Қышқылдар мен негіздер теориялары

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ИНДУСТРИЯЛДЫ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ

Ашық сабақ

Мамандығы: 07161300-«Автомобиль көлігіне техникалық қызмет көрсету, жөндеу және пайдалану»

Тобы: АТҚ 9-21/г

Тақырыбы:Қышқылдар мен негіздердің теориялары

Топ жетекшісі: Асанов Мұхамед Әбдуназарұлы

Ақсукент 2021

Сабақтың тақырыбы:

Қышқылдар мен негіздер теориялары

Күні:

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға Қышқылдардың, негіздердің электролиттік диссоциялануын олардың теорияларын нақтылы жеткізу, білімдерін нақтылап, өздігінше ізденуге жетелеу.

Дамытушылық: Оқушылардың сабаққа белсенділігін арттырып, пәнге деген қызығушылығын ояту, ойлау қабілетін дамыту, танымдарын кеңейту.

Тәрбиелік: Оқушыларды ұйымшылдыққа, тиянақтылыққа, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа жұмыс жасауға, мәдениетті деңгейде ойын сауатты жеткізе білуге, болашақта білікті, саналы маман иесі болуға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:         Ашық сабақ

Технология:                 Ақпараттық кредиттік модульдік технология

Сабақтың әдісі:        Ауызша, жазбаша, сұрақ– жауап

Құрал– жабдықтар:    интерактивті тақта,  тірек-сызба,дидактикалық материалдар

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі:

1. Сыныпты сабаққа дайындау

2. Амандасу, сабақта жоқ оқушыларды белгілеу

3. Сабақтың мақсатымен таныстыру.

ІІ.Өтілгенді қайталау:

Үй тапсырмасын тексеру

1. Мына заттардың қайсысы қышқыл ЕМЕС?

A – лимон шырыны B – сірке су C – дистилденген су*D – газдалған сусындар

2. Мына рН мәндерінің қайсысы қышқылға ТӘН ЕМЕС?

A – 7,1 B – 6,9 C – 4,0 D – 3,4 *

3. Шай – қышқыл, бірақ оны ішу қауіпсіз, себебі ол ... қышқыл.

A – әлсіз B – суда еритін* C – күйдіргіш D – тітіркендіргіш

4. Мына рН мәндерінің қайсысы күшті сілтіні көрсетеді?

A – 1,0 B – 5,9 C – 8,2 D – 13,9 *

5. Мына заттардың қайсысы негіз ЕМЕС?

A – мыс оксиді C – кальций карбонаты B – натрий гидроксиді* D – магний хлориді

6. Егер қант ерітіндісі әмбебап индикатормен тексерілсе, индикатордың түсі қандай болады? A – жасыл C – сары *B – қызыл D – көк A – қолғап C – қорғаныш көзілдірігі

7. Күйдіргіш қышқылмен жұмыс істегенде, мына заттан БАСҚА барлық заттарды киюіңіз қажет...

A – қолғап C – қорғаныш көзілдірігі

B – зертханалық халат D – кроссовки *

8. Тұз қышқылын қай затпен бейтараптауға болмайды?

A – натрий оксиді C – натрий хлориді*

B – натрий карбонаты D – натрий гидроксиді

III. Жаңа сабаққа кіріспе

1. Жаңа сабақты түсіндіру

2. Жаңа сабақты пысықтауға арналған жаттығулар

КІРІСПЕ

Қышқыл — химиялық қосынды, көк лакмус қағазына қызғылт рең беретін ерітінді, дәмі қышқыл. Қышқылдар құрамына қарай оттекті, оттексіз болып, олардағы сутек атомдарының сандарына қарай бір және көп негізді деп бөлінеді. Қышқыл ертітінділерде түсін өзгертетін заттарды индикаторлар деп атайды

Қышқылдар сутек атомынан және қышқыл қалдығынан құралған күрделі зат, олар екі топқа бөлінеді: Оттекті және Оттексіз Оттекті: HNO³, H²SO(4), H²CO³, H²SiO³, H³PO(4), H²SO³ Оттексіз: HCl, H(I), HBr, HF, H²S

Азот, тұз, күкірт қышқылдары сұйық заттар, ал фосфор және бор қышқылы (Н₃BО₃) - қатты заттар болса, кремний қышқылы суда ерімейтін іркілдек зат. Көмір және күкіртті қышқылдары тұрақсыз, оңай айырылатын заттар.

H₂CO₃→CO₂↑+H₂O;

H₂SO₃→H₂O|+SO₂↑

Қышқылдардың құрылысының формуласын жазғанда әуелі сутектің таңбасын шетіне жазамыз, өйткені ол бір валентті элемент.

Негіздер– ерітінділерінде бір немесе бірнеше гидроксид иондарын түзіп, диссоциацияланатын күрделі заттар. Егер элемент бірнеше гидроксид түзетін болса, оның тотығу дәрежесі рим цифрымен көрсетіледі. Мысалы, Cu(OH)2 – мыс (ІІ) гидроксиді, CuOH – мыс (І) гидроксиді. Негіздердің көпшілігі суда ерімейді немесе аз ериді. Суда жақсы еритін Негіздерді сілтілер деп атайды. Оларға LiOH, NaOH, KOH, RbOH, CsOH, Sr(OH)2, Ca(OH)2, Ba(OH)2, NH4OH (NH3*H2O аммиак суы) жатады. Сілтілердің судағы ерітінділері теріні, матаны, т.б. күйдіреді. Осыған байланысты кейде оларды күйдіргіш калий, күйдіргіш натр, т.б. деп те атайды. Құрамында екі не үш гидроксид тобы бар Негіздер ерітіндіде сатыланып диссоциацияланады. Оттексіз қышқылдарда сутек қышқыл түзуші элементпен тікелей байланысады: Н—CI Н—S—Н, т.б.

Негізгі бөлім

Сванте аррениус қышқылы және негіздері

Аррениус қышқылдары мен негіздерінің теориясы 1884 жылдан басталады, оның байқауына сәйкес, натрий хлориді сияқты тұздар суға батырылған иондар деп аталатын тұзға түседі.

• қышқылдар су ерітіндісінде H ⁺ иондарын шығарады

• су негізіндегі ерітінділерде OH ^- иондар шығарады

• су қажет, сондықтан су ерітінділеріне ғана рұқсат береді

• протонды қышқылдар ғана рұқсат етіледі; сутегі иондарын өндіру үшін қажет

• тек гидроксид негіздеріне рұқсат етіледі

Бұл теорияның негізін 1887 жылы швед ғалымы С. Аррениус салған (Нобель сыйлығының лауреаты, 1903 жылы) Ол еруді тек физикалық құбылыс деп карастырды, диссоциациялану нәтижесінде бөлінген иондар еріткіш молекулаларына біртіндеп таралады деп санап, еріткіштің әсерін ескермеді. Осындай көзқарасты калыптастырып дамытқан әрі С. Аррениус теориясын толықтырған ғалымдар — И. А. Каблуков, В.А. Кистяковский, Д.И. Менделеев. Ал қазіргі кезде диссоциациялануды күрделі физика-химиялық үдеріс деп қарастырады.

Аррениус теориясының негізгі қағидалары:

1. Тұздар, қышқылдар, негіздер ерігенде және балқығанда иондарға ыдырайды.

2. Ерітінділер мен балқымалардың ток өткізгіштігі осы иондардың концентрациясына тәуелді болады. Олардың оң зарядталғаны катодқа тартылатындықтан катиондар деп, ал анодқа тартылатындары аниондар деп аталады. Ағылшын физигі М. Фарадей XIX ғасырдың 30-шы жылдары «электролит, ион, катион, анион» терминдерін енгізді. Ионды және ковалентті полюсті байланысты молекулалар суда ерігенде иондарға толығымен ыдырайды:

• NaCl↔ Na⁺+ Cl^—;

• HCl ↔ Н⁺+ CI^—;

• H₂S0₄ ↔ 2Н⁺ + S0₄^2-

Иондардың формулаларында зарядтың таңбасы (+, — ) оның сан мәнінен кейін жазылады.

Жаңа сабақты пысықтауға арналған жаттығулар

Ғажайып бестік.

1 – ұяшық — Қышқылдық оксидтерге мысалдар келтір?

2-ұяшық — Күкірт қышқылының формуласы қалай жазылады және тұздары қалай аталады?

3-ұяшық — Сілтілер дегеніміз не?

4-ұяшық – Тұздар дегеніміз не және олар қалай жіктеледі?

5-ұяшық – егер 118 элемент белгілі болса, соның қаншасы металл, қаншасы бейметалл?

6-ұяшық — Ауаның құрамы қай газдардан тұрады?

7-ұяшық — Атом дегеніміз —

Жаңа сабақты пысықтау

Оқулықпен жұмыс.

«Жүйрік болсаң шауып көр» кезеңінде әрбір топ берілген әріптердің ішінен әріп таңдайды. Қойылған сұраққа сол әріптен басталатын жауап қайтару керек:

«С» әрпі

1. Химиялық элемент(сутегі,скандий)

2. Күрделі зат (су, сіркеқышқылы)

3. Металл (сынап)

4. Қышқыл (сірке қышқылы)

5. Әмбебап еріткіш( су)

6. Сілті (суда еритін негіз)

7. І валентті элемент (сутек)

8. Физикалық құбылыс (судың қатуы)

9. Натрий гидроксиді (сілті)

10. Судың агрегаттық күйі (сұйық)

«К» әрпі

1.Жай зат (күкірт)

2. Оксиді (кальций оксиді, көміртек (ІІ) оксиді, күкірт (ІҮ) оксиді.

3.Тұз (карбонаттар,калий хлориді)

4.Бейметалл (көміртек,күкірт)

5.Сілтілік металл (калий)

6.Екі валентті элемент (кальций)

7.Химиялық құбылыс (көмірдің жануы)

8.Қышқыл (күкірт, кремний қышқылдары)

9.Лакмус сілтіде (көгереді)

10.Химиялық  байланыс (ковалентті)

«М» әрпі

1.Периодтық кестенің авторы (Д.И.Менделеев)

2. ІІ валентті элемент (магний)

3.Физикалық құбылыс (мұздың е