалыптастыру үшін маңызды болып табылады.

Танымның басты педагогикалық мақсаттары:

• Химиялық білім сапасын арттыру

• Химия пәнінен білім беру үдерісінде сараланған тәсілді қамтамасыз ету

• Қазіргі ақпараттық қоғамда химиядан балалардың бейімделуіне жағдай жасау.

Интерактивтіліктің кез келген түрі барлық білім алушылардың белсенді қарым-қатынасын болжайды. Оқытушы мен білім алушы бір үдеріспен айналысады: сабақты түсіну, одан өзі үшін білім алу, белсенді өмірлік ұстаным дағдыларын қалыптастыру, жағдайды сыни тұрғыдан түсіну, шындықты табу,дұрыс шешім қабылдау. Оқытушы, шын мәнінде, оқытуды ұйымдастырушы және оның көшбасшысы. Таным процесі білім алушылар білімін танудан тұрады. Сабақта білім алушылар жаңа білімді қабылдауға оң көңіл бөлетін қондырғы құрылады. Жаңа материалды зерделеуді бастау үшін оқытушы білім алушылардың материалды қабылдауға қызығушылығын тудыратын қызықты фактіні "іске қосады". Мұндай әдістерге сабақтарда ойнауға болатын.

Имитациялық әдістер жатады.

Бұл: рөлдік ойындар, дискуссиялар, дебаттар, ми шабуылы, мәселені талқылау, дөңгелек үстел, шындықты іздеу, еркін микрофон, жағдайды талдау, шешім ағашы, сөздерді сұраймын, сот процесі және т. б.

Құзыреттілік-бағытталған тәсіл-Қазақстан мен әлемнің барлық дамыған елдерінде білім беру мазмұнын дамытудың жаңа бағыттарының бірі. Өмірлік маңызды құзыреттіліктерді игеру білім алушыларға заманауи қоғамда бағдарлауға мүмкіндік береді, тұлғаның уақыт сұраныстарына тез жауап беру қабілетін қалыптастырады.

Құзыреттілік тәсілді енгізу – бұл білім сапасын арттырудың маңызды шарты. Әсіресе, бұл теориялық білімге қатысты, олар химиялық құбылыстарды түсіндірудің және практикалық жағдайлар мен проблемаларды шешудің практикалық құралы болуға тиіс. Негізгі құндылыққа мәліметтер ақпаратын игеру емес, оқушылардың өз мақсаттарын анықтауға, шешім қабылдауға және типтік және стандартты емес жағдайларда әрекет етуге мүмкіндік беретін біліктерді меңгеруі жатады.

Білім берудегі құзыреттілік тәсіл жеке тұлғаға бағытталған және білім берудің әрекеттегі тәсілдерімен байланысты, себебі білім алушылардың тұлғасына қатысты. Білім берудегі құзыреттілік жүйесін құрайды: негізгі, яғни пәндік құзыреттіліктер-олардың оқушысы қандай да бір пәнді оқу барысында меңгереді. Сондықтан құзыреттілікті берілген талап, оқушылардың білім беру дайындығының нормасы, ал құзыреттілігі – оның нақты қалыптасқан жеке қасиеттері мен қызметінің ең төменгі тәжірибесі ретінде түсіну керек.

"Химия " пәні химиялық құбылыстар, философиялық және әлеуметтік сипаттағы мәліметтер, заманауи химиялық технологиялар, қоршаған орта және адам денсаулығы мәселелері туралы білімді қамтиды.

Білім алушылар заттармен және олардың қасиеттерімен танысады, эксперименттік және хмиялық есептерді шешеді. Пәнді оқыту балаларды жеке тұлғаның өзін-өзі жүзеге асыруына бағыттауға мүмкіндік береді, онда білім алушылардың өзінің өмірлік ұстанымдары мен құндылықтық бағдарларын жеткізе алады. Бірақ бұған оқу сабақтарының әртүрлі әдістері мен формалары ықпал етуі тиіс. Сабақта табысқа жету жағдайын жасау, пікірталастар, алаңдарды өткізу, проблеманы шешу немесе жағдайдан шығу маңызды. Егер білім беру кезінде жағдай жасай білсе, онда өткізілетін тақырып қызықты болады.

Оқыту барысында ең бастысы-барлық ақпаратты бірден хабарламау, оны ұғынуға көмектесу және білім алушыларға осы ақпаратты болжауға қатысуға мүмкіндік беру. Білім алушыларға қосымша әдебиеттерді, анықтамалықтарды және интернетті пайдалануға ынталандырады.

Білім алушылардың сабаққа деген қызығушылығын ояту оқытушының сабақ өткізу тәсіліне де байланысты.  Қазіргі таңда оқытудың  әдіс-тәсілдері өте көп. Педагогикалық ғылым мен озық тәжірибенің  бүгінгі даму деңгейінде белгілі  болған оқыту әдіс-тәсілдерінің бәрін  де еркін игеріп, әрбір нақтылы жағдайларға орай ең тиімдісін таңдап алу және олардың бірнешеуінің жиынтығын түрлендіре тиімді, үйлесімді әрі шығармашылықпен қолдану- сабақтың сәтті өтуінің кепілі. Осы ретте мына мәселелерге баса назар аударғым келеді.

1. Оқытушы сәтсіз өткен сабақтарға өзіндік талдау жасап өз кемшілігін іздеуге әрекет жасау керек.

2. Білім мен тәрбие беруде жариялылық, педагогикалық, ынтымақтастық, ғылыми-әдістемелік, тың ізденістерге сүйене отырып жаңашылдыққа талпыну қажет.

3. Педагог күнделікті әр сабағына шығармашылықпен дайындалуы керек. Өйткені, сабақ-оқытушының өнері, шығармасы. Сондықтан әр сабақты тиімді ұйымдастыруда білім алушыны жалықтырмайтын, қабілетін арттыратын жағдай туғызуға ықпал етуміз керек деп ойлаймын.

Қазіргі білім саласының алдына қойылған талаптар- білім алушыға білімді жан-жақты тереңдетіп беру.Мұндай жағдайда оқытушының алдында үлкен мәселе: білім алушыны қалайша шаршатпай,енжарлыққа салдырмай терең білім беруге болады? Осы тұрғыдан алып қарағанда оқыту үрдісінде ойын әдісін қолдану – бұл проблеманы шешудің бірден-бір жолы.

Білім алушылардың білімге ықыласын, ынтасын, қызығушылығын арттырудың ең жақсы жолының бірі – сабақта ойындарды қолдану. Ойын, білім алу, еңбек ету – адамның негізгі іскерлік қасиеттері. Ойын – әрқашан шағын білім, ол шағын білім бола отырып, баланы білім алуға еңбекке дайындайды. Ойынды алданыш немесе көңіл көтеру деп ойлайтындар қателеседі. Кейбір педагогтар мен психологтардың мектеп жасындағы балалар, ойын жасынан өтіп кетті деуі бекер. Ойындағы оқиға-жайлар сабаққа әр қилылық нәр береді, сабақты қызықты етеді, оған эмоциялық бояу береді.

Ойын еңбекпен, біліммен қатар адамның болмысының негізгі түрлерінің бірі, ойын бұл ынтамен өзін-өзі басқару қаланып, жетілетін қоғамдық тәжірибені жандандыруға және меңгеруге бағытталған жағдайлар шартындағы қарекет түрі.

Ойын арқылы оқыту технологиясы дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық болып бөлінеді. Педагогикалық ойындар қарекет бойынша: физикалық, интеллектуалдық, еңбектік, психологиялық, әлеуметтік болып бөлінеді.

Педагогикалық процесс сипатына қарай ойынды келесі топтарға бөлуге болады:

1. Оқыту, жаттығу, бақылау және талдап қорыту.

2. Танымдық, тәрбиелік, дамытушылық;

3. Репродуктивті, продуктивті, шығармашылық;

4. Коммуникативті(қатынас), диагностикалық хабардар ету. Ойын әдістемесі бойынша пәндік, сюжеттік, іскерлік, рольдік, имитациялық, драмалық болады.

Ойын білім алушының ойлау қабілетін арттырады, білім-білік дағдылары, пәнге деген қызығушылығы артып, білім сапасының көтерілуіне ықпал етеді. Ойын сабақтың 1/5 уақытын қамтыйды. Оқыту үрдісінде – көзбен көрген (тәжірибе,оқу): есте сақтау ақпараты-50%. Құлақпен естіген ақпарат – 10% ғана есте қалады, білім алушының өзі қызығып, қатысқан (ойын) жағдайда -90% ақпарат жадында қалады екен.

Ойында барлық сезім мүшелері күштеусіз, ерікті түрде іске қосылады. Бала шығармашылықпен жұмыс істейді.

Білім алушының белсенділігі 100%-ға артады. Білімді ширақ білім алушылар белсенді көшбасшы ретінде әрекет етеді. Басқа балаларға оның сөзі маңызды болып, соларға бағынады. Жарысу, уақыттың қысқалығы, бір-бірімен ақылдасу-барлығы пәнге қызығушылықты арттырады.

Бала дамуындағы ойынның рөлі туралы әр кезде де педагогика ғылымының майталмандары үнемі көрсетіп отырған. Ойын арқылы балалар әлем есігін ашады, шығармашылық қабілеттері артады. Ұлы ойшыл, қытай философы Конфуций «Естігенді ұмытамын, көргенді есте сақтаймын, ал өз ақыл-ойыммен істеген ісімді түсінемін» дейді. Ұлы педагог В.А.Сухомлинский «Ойын ойнамай бала толыққанды дамымайды» деп жазган. Психология тұрғысынан ойынды зерттеуге Л.С.Выготский, С.Л.Рубинштейн, Д.Б.Эльконин, Б.Г.Ананьев, А.Н.Леонтьев секілді ғалымдар ат салысты. С.Л.Рубинштейннің пікірінше «Ойын негізінде адамның барлық психикалық қабілеттері қалыптасады, баланы ересек өмірге дайындайды. Ойын арқылы бала қоршаған ортамен қарым-қатынас жасайды».Психологтар ойынның мынадай тізбесін дәлелдеген:

Қажеттілік→мотив→мақсат→ойын іс-әрекеті→нәтиже [2].

Егер химия сабағында: ойын элементтері жиі және жүйелі пайдаланса; берілген уақытты тиімді пайдаланса,тапсырма әр білім алушының мүмкіндігіне қарай берілсе, күтілетін нәтиже: сабақта тұрақты белсенділік, қызығушылық пайда болады. Білім алушы тұлға ретінде өзін көрсете біледі, оның іс-әрекеті өзінің қабілеті мен деңгейіне байланысты болады. Ойын арқылы бір-бірімен тез тіл табысады, жақсы ұғысады, бір-бірінен ептілікті сергектікті үйренеді. Білім алушылардың химия пәніне қабілеттіліктері айқындалады.

Ойын әрекеті балалардың өмірінің алғашқы күндерінен бастап – ақ маңызы зор. А.С.Макаренко былай деп жазды: «Бала өмірінде ойынның маңызы зор, ересек адам үшін еңбектің, жұмыстың, қызметтің қандай маңызы болса, нақ сондай маңызы бар. Бала ойында қандай болса, өскен соң жұмыста да көп жағынан сондай болады». Қазақтың ұлттық ойындары отбасы тәрбиесінен бастап,химия пәнін оқыту барысында («Сақина тастау», «Ақ сүйек», «Теңге алу», «Көрші-көрші» т.б.), баланың сол пәнге қызығушылығын арттыру үшін пайдалануға болады.

Ойынмен ұйымдастырылған сабақ балаларға көңілді, жеңіл келеді.

Химия пәні бойынша ойын типтері: жаттығу, танымдық, сюжеттік-рөлдік, шығармашылық т.б. болып бөлінеді, қолдану мақсатына қарай: білімді қабылдау мен бекіту кезінде, білімді белсенді меңгеруге оқушыларды ынталандыру үшін, білімді үйлестіру, өз бетінше білім алуға және оларды шығармашылықпен қолдануға ынталандыру үшін қолдануға болады.

Химия пәнін оқытуда жиі қолданылып жүрген рөлдік ойын түрлері: ( іскер-ойын сабақ, КВН, сот-сабақ, интеллектуалдық ойындар т.б.), тренажер – ойындар ( логикалық тізбек, жұмбақтар, хим-лото, хим-биллиард, хим-бизнес, «жұбын тап», «көрші-көрші», «артығын тап» т.б.) [3].

Іскер ойын жаңа материалды игерудің кешенді міндеттерін шешу үшін, материалды бекіту үшін, шығармашылық қабілеттерді дамыту үшін, жалпы білімдік біліктілерді қалыптастыру үшін қолданыла отырып, оқушылардың оқу материалын әртүрлі тұрғыдан ұғынып сіңіруге мүмкіндік береді.

Ойын арқылы оқыту технологиясының мазмұны кездейсоқ емес, оқу процесінде өтіліп жатқан сабақ тақырыбына тікелей байланысты болуы керек.

Ойын іс-әрекетінің негізгі принциптері:

• Мақсаты мен мазмұны оқытуға сәйкес келуі;

• Технологиясы көрнекі және құрылысы қарапайым болуы;

• Түсінікті болуы;

• Жүйелі түрде қолдану және түрлі кезеңдерде қиындату;

• Ойын іс-әрекетінің әр қилылығы;

• Сыныптан сыныпқа берілуі;

• Ойын мазмұнын әрқашан байыта түсуі;

• Ойынды әдістемелік қамтамасыз ету, құралдар мен әдістемелерді тиімді үйлестіре білу;

• Қатынасты, ынтымақтастықты дамыту және эмоциялық климатты қамтамасыз ету;

• Ойынды ұйымдастыру мен жүргізуде оның сценарийін алдын-ала дайындау және оқушыларды белсенділікке тарту.

Химияны оқыту әдістемесінде оқу материалын меңгеру барысында ойын әрекетіне үлкен көңіл бөлінеді. Ойын іс-әрекеті білім алушылардың өздігінен білім алуында кеңінен қолданылады[4].

Оқу процесінде келесіндегідей іскер ойындар модификациялары қолданылады: имитациялық, операциялық, рөлдік ойындар,іскер театр,психо және социодрама.Іскер ойын сабақтары оқушының мамандық таңдауда рөлі зор. (Мысалы: Силикат өнеркәсібі тақырыбын қорытындылауда «Зауыттар» ойыны, тілшімен сұхбат арқылы жүреді,видео).

1. «Кім үздік болғысы келеді?» ойыны. Ойында 10 сұрақ беріледі.№6 және №8 жанбайтын сұрақтар. Сұрақтар экранға шығады. Ойыншы 3 көмек алуына болады: группаластарынан 50/50 және топ білім алушылары көмегі. 1-жанбайтын балл. Егер ойыншы оны алса – «3» деген баға алады. 2-жанбайтын. Оны алса ойыншы – «4» бағасын алады. Барлық сұраққа жауап берсе, «5» деген баға алады. Кез келген білім алушы ойыншы бола алады. Оқытушы білім алушылардың аты жазылған барлық карточкалар ішінен кез келгенін суырып алады, сол ойыншы болып табылады. Бұл ойынды бақылау жұмысы алдында, тоқсан аяғында жүргізуге болады. Сұрақтар тест түрінде болады, білім алушылар сұрақ дайындауға қатысады.

2. «Домино» ойыны.  Қағаз екіге бөлініп, біреуіне сұрақ немесе реакцияға түскен заттар, екіншісіне басқа сұрақтың жауабы немесе реакция өнімдері жазылады. Ббілім алушылар сұраққа дұрыс жауап тауып, құрастыруы керек. Егер тапсырма дұрыс орындалса, қағаздың екінші жағында белгілі бір сурет немесе мақал-мәтел шығады.

3. «Сақина салу» ойыны. Бұл ойын белгісіз затты табуға арналған ойын. (химиялық өзгерістер: К→К₂О→КОН→КІ→КСІ→АgСІ). Ойынға толық топ қатысады, дидактикалық мақсаты: берілген жаттығуды тақтаға шығарып, сақинаны өзі қалаған білім алушыға салады. Ойын осылайша жылдам түрде жалғасады. Оның басты ерекшелігі баланың ойлау қабілетін жетілдіру болып табылады. Ойында балалар әр нәрсеге жақсы зейін қояды және көбірек есіне сақтайды. Ойын үстінде ол алға қойылған мақсатты шұғыл және оңай жүзеге асырады.

4. «Көрші- көрші» ойынының мақсаты: элемент валенттіліктерін есте сақтау. ТО-11 тобының білім алушыларына әрбіріне 25 элементті карточкаға жазып әкелу тапсырылады. Оқытушы 1-үйде тұратын элементтер бір қатарға жылдам тұрсын дейді, 1валентті элементтер жазылған карточкасы бар оқушылар алдыңғы қатарға шығады. 2-ші үйде тұратын -2валентті элементтер, 3-үйде тұратын -3валентті элементтер т.б.

5. Жұмбақ есептер. Темір атомы қатысатын реакция тізбегін шеш, химиялық реакция теңдеулерін жаз. 56→127→90→72→56 Жауабы:

      Fe →FeCI₂→Fe(ОН)₂→FeO→Fe                  

6. «Химиялық футбол»

Топ екі топқа бөлінеді. Әр команда өздеріне  командир /басшы/, 3- шабуылшы / нападающий/, 3 – қорғаушы /защита/, 3- жартылай қорғаныс/ полу защита/ және қақпашы сайлайды. Әр команда бір — біріне өткен тақырыптар бойынша сұрақтар дайындайды.  Бірінші сұрақ шабуылшыға беріледі, егер жауап болмаса  жартылай қорғанысқа беріледі, егер ол да жауап бермесе қорғаушыға беріледі, ең соңында қақпашыға беріледі . Сұраққа жауап болмаса  ұпай яғни гол соғылды деп есептеледі. Осылай командалар алма кезек бір-біріне сұрақтар қояды. Сұраққа жауап аз берген команда  жеңілген болып саналады [5,6].

Ойын арқылы бала білім алады, тәрбиеленеді, қоғамды құрметтеуге үйренеді, ынтымақтасып жұмыс істеуге дағдыланып, ұтылуға емес, ұтуға тырысады. Білім алушылар ертегілерді, аңыздарды, әдеби шығармаларды, өмірден алынған оқиғаларды сахнаға лайықтап қойып, өздері түрлі рөлдерде ойнайды.

Ғалымдар зерттеуі іскерлік ойындардың білім алушылардың оқу үлгеріміне жақсы әсер ететін дәлелдеп отыр. Іскерлік ойындар оқытудың тиімді, үнемді, негізгі әдістерінің бірі. Олар білім алушыны қысым жасамай оқытуға мүмкіндік береді, білім алушының оқиғаны терең толғаныстармен түсінуіне себепші болады. Оқытушы көптеген танымдық ойындар өткізеді. Алуан түрлі ребустар, сөзжұмбақтар, құпияхаттар, сөзтуымдар, логикалық есептер білім береді және студенттерді ынталандырады..

Оқытушы оларды орындау үшін нені басшылыққа алуы тиіс? Ең алдымен, оқытушы қолданатын технологияларға қарамастан, төменде келтірілген ережелерді есте сақтауы тиіс:

1. Білім алушыларға оқу-танымдық іс-әрекеттің ең нәтижелі әдістерін меңгеруге көмектесу, оларды үйренуге үйретіңіз.

2.Қажетті жиі пайдаланатын сұрақ "неге?"себеп-салдар байланысын түсіну дамыта оқытудың міндетті шарты болып табылады.

3.Есте сақтауды дамыту керек.

4. Білім алушыларды өз бетінше ойлауға және әрекет етуге үйрету.

5.Шығармашылық ойлауды дамыту. Танымдық есептерді бірнеше жолмен шешу, шығармашылық есептерді жиі қолдану.

6. Білім алушыларға оларды оқыту перспективаларын жиі көрсету қажет.

7.Оқыту барысында әр студенттің жеке ерекшеліктерін ескеру керек, білім деңгейі бірдей білім алушыларды сараланған кіші топтарға біріктіру.

8. Білім алушылардың өмірлік тәжірибесін, олардың мүдделерін, даму ерекшеліктерін зерттеу және ескеру.

9.Педагог өзінің пәні бойынша соңғы ғылыми жетістіктеріне қатысты хабардар болуы тиіс.

10. Білім алушы үшін білім өмірлік қажеттілік екенін түсінетіндей етіп үйрету.

11. Білім алушыларға өмірлік жоспарларды іске асыру үшін қажет барлық нәрселерді үйренсе, әрбір адам өмірде өз орнын табатынын түсіндіру.

12.Химияны оқытудың мазмұны мен әдістемесі оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыруға қатысты ерекше белгілерге ие. Нақты мысалдарда оқушылардың негізгі құзыреттілік топтарын қалыптастыру мүмкіндіктерін көрсетуге болады.

«Негізгі сұрақтар» әдісі

Эвристикалық әңгімелесу-бұл білім алушылардың ой-пікірлерін және жауаптарын дұрыс арнаға бағыттайтын бірқатар сұрақтар. Іс жүзінде балалардың кейбір фактілерді, құбылыстарды ашуы орын алады.

Мен бұл әдісті жақсы көремін, өйткені ол шығармашылық, креативті ойлауға және логикалық ойлауға ықпал етеді, білім алушыларда ақпаратты меңгерудің нәтижелі тәсілдері қалыптасады, дұрыс емес болжам айту қорқынышы жоғалады (қате теріс бағаға әкеп соқпайды) және оқытушымен сенімді қарым-қатынас орнатылады.

Интерактивті оқыту қатысушылардың талқыланатын мәселелерді шешуге уәждемесі мен тартылуын арттырады, бұл қатысушылардың келесі іздеу белсенділігіне эмоционалды түрткі береді. Интерактивті оқытуда әркім табысты, әркім жұмыстың жалпы нәтижесіне өз үлесін қосады, оқыту процесі аса мағыналы және қызықты болады.

Оқу материалын эвристикалық әңгіме әдісімен баяндай отырып, оқытушы уақыт өте келе білім алушыларды іздеу процесіне қосылуға итермелейтін мәселелермен сыныпқа жүгінеді.

Келесі сөздерді қолданамыз: "мүмкін", "болжаймыз", "айтамыз", "мүмкін", " егер…» Мысалы;

1. Сутегі мерзімді жүйеде осындай құрметті орынға ие емес. Ол бірегей физикалық және химиялық қасиеттерге ие, ол № 1 элемент деп аталу құқығын қамтамасыз етеді. Ал неге ол бұл құқықты алды?

2. Неге су сұйықтық? Шыныда әдемі өрнектер қалай қалыптасады?

3. Шамамен 100 жыл бұрын Н. Г. Чернышевский алюминий туралы айтты, бұл металға алюминий - социализм металының ұлы болашағы бар. XX ғасырда бұл элемент көптеген Конструкциялық материалдардың негізі болды. Алюминий құнының өзгеруі таңқаларлық. Алюминийді пайдаланудың кең ауқымын қалай түсіндіруге болады?

Проблемалық жағдай – бұл белгілі бір оқу міндеттерін орындау барысында туындаған қиындық немесе қарама-қайшылық, оны шешу үшін тек бар білім ғана емес, жаңа білім талап етіледі. Жағдайды бүкіл сабақ бойы немесе оның бір бөлігін шешуге болады.

• Педагог материалды проблемалық баяндау кезінде студенттердің танымдық процесін басқарады, білім алушылардың назарын оқитын құбылыстың қарама-қайшылығына аударатын және оларды ойлануға мәжбүр ететін сұрақтарды қояды. Оқытушы қойылған сұраққа жауап берер алдында, білім алушылар өзі туралы жауап бере алады және оны оқытушының пікірімен салыстыра алады.

• Ауа құрамын зерттеу кезінде. Ауа құрамын тәжірибелік дәлелдеуді ойлаңыз. Бұған қалай кірісуге болады?

• Мысалы, оқытушы күкірттің немесе оттегінің аллотропиялық түрін көрсетеді және олардың неге мүмкін екендігін түсіндіруді ұсынады

• Белгілі теорияның негізінде гипотезаны құру, содан кейін оны тексеру. Мысалы, сірке қышқылы органикалық қышқыл ретінде қышқылдың жалпы қасиеттерін көрсетеді ме? Білім алушылар болжам айтады, оқытушы эксперимент қояды, содан кейін теориялық түсініктеме береді.

• Ең сәтті табылған проблемалық жағдай деп оқушылардың өздері мәселені тұжырымдайтындай етіп есептеу керек. Мысалы, химиялық байланысты зерттей отырып, білім алушылар өз бетімен проблема қоя алады - неге металдар атомдары металл емес химиялық реакцияға түседі

• Неге электр өткізгіштікке зат ерітіндісін сынау кезінде аспаптың шамдары жанып кетті т.б

Көптеген жаңа технологиялармен қатар соңғы кездері химия пәні сабақтарында ақпараттық технологиялар жиі қолданылуда. Заттардың құрамы мен құрылымын, қасиеттерінің құрылымына тәуелділігін, қасиеттері белгілі жаңа заттар мен материалдар алуды, химиялық өзгерістердің заңдылықтары мен оларды басқарудың жолдарын зерттеу – мектепте химия пәнін оқытудағы негізгі мәселелер. Заттар әлемін (олардың құрамын, құрылымын, бір заттың басқа затқа айналуын) зерттей отырып, оқушылар практикалық қызмет үшін тиянақты білім алуы тиіс. Осыған байланысты күнделікті сабаққа:

-мультимедия (видео, аудио қондырғылары мен теледидарды, электрондық оқулықтарды);

-зертханалық тәжірибелер;

-компьютер (компьютерлік бағдарламалар, интерактивті тақта);

-анықтамалық мәліметтер (сөздік, энциклопедия, карта, деректер қоры);

-интернет және т.б. көрнекі материалдарды пайдалану айтарлықтай нәтиже береді. Мұндай қондырғылар білім алушылардың қызығушылығын арттырып, зейін қойып тыңдауға және алған мәліметтерді нақтылауға мүмкіндік береді. Білім алушылардың сабаққа деген қызығушылығын ояту оқытушының сабақ өткізу тәсіліне де байланысты. Қазіргі таңда оқудың интерактивті әдіс-тәсілдері өте көп. Педагогикалық ғалым мен озық тәжірибенің бүгінгі даму деңгейінде белгілі болған оқыту әдіс-тәсілдерінің бәрін де еркін игеріп, әрбір нақтылы жағдайларға орай ең тиімдісін таңдап алу және олардың бірнешеуінің жиынтығын түрлендіре тиімді, үйлесімді әрі шығармашылықпен қолдану – сабақтың сәтті өтуінің кепілі.

Мысалы «Периодтық кестенің құрылымы» тақырыбында жүргізілген сабағымда металдардың түрлері жайлы видеокөрсетілім көрсеттім. Нәтижесінде оқушылар металдың түрлерін оңай ажырата алды.

Сабақтың барысы:

Заман ағымына қарай сабаққа видео, аудио қондырғылары мен теледидарды, компьютерді қолдану оқушының дүниетанымын кеңейтеді. Әсіресе, оқулықтағы тарауларды қорытындылау кезінде білім алушылар қосымша материалдар жинақтап, білімдерін кеңейтіп, танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, қисынды ойлау жүйесін қалыптастырып, шығармашылығын дамытады. Тесттік тапсырмалар орындайды. Компьютер көмегімен оқыту оң нәтижелер береді. Ақпараттық мәдениет дегеніміз – тек компьютермен дұрыс жұмыс істей білу ғана емес, кез-келген ақпарат көзін: анықтамаларды, химиялық формулаларды, сөздіктерді, теледидар бағдарламаларын т.с.с. дұрыс пайдалана білу деген сөз. Мысалы, бір ғана химиялық формуланың өзінен көп ақпарат алуға болады. Химиялық формула-химиялық тілдің ең маңызды бөлігі болып есептелінеді, себебі сол заттың химиялық құрамын ажыратып береді.

Менің ойымша, сабақты сәтті ұйымдастырудың бірнеше алғышарттары бар. Олар:

– Сабақтың тақырыбына сай сабақ жоспарын жасау. Сабақ жоспары нақтылы жүзеге асатындай етіп жасалынуы қажет. Дұрыс құрылмаған сабақ жоспары жақсы нәтиже бермейді.

– Тақырыпқа сай сабақ түрін, оның әдіс-тәсілдерін түрлендіріп отыру.

– Қосымша материалдарды тақырыпқа сай шығармашылықпен іріктеп ала білу.

– Дидактикалық, техникалық құралдарды, электрондық оқулықтарды мақсатқа сай, оқушы сезіміне әсер ететіндей тұрғыда пайдалану.

– Сабақта алдыңғы қатарлы озық іс-тәжірибелер мен жаңа технологияларды пайдалану. Бұл орайда инновациялық технологияларды пән бойынша қандай тарауға, қай тақырыпқа пайдалану тиімді болатынына зерттеу, салыстырып жүргізіп отыру қажет деп ойлаймын. Сонымен бірге оқушының бастапқы білім деңгейін, жаңа технологияны пайдалану барысында қаншалықты білім алып шыққанын, не үйренгенін айқындап, диагностикалап отыру да артық болмайды. Өйткені педагог тарапынан білімі мен іскерлігі тексерілмеген оқушылар біртіндеп үлгермеушілер қатарына қосылады. Бұл өз кезегінде сабақтың сәтті өтуіне зиянын тигізбей қоймайды. Ақпараттық технологиялардың бірі – интерактивтік тақта, мультимедиялық және онлайн сабақтары. Оқыту үрдісін компьютерлендіру мақсатында интерактивті тақтамен жұмыс жасау тиімді. Қазіргі уақытта Қазақстанның жалпы орта білім беретін мектептерінің барлығы дерлік интерактивті тақтамен қамтамасыз етілген. Тоқталып өтсем, өзімнің жұмыс жасайтын мекемеде жаңа ақпараттық технологияларды қолдану кеңінен қарастырылған.

Өз басым интерактивті тақтаны әр сабақ барысында, соның ішінде химиядан зертханалық сабақтарды өткізген кезде жиі қолданамын. Мысалы: Бейорганикалық химия пәнін оқытуда интерактивті тақтамен жұмыс жасауда оқушылардың қызығушылығын танытып қана қоймай, шығармашылық қабілеттерін дамытумен қатар жаңа ақпараттық технологияны меңгеруге, оны пайдалана алуына мүмкіндік береміз. Сабақта интерактивті тақтаның элементтерін пайдалану, дайындалған арнайы тапсырмаларды тыңдап қана қоймай, көздерімен көріп, оны жетік түсінуге дағдыланады. Интерактивті тақтаны пайдалану арқылы оқушылардың білімін тексеру үшін әр тарауды аяқтаған кезде немесе жаңа сабақты бекіткен уақытта тестілеу әдісін қолдануға болады.

Химия сабағында жаңа ақпараттық технологияларды қолдана отырып өз бетінше жұмыс істеу факторы – есептерді шығара білу, шапшаңдылық, шеберлік дағдыларын ұйымдастыра отырып, сабақтар өткізуді қолға алдым. Осындай ақпарат құралдарын пайдалана отырып, сабақ барысында оқушылардың қабілетін, білім деңгейін, ынтасына қарай топқа бөліп, өз бетімен еңбектенуге, ізденуге баулып, қорытындысында оларды машықтандыруға, білім алушының ақыл-ойын дамытуға, өзіндік дүниетанымын қалыптастыруға, әр баланың сабаққа деген ынтасын арттырып, олардың тапсырманы орындау барысында жіберілген қателер мен кемшіліктерді уақытында анықтап түзетуге мүмкіндік беріледі. Алынған өзекті тақырыпты басшылыққа ала отыра және істелінген жұмыстарды қорытындылай келе өзін-өзі бағалай білетін, шығармашылық деңгейі жоғары жан-жақты тұлға қалыптастыра отырып, оқушының білім сапасын, алған білімдерін байқап көруге болады.

Есте сақтау қабілетін шыңдауға, ғылым мен техника жетістіктеріне, білімге деген қызығушылығын арттыруда сыныптан тыс шаралардың маңызы зор. Білім алушыларды химиялық сауаттылығын арттыру, алған білімдерін тиянақты болуын қадағалау үшін сыныптан тыс жұмыстар жүргізіп, білім алушыны қызықтыратындай химиялық ойындар викторина шешу, кроссворд құрастыру, логикалық есептер шығарту арқылы ой-өрісін, пәнге қызығушылығын арттырып, пән аралық байланысты нығайту қажет.

Ұлы химиктердің өмірі мен қызметі жайында компакт-дискілерде кең қамтылған. Рефераттар жазуда студенттер атақты химиктердің өмірбаяны жөнінде ақпарат құралдарынанан энциклопедиялық мәліметтер ала алады.

Сонымен қатар, білім алушыға сабақта слайд-презентацияларын үнемі пайдаланамын.

Презентациялар кез-келген тақырып үшін таптырмайтын құндылық және білім алушы кеңірек мәліметтер алады. Мысалы: «Атомның құрамы мен құрылысы. Атом – күрделі бөлшек», «Химиялық байланыс», «Ішкі энергия және энтальпия», «Химиялық реакциялардың жылдамдығына жағдайлардың әсері», «Топтың 17 (7А) элементтері», «Азот және аммиак молекулаларының құрылымы мен қасиеттері.», «2 (IIA) топтың элементтері», «Шойын және болат өндірісі», «Органикалық химияға кіріспе», «Қанықпаған көмірсутектер», «Күрделі эфирлер мен сабындар» тақырыптарына арналған сабақтарымда слайд материалдарын кең қолдандым.

Жалпы білім алушылардың ақпараттық технология негіздерінен алған білімі арқылы:

1. Білім алушының пәнге деген қызығушылығы артады, құлшынысы оянады.

2. Шығармашылық қабілеттері артады.

3. Жылдам ойлауға машықтанады, білім сапасы артады.

4. Білім алушылар өз бетімен жұмыс жасауға дағдыланды.

5. Экологиялық сауатты болуға үйренеді.

6.Тағамның химиялық құрамының зияндылығын іс-тәжірибелер барысында анықтайды.

7. Химиялық технологияны меңгеруге ұмтылыс пайда болады.

Ақпараттық технологияның педагог жұмысына ең тиімдісі – білім алушылардың білім деңгейі анықталып, зерттеу жасалып, түзету жұмыстарын жүргізуге пайдасы бар. Қазіргі заманның даму қарқыны оқытушылар шығармашылығын жаңаша, ғылыми-зерттеу бағытында құруды талап етеді. Сондықтан, ХХІ ғасыр – информатика ғасыры, яғни ақпараттандыру технологиясы дамыған заманда мемлекетіміздің болашағы –жас ұрпаққа заман талабына сай білім беріп, жан-жақты дамуына ықпал ету оқытушыдан шығармашылық ізденісті, үлкен сұранысты талап етеді. Компьютер және ақпараттық технологиялар арқылы жасалып жатқан оқыту процесі оқушының жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырып, оларды жүйелік байланыстар мен заңдылықтарды табуға итеріп, нәтижесінде – өздерінің кәсіби потенциалдарының қалыптасуына жол ашады. Бүгінгі таңдағы ақпараттық қоғам аймағындағы білім алушылардың ойлау қабілетін қалыптастыратын және компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан тарайтын педагогикалық технологиялардың тиімділігі жоғары деп есептейміз.

Қорыта айтқанда химия пәнінде инновациялық технологияларды қолдану барысында оқушылардың пәнге ынтасы, белсенділігі артып, іздемпаздық, дербес ойлау, өзіндік қорытындылау қабілеттерін дамытамыз. Сөйлеу, дұрыс сұрақ қоя білу, өз ойын сауатты, толық жеткізу дағдыланырын одан әрі жетілдіреміз, алған білімдерін өмірде тиімді қолдану  арқылы функционалды сауатты ұрпақ тәрбиелеуге жол ашамыз. Олай болса, білімді дәл осылай қолдану арқылы оқушыларға «ХХІ ғасыр дағдысы» деп жиі айтылып жүрген кең ауқымды құзыреттілікті меңгеруге мүмкіндік береміз. Ежелгі грек материалисті, философ Демокрит айтқандай, «Еңбек үздіксіз үйренгендіктің арқасында жеңілдей түседі». Олай болса, жас ұрпаққа үйретері мол аға - ұрпақтың ісі өрге жүзіп, еңбектері үстем болсын дегім келеді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 годы. Указ Президента Республики Казахстан от 7 декабря 2010 года № 1118.

2. Красноборова А. А. Критериальное оценивание как технология формирования учебно-познавательной компетентности учащихся // Автореф. … канд. дисс Нижний Новгород – 2010. – 140 с.

3. Аймауытұлы Ж. Комплекспен оқыту жолдары (Мұғалімдерге, қайталама курстарға, тәрбие техникумдарына көмек)  Қазақ баспасы, 1929 жыл

4. Қазақ тілінде оқытатын мектептердегі «Химия» пәндері бойынша педагог кадрлардың біліктілігін арттыру курсының білім беру бағдарламасы Мұғалімге арналған нұсқаулық «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы, 2017 жыл

5. Қалыптастырушы бағалау бойынша тапсырмалар жинағы және жиынтық бағалау бойынша әдістемелік нұсқаулықтар «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Педагогикалық өлшеулер орталығы, 2017 жыл