Рахманқұл Бердібаев. тіл мәселесі

ҚР ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ СЕМЕЙ ҚАЛАСЫ
“ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТІ” КЕАҚ
ФИЛОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ

ТАҚЫРЫБЫ: РАХМАНҚҰЛ БЕРДІБАЕВ.
ТІЛ МӘСЕЛЕСІ.

ОРЫНДАҒАН: ОМЫРАЛДЫ А.
ТОП: КЯЛ-101
ТЕКСЕРГЕН:ҚАБЫШЕВ Т.Б

ЖОСПАР
I. КІРІСПЕ
II.НЕГІЗГІ БӨЛІМ
А)РАХМАНҚҰЛ БЕРДІБАЕВ КІМ?
Б) “ТІЛ МӘДЕНИЕТІ” МАҚАЛАСЫ
В)МЕНІҢ ОЙЫМША…
III.ҚОРЫТЫНДЫ
IV.ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ

КІРІСПЕ
Қазақ әдебиеттану ғылымында әдеби-мәдени мұраны
зерттеудің алғашқы кезеңінде қазақ фольклорын
игеру саласындағы жұмыстар тек жалпылама
сипаттан аса алмай қалды десек, тарихи шындыққа
қиянат жасаған болып шығатыны анық. Жалпыдан
жалқыға қарай даму заңдылығына орай басқа ғылым
саласы секілді әдебиеттану да әр халықта өзіндік
ұлттық ерекшеліктерімен қалыптасады.

РАХМАНҚҰЛ БЕРДІБАЕВ
Рахманқұл Бердібай (02.12.1927 – 03.04.2012) 1927 жылы 2
желтоқсанда Оңтүстік Қазақстан облысы Түркістан
ауданының Ихан кентіне жақын Көкіш ауылында өмірге
келген. Ащысайда орта мектепті бітіріп, Түркістан
педагогикалық училищесінде оқиды. 1945-1946 жылдары
Қазақ
мемлекеттік
университетінің
филология
факультетінде,
1948-1949
жылдары
Қызылорда
педагогикалық университетінде, 1953-1954 жылдары Қазақ
мемлекеттік университетінің аспирантурасында оқиды.
Ащысай кенішінің нормалаушысы (1944-1945), осындағы
орта мектепте мұғалім (1946-1948), Оңтүстік Қазақстан
облысының Мақтарал, Ильич, Фрунзе аудандарында орта
мектеп директоры, аудандық оқу бөлімінің инспекторы
болып жұмыс істейді.

1955-1959 ЖЫЛДАРЫ «ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ» ГАЗЕТІНДЕ ӘДЕБИ ҚЫЗМЕТКЕР,
БӨЛІМ МЕҢГЕРУШІСІ, 1961-1968 ЖЫЛДАРЫ ҚАЗАҚ КСР ҒЫЛЫМ АКАДЕМИЯСЫ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ӘДЕБИЕТ ЖӘНЕ ӨНЕР ИНСТИТУТЫНДА ҒЫЛЫМИ
ҚЫЗМЕТКЕР, АҒА ҒЫЛЫМИ ҚЫЗМЕТКЕР, 1968-1970 ЖЫЛДАРЫ ҚАЗАҚ СОВЕТ
ЭНЦИКЛОПЕДИЯСЫ БАС РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ ЖАУАПТЫ ХАТШЫСЫ, 1973-1997
ЖЫЛДАРЫ М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ӘДЕБИЕТ ЖӘНЕ ӨНЕР ИНСТИТУТЫ
ФОЛЬКЛОР БӨЛІМІНІҢ МЕҢГЕРУШІСІ, 1997 ЖЫЛДАН ӨМІРІНІҢ СОҢЫНА
ДЕЙІН ТҮРКІСТАНДАҒЫ АХМЕТ ЯАССАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІНДЕ ПРОФЕССОР, КАФЕДРА МЕҢГЕРУШІСІ, БАС
ҒЫЛЫМИ ҚЫЗМЕТКЕР МІНДЕТТЕРІН АТҚАРДЫ.

ТІЛ МӘДЕНИЕТІ
1956 жылы «Қазақ әдебиеті» газетіне Рақманқұл
Бердібаев «Ең үлкен байлық» деген мақала
жазады. Мақалада жабылып қалған 700 қазақ
мектебінің тағдыры, қазақ тілі мен жоғары оқу
орындарында қазақ бөлімдерінің азаюы мәселесі
көтеріледі.
Осы
тұста
партия
тарихы
институтында
марксизм-ленинизм
классиктерінің аудармашысы болып жұмыс
істеп жүрген Тұрсынбек Кәкішұлы 8 жігіт болып
Р.Бердібаевты
қолдау
мақсатында
«Тіл
мәдениеті» деген мақала жазады.

Рахманқұл Бердібайдың тіл туралы ойтолғамдары
ДҮНИЕДЕГІ БАҒА ЖЕТПЕС АСЫЛЫМЫЗ,
МӘҢГІЛІК ҚАЗЫНАМЫЗ – АНА ТІЛІМІЗ
РЕСМИ
ТҮРДЕ
МЕМЛЕКЕТТІК
ТІЛ
МӘРТЕБЕСІН АЛҒАНМЕН, ҚАДІР БІЛМЕС
ҚАСКҮНЕМ
ДҰШПАНДАР
МЕН
ӨЗ
ІШІМІЗДЕН ШЫҚҚАН АТЫ ҚАЗАҚ, ЗАТЫ
ДҮБӘРАЛАРДЫҢ,
НАМЫССЫЗ
МАНСАПҚОРЛАРДЫҢ
КЕСІРІНЕН
ЖЫЛДАР БОЙЫ ҚАҚПАҚЫЛҒА ТҮСІП
КЕЛЕДІ».

Рахманқұл Бердібайдың тіл туралы ойтолғамдары
«ДҮНИЕЖҮЗІНДЕГІ ЕҢ БАЙ, ЕҢ
СҰЛУ, ЖЕТІЛГЕН ТІЛДЕРДІҢ БІРІ
ЕКЕНІН ӘЛЕМНІҢ ОЗЫҚ ОЙЛЫ
ЖҰРТШЫЛЫҒЫ
ӘЛДЕҚАШАН
МОЙЫНДАҒАН, ЕКІ ЖАРЫМ МЫҢ
ЖЫЛДЫҚ ТАРИХЫ БАР ҚАЗАҚ
ЕЛІНІҢ ТІЛІ ӨЗ ЖЕРІНДЕ ӨГЕЙ
БОЛАРЛЫҚ ҚАНДАЙ ҚИСЫНЫ БАР
ЕДІ?»

МЕНІҢ ОЙЫМША…
МЕНІҢ ОЙЫМША, Р.БЕРДІБАЙДЫҢ АЙТЫП ОТЫРҒАН “ӨЗ ІШІМІЗДЕН ШЫҚҚАН
АТЫ ҚАЗАҚ, ЗАТЫ ДҮБӘРАЛАРДЫҢ” ДЕГЕН СӨЗІНІҢ ТҮБІНДЕ ДЕ ҚАНДАЙ
ШЫНДЫҚ ЖАТЫР. ҚАЗІРГІ ТАҢДА ЕЛІМІЗДІҢ ЕҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕСІНІҢ БІРІ - ТІЛ
МӘСЕЛЕСІ.ҚАЗАҚ ТІЛІ ҚАЗІР ОРЫС ТІЛІНІҢ КӨЛЕҢКЕСІНДЕ ЖҮРГЕНДКЙ. ҰЛТЫ
ҚАЗАҚ БОЛЫП, ОРЫС ТІЛІНДЕ СӨЙЛЕУДІ ЖӨН САНАЙТЫН ЖАСТАРЫМЫЗ ӨТЕ
КӨП. БОЛАШАҚ ЖАСТАРДЫҢ ҚОЛЫНДА ДЕП АЙТАМЫЗ, АЛ ҚАЗІРГІ ЖАСТАР
ОРЫС СЫНЫБЫНДА ОҚУҒА ҮЙІР БОЛУЫ НЕМЕСЕ ҚАРАПАЙЫМ МЫСАЛ
КІШКЕНТАЙ БАЛАНЫҢ ТІЛІ YOUTUBE-ТАН ОРЫС, АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕГІ
ВИДЕОЛАРДЫ КӨРУ АРҚЫЛЫ СОЛ ТІЛДЕ СӨЙЛЕУГЕ ҮЙІР БОЛАДЫ. АЛ, ЕНДІ
ТІЛІМІЗДІҢ ТАҒДЫРЫН САҚТАП ҚАЛУ ҮШІН ҚАНДАЙ ШАРАЛАР ҚОЛДАНА АЛАР
ЕДІК? МЕНІҢ ОЙЫМША ҚАЗАҚ ТІЛІН ҮЙРЕНУДІ ХАЛЫҚТАН БҰРЫН БИЛІК
БАСЫНДАҒЫ ДЕПУТАТТАРҒА КАТАҢ МІНДЕТТЕЛГЕНІ ДҰРЫСЫРАҚ ДЕП
ОЙЛАЙМЫН. СОЛ КЕЗДЕ ХАЛЫҚ ТА ТҮЗЕЛЕР ЕДІ. ЖҰМЫСҚА ТҰРАРДА, МАМАН
ІЗДЕРДЕ ҚАЗАҚ ТІЛІН ЖЕТІК МЕҢГЕРУІН ТАЛАП ЕТУ;ЖАСТАРДЫҢ ҚАЗАҚ ТІЛІН
ДАМЫТУ ТУРАЛЫ ҰСЫНҒАН ИДЕЯЛАРЫН ІРІКТЕП, ОЛАРҒА ҚОЛДАУ КӨРСЕТУ
АРҚЫЛЫ ЖОБАЛАРЫНЫҢ ІСКЕ АСУЫНА КӨМЕКТЕСУ Т.С.С

МЕНІҢ ОЙЫМША…
МЕНІҢ ОЙЫМША, Р.БЕРДІБАЙДЫҢ АЙТЫП ОТЫРҒАН “ӨЗ ІШІМІЗДЕН ШЫҚҚАН
АТЫ ҚАЗАҚ, ЗАТЫ ДҮБӘРАЛАРДЫҢ” ДЕГЕН СӨЗІНІҢ ТҮБІНДЕ ДЕ ҚАНДАЙ
ШЫНДЫҚ ЖАТЫР. ҚАЗІРГІ ТАҢДА ЕЛІМІЗДІҢ ЕҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕСІНІҢ БІРІ - ТІЛ
МӘСЕЛЕСІ.ҚАЗАҚ ТІЛІ ҚАЗІР ОРЫС ТІЛІНІҢ КӨЛЕҢКЕСІНДЕ ЖҮРГЕНДКЙ. ҰЛТЫ
ҚАЗАҚ БОЛЫП, ОРЫС ТІЛІНДЕ СӨЙЛЕУДІ ЖӨН САНАЙТЫН ЖАСТАРЫМЫЗ ӨТЕ
КӨП. БОЛАШАҚ ЖАСТАРДЫҢ ҚОЛЫНДА ДЕП АЙТАМЫЗ, АЛ ҚАЗІРГІ ЖАСТАР
ОРЫС СЫНЫБЫНДА ОҚУҒА ҮЙІР БОЛУЫ НЕМЕСЕ ҚАРАПАЙЫМ МЫСАЛ
КІШКЕНТАЙ БАЛАНЫҢ ТІЛІ YOUTUBE-ТАН ОРЫС, АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕГІ
ВИДЕОЛАРДЫ КӨРУ АРҚЫЛЫ СОЛ ТІЛДЕ СӨЙЛЕУГЕ ҮЙІР БОЛАДЫ. АЛ, ЕНДІ
ТІЛІМІЗДІҢ ТАҒДЫРЫН САҚТАП ҚАЛУ ҮШІН ҚАНДАЙ ШАРАЛАР ҚОЛДАНА АЛАР
ЕДІК? МЕНІҢ ОЙЫМША ҚАЗАҚ ТІЛІН ҮЙРЕНУДІ ХАЛЫҚТАН БҰРЫН БИЛІК
БАСЫНДАҒЫ ДЕПУТАТТАРҒА КАТАҢ МІНДЕТТЕЛГЕНІ ДҰРЫСЫРАҚ ДЕП
ОЙЛАЙМЫН. СОЛ КЕЗДЕ ХАЛЫҚ ТА ТҮЗЕЛЕР ЕДІ. ЖҰМЫСҚА ТҰРАРДА, МАМАН
ІЗДЕРДЕ ҚАЗАҚ ТІЛІН ЖЕТІК МЕҢГЕРУІН ТАЛАП ЕТУ;ЖАСТАРДЫҢ ҚАЗАҚ ТІЛІН
ДАМЫТУ ТУРАЛЫ ҰСЫНҒАН ИДЕЯЛАРЫН ІРІКТЕП, ОЛАРҒА ҚОЛДАУ КӨРСЕТУ
АРҚЫЛЫ ЖОБАЛАРЫНЫҢ ІСКЕ АСУЫНА КӨМЕКТЕСУ Т.С.С

Р.БЕРДІБАЕВТЫҢ МАҚАЛАСЫНА ҮН ҚОСҚАНДАР АЗ БОЛМАҒАН.
БІРАҚ, КЕҢЕС ҮКІМЕТІ МАҚАЛАДАН КЕЙІН ҒАЛЫМ Р. БЕРДІБАЕВТЫ
ПАРТИЯДАН ШЫҒАРЫП, ЖҰМЫСТАН КЕТІРІП, ЖАЗҒАНДАРЫН
БАСУҒА ТЫЙЫМ САЛАДЫ. АЛ Т.КӘКІШҰЛЫ БАСТАҒАН 8 ЖІГІТТІ
ПАРТИЯ ТАРИХЫ ИНСТИТУТЫНЫҢ ПАРТБЮРОСЫНДА ҚАРАП,
ОРТАЛЫҚ КОМИТЕТКЕ ШАҚЫРЫП, ЖАС ҰЛТШЫЛДАР ДЕП ҚАРА
ТІЗІМГЕ АЛҒАН.

ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОРЫТЫНДЫЛАЙ КЕЛЕ, РАХМАНҚҰЛ БЕРДІБАЙ ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ
МЕН ӨНЕРІНІҢ, ҒЫЛЫМЫ МЕН МӘДЕНИЕТІ­НІҢ ДАМУЫНА,
ҚОҒАМДЫҚ САНАНЫҢ ЖАҢ­ҒЫРУЫНА АСА ЗОР ЕҢБЕК СІҢІРГЕН
ҒҰЛАМА ҒАЛЫМ, ҰЛАҒАТТЫ ҰСТАЗ. ТІЛІМІЗДЕН ДІЛ­І­МІЗ­ГЕ, ХАЛЫҚ
АУЫЗ ӘДЕБИЕТІНЕН ҚАЗІРГІ ӘДЕ­БИЕТКЕ, КӨНЕ ЭПОСТАН КЕМЕЛ
ЭПОПЕЯҒА, ТҮРКІСТАННАН ТҰТАС ТҮРКІ ӘЛЕМІНЕ ДЕЙІНГІ
АРАЛЫҚТА
РАХАҢ
ҚАЛАМ
ТЕРБЕГЕН
ІРГЕЛІ
ҒЫЛЫМИ
МӘСЕЛЕЛЕР­ДІҢ ҰЛАНҒАЙЫР КЕҢ ӘЛЕМІН КӨЗБЕН ШОЛЫП
ШЫҒУДЫҢ ӨЗІ ОҢАЙ ЕМЕС. ҒАЛЫМНЫҢ СОЛ ҒАЖАЙЫП
ӘЛЕМІНІҢ БИІГІНДЕ ЖАРЫҚ ТӨГІП ТҰРҒАН ҰЛТТЫҚ МҰРАТ ПЕН
ҰЛТТЫҚ ИДЕЯ, ҰЛТ МҮДДЕСІ ТУРАЛЫ ОЙЛАРЫНДА ҰРПАҚТАН ҰР­‐
ПАҚҚА ЖЕТЕТІН АСЫЛ ҚАСИЕТІ ҚАЛДЫ.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1.Т.Кәкішов. Қазақ әдебиеті сынының
тарихы. А- 1994ж
2. Т. Кәкішов Сын мұраты. А- 1995ж

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!