Қышқылдардың, сілтілердің және тұздардың сулы ерітінділердегі электролиттік диссоциациялануы

Сабақ тақырыбы:

Қышқылдардың, сілтілердің және тұздардың сулы ерітінділердегі электролиттік диссоциациялануы

Жалпы мақсаттар:

ЭД теориясы тұрғысынан қышқылдардың , негіздердің және тұздардың қасиеттері туралы оқушылар білімін жинақтау және тереңдету, оқушылардың иондық реакция теңдеуін құру дағдысын жетілдіру

Күтілетін нәтиже

Электролиттік диссоциация теориясы арқылы заттардың қасиеттері туралы түсініктері, әртүрлі класс заттарының генетикалық туыстығы туралы білім қалыптасады.

Сабақтың әдісі

Топтық тапсырмалар

Сабақтың көрнекілігі

Әк суы, натрий гидроксидінің ерітіндісі, қышқыл ерітіндісі, тамшуыр, лакмус, фенолфталеин, стақандар,

«Қатты заттардың еру механизмі» кинофрагменті, «Қышқылдар, негіздер және тұздардың ерігіштігі» кестесі.

Ұйымдастыру кезеңі

• Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу.

• Оқушыларды топқа бөлу

Үй тапсырмасын сұрау

Үйге берілген §7Табиғаттағы және тұрмыстағы күшті және әлсіз электролиттер.Электролиттік диссоциациялану дәрежесін сұрау, жаттығу жұмысын тексеру.

2. Берілген реакциялардың қайсылары қайтымсыз? Оларды аяқтап, аяғына дейін жүру себебін анықтаңдар.

1.KNO₃ + HCl = KCl + HNO₃

2. NaHS + HCl = NaCl + H₂S↑

3. AgNO₃ + HCl = AgCl↓ + HNO₃

4. Na₂CO₃ +2 HCl = 2NaCl + H₂O + CO₂↑

Жаңа сабақ

Мағынаны тану. Мәтінмен жұмыс

Қышқылдар.Қышқылдар суда ерігенде Н₃О⁺ оксоний ионын түзетінін білесіңдер.Мысалы, азот қышқылының диссоциацияла-нуын былай көрсетеді:

HNO₃ + H₂O = H₃O⁺ + NO₃^-

Көпнегізді қышқылдар сатылап диссоциацияланады.Мысалы, күкірт қышқылының диссоциациялануы екі сатыда жүреді:

H₂SO₄ ↔ H⁺ + HSO₄^-

HSO₄^- ↔ H⁺ + SO₄^2-

Қышқылдар диссоциацияланғанда, судағы ерітіндіде Н⁺ иондары мен қышқыл қалдықтарының иондары түзіледі. Сондықтан қышқылдардың жалпы ортақ қасиеттері Н⁺ ионы арқылы сипатталады. Осы Н⁺ (Н₃О⁺) ионы индикатордың түсін өзгертеді.

Электролиттік диссоциациялану тұрғысынан қышқылдарға мынадай анықтама беріледі:

Қышқылдар дегеніміз – сулы ерітіндіде диссоциацияланған кезде катион ретінде тек сутек иондарын түзетін күрделі заттар.

Қышқыл анионын қышқыл қалдығы деп те атайды.

Негіздер.Ерімтал негіздер суда ерігенде де гидроксид иондары ОН^- түзіледі.Мысалы:

NaOH ↔ Na⁺ + OH^-

Құрамында гидроксид иондары екі не одан да көп болса, негіздер сатылап диссоциацияланады:

Ca(OH)₂ ↔ (CaOH)⁺ + OH^-

(CaOH)⁺ ↔ Ca²⁺ + OH^-

Барлық негіздерге тән ортақ қасиет ОН^- анионына байланысты болады.Осы ОН^- иондары индикатордың түсін өзгертеді.

Сілтілер дегеніміз – сулы ерітіндіде диссоциацияланған кезде анион ретінде тек қана гидроксид иондарын бөліп шығаратын күрделі заттар.

Орта, қышқыл және негіздік тұздардың диссоциациясы.

Ерімтал орта тұздардың бәрі бірден металл катиондарына және қышқыл қалдықтарының аниондарына ыдырайды:

Ca(NO₃)₂ ↔ Ca²⁺ + 2NO₃^-

Na₂SO₄ ↔ 2Na⁺ + SO₄^2-

CaCl ↔ Ca²⁺ + 2Cl^-

Орта тұздар – сулы ерітіндіде оң зарядталған металл катиондарын және теріс зарядталған қышқыл қалдықтарының аниондарын бөле диссоциацияланатын күрделі заттар.

Қышқыл тұздардың диссоциациялануы сатылап жүреді:

KHSO₄ ↔ K⁺ + HSO₄^-

HSO₄^- ↔ H⁺ + SO₄^2-

Қышқыл тұздар – сулы ерітіндіде оң зарядталған металл мен сутек катиондарын және теріс зарядталған қышқыл қалдықтарының аниондарын бөле диссоциацияланатын күрделі заттар.

Негіздік тұздарда алғашында қышқыл қалдығы, ал одан кейін гидроксид ионы бөлінеді:

Mg(OH)Cl = MgOH⁺ + Cl^-

MgOH⁺ = Mg²⁺ + OH^-

Негіздік тұздар – сулы ерітіндіде оң зарядталған металл катиондарын және теріс зарядталған гидроксид пен қышқыл қалдығы аниондарын бөле диссоциацияланатын күрделі заттар.

Тапсырмалар

Әр топқа тапсырмалар беріледі:

І тапсырма

1-топ қышқылдардың металмен, негіздік оксидпен әрекеттесуі

HCl + Me ↔ MeCl + H₂↑

HCl + MeO ↔ MeCl + H₂O

2- топ сілтілердің қышқылмен, қышқылдық оксидпен әрекеттесуі

NaOH + HCl ↔ NaCl + H₂O

2NaOH + CO₂ ↔ Na₂CO₃ + H₂O

3-топ қышқылдардың,сілтілердің,тұздардың диссоциациялану теңдеулері

H₂SO₄ ↔ H⁺ + SO₄^2-

NaOH ↔ Na⁺ + OH^-

NaCl ↔ Na⁺ + Cl^-

ІІ тапсырма:

1-топ Мына қышқылдардың диссоциациялану теңдеуін жазыңдар: бромсутек, азот қышқылы, хлорлы қышқыл HСlO₄ және марганец қышқылы HМnO₄.Диссоциацияланғанда бірдей иондар түзетін электролиттердің астын сызыңдар

HBr ↔ H⁺ + Br^-

HNO₃ ↔ H⁺ + NO₃^-

HClO₄ ↔ H⁺ + ClO₄^-

HMnO₄↔ H⁺ + MnO₄^-

2-топ Төмендегі тұздардың диссоциация теңдеуін жазыңдар: натрий карбонаты, натрий нитраты, мыс (II) сульфаты, калий сульфаты. Бұл тұздар диссоциацияланғанда қандай иондар түзіледі?

Na₂CO₃ ↔ 2Na⁺ + CO₃^2-

NaNO₃↔ Na⁺ + NO₃^-

CuSO₄ ↔ Cu²⁺ + SO₄^2-

K₂SO₄ ↔ 2K⁺ + SO₄^2-

3-топ Мына металл гидроксидтерінің иондарға диссоциациялану теңдеуін жазыңдар: калий, кальций, барий, магний. Бұл электролиттер диссоциацияланғанда түзілетін иондардың астын сызыңдар.

KOH ↔ K⁺ + OH^-

Ca(OH)₂ ↔ Ca²⁺ + 2OH^-

Ba(OH)₂ ↔ Ba²⁺ + 2OH^-

Mg(OH)₂ ↔ Mg²⁺ + 2OH^-

ІІІ тапсырма

Мына заттар диссоциацияланғанда әрқайсысынан түзілетін иондар санын анықтаңдар:

1-топ CuCl₂, Fe(NO₃)₃ , K₃PO₄, Al₂(SO₄)₃

CuCl₂ ↔ Cu²⁺ + 2Cl^- = 3

Fe(NO₃)₃ ↔ Fe³⁺ + 3NO₃^- = 4

K₃PO₄ ↔ 3K⁺ + PO₄^3- = 4

Al₂(SO₄)₃ ↔ 2Al³⁺ + 3SO₄^2- = 5

2 –топ Na₂SiO₃, K₂Cr₂O₇, HNO₃, HCl

Na₂SiO₃ ↔ 2Na⁺ + SiO₃^2- = 3

K₂Cr₂O₇ ↔ 2K⁺ +Cr₂O₇^2- = 3

HNO₃ ↔ H⁺ + NO₃^- = 2

HCl ↔ H⁺ + Cl^- = 2

3-топ MgCl₂, AgNO₃, Al(NO₃)₃, Fe₂ (SO₄)₃

MgCl₂ ↔ Mg²⁺ + 2Cl^- = 3

AgNO₃ ↔ Ag⁺ + NO₃^- = 2

Al(NO₃)₃ ↔ Al³⁺ + 3NO₃^- = 4

Fe₂(SO₄)₃ ↔ 2Fe³⁺ + 3SO₄^2- = 5

IV тапсырма

Мына заттардың ерітіндіде диссоциациялануының теңдеулерін жазыңдар:

1-топ натрий сульфаты, бромсутек қышқылы

Na₂SO₄ ↔ 2Na⁺ + SO₄^2-

HBr ↔ H⁺ + Br^-

2-топ азот қышқылы, барий гидроксиді

HNO₃ ↔ H⁺ + NO₃^-

Ba(OH)₂ ↔ Ba²⁺ + 2OH^-

3-топ мырыш нитраты, калий гидрофосфаты

Zn(NO₃)₂ ↔ Zn²⁺ + 2NO₃^-

K₃PO₄ ↔ 3K⁺ + PO₄^3-

Кейінгі тапсырмалар

V тапсырма

Егер электролит молекуласының әр 200 – інің 60- ы иондарға ыдыраса, сол заттың диссоциациялану дәрежесі қанша пайызға тең?

α = = 30% күшті электролит

VI тапсырма

Төменде берілген катиондар мен аниондардан тұратын тұздардың формулаларын құрастырыңдар:

1-топ

Na⁺ + NO₃^-↔ NaNO₃

K⁺ + SO₄^2- ↔ K₂SO₄

2-топ

Al³⁺ + Cl^- ↔ AlCl₃

Li⁺ + HSO₄^- ↔ LiHSO₄

3-топ

Mg²⁺ + HSO₄^- ↔ MgHSO₄

Ba²⁺ + HS^- ↔ Ba(HS)₂

Бағалау

Әрбір топ бағалау парақшасы арқылы өз топтарына балл жинайды.

Үйге тапсырма

§8.