"Қызылорда облысы аумағындағы өнер мұражайлары жайлы не білеміз?" 6 сынып

Сыныбы: 6 «Ә»

Мазмұны: Тәрбие сағаты

Сабақтың тақырыбы:  Қызылорда облысы аумағындағы өнер

мұражайлары жайлы не білеміз?

Сабақтың мақсаты:  Білім алушылардың өнердегі және болмыстағы эстетикалық нысандарды қабылдау, қоғамдағы жалпы мәдени мінез-құлық дағдыларын қалыптастыру

Сабақ барысы:

Қазіргі жаһандану үдерісінің даму кезеңінде білім ордаларының негізгі қызметі жас ұрпаққа оқу мен кәсіби білім  ғана беріп қоймай,  жан-жақты жетілген, эстетикалық талғамы биік, рухани-адамгершілік мәдениеті жоғары, әлемдік мәдениеттен хабары бар, ұлттық құндылықтарды қадірлей білетін, отаншылдық рухтағы тұлға етіп қалыптастыру. Осыған байланысты оқу-тәрбие үдерісінде жастарды отансүйгіштікке, ерлікке, адалдыққа, елін, жерін құрметтеуге үйрету, шыншылдыққа тәрбиелеу қазіргі қоғамның басты мәселелерінің бірі.Бұл бағытта өзінің зор мүмкіндігімен мектеп мұражайларының атқаратын ролі жоғары деуге болады.

Мұражай-музей сөзін (мусейон)  адамзаттық мәдени қолданысқа көне гректер енгізген. Олар үшін бұл орын «храм муз» даналар мен философтар жиналатын, терең ойға бататын, толғанатын орын болған. Музей гректің – museion – орын, музаға арналған орын, муза ғибадатханасы деген түсінік береді. Муза -1. Шабыт. Муза-2. Көркемөнер мен ғылымның қамқоршы құдайы. Ал римдіктер музе (музеум) сөзін философиялық талқылау, айтыстар орны ретінде пайдаланған. Флорентийліктер «музей» сөзін сирек кездесетін бағалы заттар жиынтығы деген мағынада ХV ғасырдан бастап қолдана бастайды. «Музей»  сөзі ХVIII ғасырдан бері қарай маңызды ерекшеліктері бар заттарды сақтайтын және көрсетуге арналған  ғимарат деген түсінікке ие болды. Ежелгі гректердің рухани өмірінің орталығы болып табылатын осы мусейондарда оқымыстылар мен философтардың, ақындар мен музыканттардың пікірталастары мен жарыстары өтіп, көптеген өнер туындылары жинақталды. Орта ғасырлардан бастап кейбір еуропалық ағартушы ғалымдар өз еңбектерінде мұражайлардың білімдік-тәрбиелік маңызы мәселесіне тоқтала бастады

Ағылшын публицисті, өнер теоретигі Дж. Рескин қоғамның мәдени-рухани тәрбиесін зерттей отырып мұражайдың бұл саладағы міндеттеріне былай тоқталған.

– мұражай бұл – барлық адам көріп қызықтай алатын, бәріне де қолжетімді, адамзат баласының өз қолымен жасаған құнды дүниелерін жинап, қастерлеп сақтайтын табиғат және өнер туындыларын сақтаушы орын.

– мұражай бұл –  адамды табиғатпен және өткен тарихпен, шығармашылық өнермен байланыстыратын бірден-бір мәдени орын.

– мұражай бұл-адамның рухани және шығармашылық қасиеттерін шыңдайды.

Қызылорда облысы аумағындағы өнер мұражайының бірі Нартай Бекежановтың мемориалдық өнер музейi 1990 жылы салынып, 1993 жылдың 25 қазанында пайдалануға берiлдi.

Музей целикат қышынан салынған, екi қабатты,екi күмбездi шығыс әшекейiмен безендiрiлген. Музейдің жалпы адамзат баласының өмірінде заттық және рухани мәдениетті танытуда,зерттеу мен насихаттауда үлкен роль атқарады. Көне заман ескерткішінің үлгі , нұсқаларын жинақтаушы, сақтаушы, насихаттаушы және мұраларды ұрпақтан- ұрпаққа жеткізе отырып, осы негізде қоғам мүшелеріне тәлім- тәрбие беретін ғылыми – мәдени және рухани мекеме.

Нартай Бекежановтың мемориалдық өнер музей облыстық атқару комитетi 1990 жылғы № 23 қаулысына сәйкес Қызылорда облысы, Шиелi ауданы Нартай Бекежановтың мемориалдық өнер музейiнiң негiзi ретiнде құрылды. 2005 жылы Н.Бекежанов мемориалдық өнер музейінің күрделі жөндеуден өтіп,Нартай өрт дабыл қондырғыларымен жабдықталынды.

Музей көлемi : Нартай музейiнiң жалпы көлемi 384,1 шаршы метр, арнайы шығыстық әдiспен соғылған, әшекейленген екi қабатты, екi күмбездi үйде орналасқан. Музей үйi негiзiнен 2 – қабатты көрме залынан тұрады: Музейдегі барлық экспонаттар саны: 14683 дана. оның ішінде негізгі қор 8867 дана. көмекші қор 5816 дана.

Нартай Бекежанов – ақын, композитор. Қызылорда облысы Шиелі ауданында дүниеге келген. Он жасынан ән салып, өлең айта бастайды. Бай - молдаларды шенеген (“Сараң байға”, “Мырзалық емес”), барымта әмеңгерлікті әшкерелеген. (“Жесір дауы”), жалшыларды батылдыққа, қайсарлыққа шақырған өлеңдер шығарды.

Ақындар айтысында Н. Баймұратовпен,Қ. Байболовпен өнер сайысына түсті. Ақын халық әндерін шебер орындаумен қатар өзі де әндер (“Толқын”, “Нартай сазы”, “Өсиет терме”) шығарды. Нартай өмірінің соңғы кезеңіне дейін өткір идеялық құрал өнер мен мәдениетті дамыту жолында күресті. Ол туралы Мұхамеджан Рүстемов “Нартай” повесін жазды.

«Өздерің білер Нартаймын!» деп жырлаған Нартай Бекежановтың әкесі кедей шаруа адам болған.Нартай екі жасқа толар-толмастан әкесі қайтыс болып, 13 жасына дейін анасы Бақытгүлдің тәрбиесінде өседі. Кішкентайынан зерек Нартай шешесінің айтып отырған өлеңдерін үйрене береді. Оның үстіне Нартайдың ағасы Мансұр да ақын адам болған екен. Міне осы екі жағдай Нартайдың әншілік-ақындық қасиетін ерте оятады. Нартайдың түгелдей өнер жолына түсуіне себеп болған тағы бір оқиға — арғын, найманға атағы кең жайылған атақты ақын Тайжанның төңкерістің алдында Ақмешітке келуі еді.

Ғани Мұратбаевтың тарихи-мемориалдық мұражайы

Ғани Мұратбаевтың мемориалдық мұражайы Қызылорда облысы Қазалы қаласында орналасқан, дәл осы шағын қалада осы біртума адам 1902 жылы дүниеге келді.

Ғани Мұратбаев өз уақытының нағыз ұлы болып, оның қысқа да оқиғаларымен мазмұнды өмірі сол қиын уақыттың өзіндік нышаны болды. Ол Қазақстанның алғашқы комсомол адамы болып, республикамыздағы алғашқы комсомол ұйымын басқарды, халыққа көмектесіп, аштық пен сауатсыздыққа қарсы күресті.

1911жылы өте кедей отбасынан шыққан бала кезінде, Ғани бастауыш мектебіне барады, мектептен кейін, қиындыққа қарамастан, ол оқуын қалалық педагогикалық институтында жалғастырады. 1916 жылы оның анасы мен қарындасы сүзектен қайтыс болып, Ғани жалғыз болып қалады. Жалғыз жасөспірім Ташкентке аттанады, интернатқа, одан кейін орта білімді алған институтқа түскен. Туыстары мен жақын адамдарын жоғалтқаны, сонымен қатар елдегі түпкілікті өзгерістер оны ол сияқты адамдарға көмектесуге тартады.

1918 жылы Ғани алғашқы комсомол ұйымын ашты және халыққа көмек көрсетумен көп айналысады, ол сол адамдардың қиындықтарын шешулеріне көмектесті, кедей, аш, баспанасыз адамдарды жинап, оларды интернатқа орналастырған, құжаттары бойынша белгілеген, әлеуметтік белсенді қимылдарында қатысуға тартады. Қазақстанның алғашқы жастар бірлестігінің басында тұрған адам. 1921 жылынан бастап 1924 жылына дейін Мұратбаев Өзбек, Тәжік, Түрікмен, Қырғыз республикалары мен Қазақстанның оңтүстік облыстарының комсомол ұйымдарын біріктіретін Түркіменстанның Комсомол ОК бірінші хатшысы болған.

Мұратбаев комсомолдықтарға этнограф ғалым Әубәкір Диваевқа көмек ретінде аңыздар мен ертегілерді қайта жазуға бұйрық берді. Орынборда 1925жылы шыққан А. В. Затаевичтің «Қырғыз халқының 1 000 өлеңі» атты көлемді еңбегін жазуға жинаушыға көмек көрсеткен тұлғалардың бірі Ғани Мұратбаев болды, ол атақты «Дудар-ай» әнін Ғанидің айтқанынан біліп, жазған.

Өкінішке орай, сорлы және бақытсыз балалық шағы мен ауыр жұмысы себебінен Ғани жазылмас ауруға шалдығады. Атақты қоғам қайраткері, романтик, Ғани Мұратбаев 1925 жылы Мәскеуде туберкулезден қайтыс болады. Оның көптеген қызметтестері мен достары оны «жайнап тұрып, өшіп қалған жұлдыз» деп атаған.

Ғани Мұратбаевтың мемориалдық мұражайы еңбекшілер депутаттарының Қазалы қалалық кеңесінің алғашқы атқарушы комитеті орналасқан XIX ғ.және XX ғ.басында салынған үйде орналасқан. Мұражайдың тарихы айтарлықтай қызықты болып келеді. Ғани Мұратбаевтың өмірі мен қызметі жайындағы материалдарын іздеу бойынша зерттеу жұмысы 50- жылдардың соңында басталып, оның 60-жылдығына орайластырылған.

1967 жылы жиналған фотосуреттер мен басқа материалдардың негізінде, М. Горький атындағы Қазалы қалалық кіиапханасында Ғани Мұратбаевқа арналған шағын экспозиция ашылған. Осы бұрыштың ұйымдастырушылары Қазақ КСР еңбек сіңірген ұстазы Мылтықбай Жанұзақов, Қазақ КСР ағартушылық ісінің үздігі Бейбітали Күлсейітов, кітапхана меңгерушісі Сейілхан Төлегенов, кітапханашы Жакеш Төлепов болып табылады.

1968 жылы 7 қарашада Қазалы аудандық Халық депутаттары кеңесінің атқарушы комитетінің шешімімен Қазалы қаласында Қазақстан мен Орта Азия жастарының революциялық жетекшісі, көрнекті қоғам қайраткері Ғани Мұратбаевтың Революциялық Мемориалдық мұражайы ашылды.

Ұзақ уақыт бойы мұражай шағын облыстық тарихи-өлкетану мұражайының филиалы болды. 1981 - 1984 жылдар аралығында мұражай күрделі қайта қалпына келтіруден өтіп, қайтадан экспозиция жасалды, жанама салу жүзеге асырылды. 1981 жылдан бері Қазақ КСР Мәдениет министрлігінің мен басқа өкілетті ұйымдардың шешімдеріне сәйкес Ғани Мұратбаевтың мұражайы республикалық маңызы бар жеке мұражай болып аталады.

1991 - 1992 жылы Ғани Мұратбаевтың 90-жылдығына орай мұражайда қайтадан экспозция жасалып, кинозал, қор-қоймасы мен қазандыққа арналған жеке бөлімдер жанама салынды.

1993 жылы мұражай өзінің 25 жылдық мерейтойын салтанаты түрде тойлап, 1998 жылы мұражайдың отыз жылдығы өткен. Осы іс-шараларға мұражайдың алғашқы ұйымдастырушалары мен жетекшілері шақырылған. 1998 жылы Қазақстанда Ғари Мұратбаевтың қоры ашылды. Дәстүрлі түрде мұражай Ғани Мұратбаевтың мерейтой күндерін тойлауының басты бастамашысы мен ұйымдастырушысы болып табылады, осылай 2002 жылы республикалық деңгейінде Ғани Мұратбаевтың туған күнінен 100 жыл өткендігі тойланған. Мұражайға ол жерленген Мәскеу қаласындағы Ваганьковское зиратындағы Ғанидің қабірінің топырағы әкелінген. Тойлауға Қазақстан Республикасының әртістері Асанәлі Әшімов, Құман Тастанбеков, Меруерт Өтекешова, Қызылорда облысының әкімі және тағы басқалар қатысты.

2007 жылы мұражай Ғани Мұратбаевтың туған күнінен 105 жыл өткендігін тойлады. Экспозициялық залда Ғанидің жұмыс кабинеті ашылған. 2008 жылы наурыз бен сәуір айларының аралығында мұражай залдарында қайтадан экспозиция жасалынды. «Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігі» залы ашылды. Қазіргі кезде мұражайда 5 710 жәдігер бар, олардың 1130 жәдігер Ғани Мұратбаевтың өмірі мен қызметіне арналған, қалғаны өлкетану тақырыбына байланысты.