Реферат жинағы

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

Қазақ Ұлттық педагогикалық қыздар университеті

Филология институты

Реферат

Дайындаған: Даргалиева Д.А

Қабылдаған: Көшекова А.А

Алматы, 2022

Жоспары:

І. КІРІСПЕ

«Шешендік өнер – тарихтың қойнауына сүңгітетін бірден-бір асыл мұра»

ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. Ежелгі Таным Рим жеріндегі шешендік өнер дамуы

2. М.Т.Цицерон және шешендік өнердің жетістіктері және өзіндік практикалық тәжірибесі

3. М.Т.Цицерон нақыл сөздеріне талдау жасау

ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ

КІРІСПЕ

«Шешендік өнер – тарихтың қойнауына сүңгітетін бірден-бір асыл мұра»

Сөзімнің басын ғалым Б.Адамбаевтың мына анықтамасымен бастағым келеді: «Шешендік сөз дегеніміз — кейде билердің дау үстінде көркем тілмен, көрікті оймен айтылған айыптау, ақталу, немесе билік, төрелік сөздері. Бірақ, бұл әдеби жанр мұнымен шектелмейді, ойға ұста, тілге шебер адамдардың біреуге, қауымға арналған ақыл-кеңестерін, өсиет-насихаттарын, бата- тілектерін және қазалы, қайғылы адамдарға айтқан естірту, жұбату сөздерін, қоғам өмірі, табиғат құбылысы туралы ойланыс-толғаныстарын да қамтиды». Осылайша анықтама берілген осынау бір тауып айтқан тапқыр сөз бен ақылға қозғау салып ой түсіретін даналық сөздердің түпкі шығу тарихы мен ондағы ізденістер мен еңбектер қай адамды болмасын қызықтырары анық. Ендеше алдағы негізгі бөлімде ең алғаш дамыған ел мен жерді, олардың дамудағы үлескер шешендерін, сонымен қатар олардың еңбегімен танысатын боламыз.

1.1 Ежелгі Таным Рим жеріндегі шешендік өнер дамуы

Ерте заманда шешендік өнер Мысыр, Вавилон, Ассирия, Қытай, Үндістан елдерінде өркендеп дамыған. Алайда, осынау өнердің үзілмес тарихы Көне Грекиядан басталады. Өйткені, шешендік өнер қоғамдық қажеттіліктен туды, құлиеленушілік қоғамда әлеуметтік даму өрістеп, демократияның жандануына жойқын қозғаушы күш ретінде тарих сахнасына шықты. Б. з. д. V ғасырдың екінші жартысында грек-парсы соғысынан кейін, Афинада және оның қоғамдық өмірінде мемлекет істерінде, саясат майданында маңызды факторға айналды.

Бұл қасиетті, киелі өнерді ыждаһатпен үйрену әрбір грек азаматының асыл парызы болған. Мінеки, осы уақытта риторика ғылымы шықты. Шешендік өнерге баулитын тәлімгер стаз (ритор) мамандығы пайда болды. Ал оратор – латынша сөйлеу, ғайыпты болжау деген мағынаны білдіреді.

Солардың ішінді ежелгі Римде есті сөзді жоғары бағалай білген. Әсіресе, соғыс өнері мен шешендікті аспандатып бағаласа керек. Республикалық Рим өзінің көптеген мемлекеттік мәселелерін халық мәжілістерінде, сенатта, сотта шеше беріпті. Сөз өнері әсіресе, ер азаматтар үшін бағасы биік қазына болыпты. Содан бастап, римдіктердің ұлттық мінездері қалыптаса бастаған. Саясат пен құқық рим азаматтарына әдебиет пен өнерден гөрі жақынырақ болған.Рим республикасының қоғамдық өмірінің өзі шешендік өнерге өріс алып беруге игі ықпал еткен, өйткені, «сөз өнері-дертпен тең» деп, Абай айтқандай, Римде сөзді қадірлей, қастерлей білудің үздік үлгісі бар еді. Шешендік өнерге ешқандай тыйым салынбаған, ол бірте-бірте халық мінезімен бірге өрбіген.

“Риторика” терминдік атауының әуелгі әрі негізгі мағынасы шешендік өнердің теориясы дегенді білдіреді. Сондай-ақ сыртқы сымбаты сұлу, мағынасы кемшін қызыл тіл дегенді сезіндіретіндігі бар. Филология ғылымында риторика мәнерлі сөйлеудің теориясы деп те табыладыОсы уақытта дейін сан ғасырлық тарихы бар ұлттық шешендік өнері, яғни би- шешендер мұрасы көркем сөз ретінде бағаланды да, әлеуметтік – қоғамдық мәні, мемлекет тағдырын шешудегі ересен қызметі елеусіз, ескерусіз қалды. Көне Эллада мен Рим елінде Демосфен, Цицерон сынды даңқты шешендердің тағдыры мемлекет тағдырымен төркіндес болғаны аян. Олар мемлекеттің көркеюіне, мәңгілік тұғырына жарқырап көтерілуіне, жақсылыққа, бақытқа, жарқын заманға ұмтылуына зор үлес қосты.

Римдіктер сөз зергерлерін төрт топқа жүйелеген. Олар :

1) шеншендер ;

2) философтар ;

3) ақындар ;

4) тарихшылар.

Риторика немесе шешендік өнер ғылымы “өнердің падишасы” ретінде саналған. Ол поэтиканың, логиканың, стилистиканың және грамматиканың өркендеуіне үлкен әсер етті. Ендеше, осылай тарихта алғашқылардың бірі болып қалыптасуға үлес қосқан шешендер мен ұлағатты ұстаздармен таныс болсақ...

1.2 М.Т.Цицерон және шешендік өнердің жетістіктері және өзіндік практикалық тәжірибесі

Ежелгі Греция мәдениетін, оның ішінде риторика саласындағы жетістіктерді Ежелгі Рим шығармашылықпен қабылдады. Рим шешендігінің гүлденген кезеңі І ғасырға келеді.

Марк Туллий Цицерон (б.з.д. 106-43 жж.) ең жарқын және ең атақты шешен және шешендік теоретик ретінде танылған. Оның әдеби мұрасы өте ауқымды. 58 баяндамасы аман қалып, ұрпаққа мұра ретінже жеткізілді. Шешендіктің үш негізгі түрінің ішінде Цицерон екеуін ұсынады: саяси және сот. Ол азиатизм мен қалыпты аттизм арасындағы аралық ерекше стильді дамытты. Оның сөйлеген сөздері риторикалық әшекейлердің мол, бірақ шамадан тыс пайдаланылуымен, көлемді, логикалық және тілдік жағынан ерекшеленетін және ырғақпен жобаланған кезеңдердің бөлінуімен, қажет болса - стильдік реңктің өзгеруімен сипатталады; шетелдік сөздер мен вульгаризмдердің болмауы.

Цицерон үш риторикалық трактатта жинақталған: «Шешен туралы», «Брут», «Шешен». Оларда ол бүгінгі күннің өзекті мәселелерін көтереді. Ол ең алдымен шешенге қандай деректер керек деген сұраққа қызығушылық танытып, мінсіз шешеннің табиғи таланты, есте сақтау қабілеті болуы, шеберлігі мен білімі болуы керек деген тұжырымға келді. Білімді адам және актер. Осы деректердің барлығымен ғана шешен шешендіктің үш ұлы мақсатын – «сендіре, өтінемін, жеңе (ықпал)» жүзеге асыра алады. Цицерон гректерге ілесе отырып, үш стиль теориясын дамытуды жалғастырды және сөйлеуді құрудың классикалық схемасын жақтады, оған сәйкес сөйлеуші ​​не айтатынын табуы, материалды ретімен орналастыруы, дұрыс вербальды форманы беруі, бәрін есте сақтауы, айтуы керек. Мазмұн мен сөздік форманың байланысын ерекше атап көрсетті: «Барлық сөйлеу мазмұн мен сөзден тұрады, ал кез келген сөйлеуде мазмұны жоқ сөз өз орнын жоғалтады, сөзсіз мазмұн айқындылығын жоғалтады».

Басқа Рим шешендерімен ұқсастығы

Рим шешендік өнерінің тағы бір көрнекті тұлғасы – атақты шешен, заңгер, «Шешеннің тәрбиесі» атты көлемді еңбектің авторы Марк Фабиус Квинтилиан (б.з.д. 36-96 жж.). Тақырыптың өзінен-ақ автордың шешендік сөзді шешендік заңдылықтардың жиынтығына түсірмей, данышпан, адамгершілігі жоғары, білімді тұлға болуға тиісті шешенді жан-жақты тәрбиелеуге шақырғаны аңғарылады.Квинтилианның таңдануы мен еліктеуінің басты нысаны Цицерон болды. Олардың ортақ қасиеттері көп. Екеуі де шешендіктің үш стилін ажыратып, үш «ұлы мақсатты» мойындады; екеуі де көне грек риторикалық дәстүрі бойынша сөйлеу жұмысын бес кезеңге бөлді. Екеуі де шешендік өнердің әрі ғылым, әрі өнер екенін алға тартып, табиғи дарын мен шешендікке арнайы дайындықтың арақатынасын ойластырды. Бірақ бұл екі шешендік теоретиктердің ұстанымдары бірдей емес. Цицерон үшін шешен – ең алдымен ойшыл, ал шешендік өнердің негізі – философия. Квинтилиан болса стилистиканы бірінші орынға қойып, шешеннен осы саладағы шеберлікті талап етті. Ол пропорция сезімін жоғары бағалап, шешендік өнердің үш саласының – Азия, Мансарда, Родос – Мансарда ең жақсысы деп есептеген: «Шешендік шым-шытырықсыз асқақ, тәуекелсіз асқақ... сән-салтанатсыз бай, асқақсыз тәтті, айбынды болсын. әсемдіксіз; мұнда, барлық нәрсе сияқты, ең сенімді жол - орта жол, ал барлық шектен шығулар - қателер. Цицерон схоластикаға қарсы шықты, үшін практикалық білім беруфорумда (ұлттық жиналыс өтетін орын, алаң, рим халқының саяси және мәдени өмірінің орталығы); Квинтильдік стандарт үшін білім беру жүйесі- риторикалық мектеп. Цицерон форумда халыққа сөйлеген сөзінде; Квинтилиан білімді білгірлердің тар шеңберін басқарды. Сонымен бірге екі шешен де шешендік өнердің дамуына, шешендік өнер теориясына құнды үлес қосты.

3. М.Т.Цицерон ең танымал нақыл сөздеріне талдау жасау

Оның көбіне достық, махаббат, тарих тақырыбындағы нақыл сөздері бүгінге дейін жетіп, қазіргі ұрпақтың талдауына түсіп отыр. Ол үлкен дәреже. Ал сол нақыл сөздерге өзіндік талдау жұмысында бөлісуді жөн көрдім.

«Сараң болмау — байлық, шашпа болмау — пайда» осы даналық сөзді көргенде Дүкен Мәсімханұлының мына сөзі еске оралады: «Үнемшілдік пен сараңдық мүлде екі басқа құбылыс. Яғни үнемшіл адам өз байлығының сақшысы да, сараң адам байлықтың құлы.» Екеуінде де негізгі мағына үнемшілдікке алып келіп тоқталады.

«Шынайы достықсыз өмірдің мәні жоқ» ал бұл нақыл сөзді Аристотель мен Платон арасындағы достықтан туындап, өзінің төрелігін шындықты айту арқылы жеткізген нақылымен салыстырсақ болады: «Маған достық та, шындық та қымбат. Дегенмен әрқашан шындықты бірінші орынға қоямын.» Негізгі түйін, достың нағыз жақсы қасиеттерден аттап кетпей, өзінің шынайылығын жеткізгісі келеді.

«Ар-ұждан - Құдайдың сыйы» және Әбу Нәсір әл-Фарабидың мына сөзіне назар аударыңыз: «Ар-ождан алдындағы адалдық - өз қадір-қасиетіңе, ізгі іс-әрекетіңе байланысты.» Бұл арада «ар» деген ұғымның жалпы адамзат баласында қадірлі де, қасиетті болғанын байқай аламыз. «Құдайдың сыйы» ретінде берілген мына қадір-қасиетіңді жоғалтып алмау ол ізгі жасаған амалдарыңда екендігін ашып көрсетіп тұр деп ойлаймын.

«Надандық дегенiмiз ақылдың түнi: айсыз және жұлдызсыз түн» және Сократтың «Тек бір ғана жақсылық бар ол - білім, тек бір ғана жамандық бар ол – надандық» нақыл сөзі. Негізгі түйін – бір. Надандықтан арылып, білімге бет бұру.

ҚОРЫТЫНДЫ

Қорыта айтқанда, кезең бойы ежелгі мәдениетшешендік өнер тек сөйлеу мәнерін ғана емес, сонымен бірге көп дәрежеде ойлау мен мінез-құлықты, яғни өмір философиясын алдын ала анықтады. Ежелгі шешендердің шешендік өнер туралы еңбектері шешендік өнер теориясының одан әрі дамуына орасан зор әсер етті, олар практикалық шешендік өнердің дамуына зор үлес қосты.

Шешендер өз шығармаларында бүгінгі күннің өзекті мәселелерін көтереді. Оларды «Жақсы шешенге не керек?» деген сауал қызықтырып, мінсіз шешеннің табиғи таланты, есте сақтау қабілеті, шеберлігі мен білімі болуы, білімді адам, актер болуы керек деген қорытындыға келді.

Егер гректер үшін шешендік өнердегі басты нәрсе сендіру өнері болса, римдіктер жақсы сөйлеу өнерін көбірек бағалаған. Ежелгі Грецияда туып, Ежелгі Римде дамыған шешендік өнер ежелгі өркениетпен бірге жойылмай, орта ғасырлар мен «Қазіргі дәуірде» өмір сүре берді.

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКА УНИВЕРСИТЕТІ

ФИЛОЛОГИЯ ИНСТИТУТЫ

ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ КАФЕДРАСЫ

РЕФЕРАТ

Шешендік өнер және оқыту әдістемесі

Тақырыбы: Ежелгі Греция мен Рим шешендері

Орындаған:108-топ студенті: Дәуренбек Әсел

Тексерген: Кошекова А. А.

Алматы, 2023 ж.

Мазмұны

І Кіріспе

II Негізгі бөлім

Шешендік өнердің озық үлгілері

2.1 Шешендік өнердің қалыптасу тарихы

2.2 Ежелгі Греция мен Римдегі шешендік өнер

Ежелгі Греция мен Рим шешендері

3.1 Ежелгі Рим шешендері

3.2 Ежелгі Грециядағы сот шешендік өнері

III Қорытынды

IV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

І Кіріспе

Шешендік сөздер деген, ел құралып, халық қалыптаса бастағаннан бері халықтың өнеге тұтып, өмір тәжірибесіне пайдаланып келе жатқан ұлағатты сөздер. Билер мен хандардың, ақындар мен шешендердің, ел ағасы болған данышпандардың, жастайынан жалындап өскен өткір ойшылдардың аузынан шыққан дуалы, өнегелі, қисынды, қасиетті сөздер.

Шешендік сөздер қазақ ауыз әдебиетінің басқа түрлері сияқты ауызша шығып, ауызша таралған.

Қонақта, немесе бір мәселені талқылау үстінде көп жасаған, кәрі құлақты қариялардың аузынан шыққан жүйрік ойлы, жүйелі сөздерді құйма құлақ талапты жастар, өнер қуған қыз - бозбалар жаттап алып, жүрген - тұрған жерлерінде, ойын - жиындарда айта жүрген. Өзінің қажетіне, өмірдің тілегіне қарай жаңартып - жаңғыртып отырған.

Өмірдің сан алуан құбылыстарын бір - бірімен теңеп, салыстырып, болашағын болжап, қиялдап сөйлеген сөздер табысқа, жеңіске жетуге құлшындырып, рухтандырып отырған, қуаныш үстінде дем берушілік, реніш тұсында жұбатушылық қызметін атқарған.

Белгілі халық шешендері мен есімдері белгісіз дана қарт, шешен әйел, тапқыр бала, жарлы жігіттер атынан айтылатын шешендік сөздерге тән бір қасиет - шешендік тапқырлығымен қатар әділдігі, ойының айқындығы және халықтың сипаты.

Шешендік сөздер көбінесе түсінік сөзбен басталады. Түсінік сөзде айтылмыш шешендік сөздің нендей мәселемен байланысты, қандай жағдайда туғандығы мен кім айтқандығы баяндалады. Түсінік сөздің көркем болуы шарт емес, тек ықшам, әрі түсінікті болуы шарт.

II Негізгі бөлім

Шешендік өнердің озық үлгілері

2.1 Шешендік өнердің қалыптасу тарихы

Шешендік өнерді ғылыми тілде риторика дейді.Риторика ғылымының негізін салушы грек. Софист Протогор деп есептелінеді.

Риторика – сендіре білу, яғни тыңдаушының сана-сезіміне барынша әсер ету, она еркін билеп алу, ақпал ету, иландыру. Шешендік өнер негізінде ақыл-ойға еркіндік кең жерде, халықтық-демократиялық қоғамдарда өсіп, өрендеген. Ежелгі Греция мемлекеті мен Рим республикасында шешендіктің қалаптасып халықтық дәстүрге айналуына, сондай халықтық-де