«Күн болмағанда кім болам»

Сұлтанмахмұт Торайғыровтың 120 жылдық мерейтойына арналған әдеби кеш

Мақсаты:білімділік- Сұлтанмахмұт Торайғыровтың өмірімен және шығармашылығымен таныстыра отырып, көрнекті ақынның шығармалары арқылы қазақ әдебиетінің дамуына қосқан үлесін көрсету;дамытушылық - Сұлтанмахмұт шығармашылығы туралы білімдерін тереңдету;тәрбиелік – оқушылардың бойында ақындық,жазушылық өнерге құрметін,сүйіспеншілігін ояту,өнерге баулу. Сұлтанмахмұт шығармаларының идеялық қуатын,сұлулығын,реализмін ұғындыру.

Сабақтың өту барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

- Балалар, біз бүгінгі әдеби кешімізді 1920 жылы қайтыс болып, қысқа өмір сүрген, ал ол өмірінің өзі қиыншылықта, тапшылықта, жоқшыдықта өтседе,ақын білімге деген құштар көңілмен, оқуға деген ынта сезіммен, жақсылыққа сеніммен ғұмыр кешкен Сұлтанмахмұт Торайғыровқа арналады. Және де Торайғыровтың «Қамар сұлу» романы, «Адасқан өмір», «Кедей» поэмалары туралы айтып өтеміз.

1 жүргізуші:

Қараңғы қазақ көгіне,

Өрмелеп шығып,күн болам!

Қараңғылықтың кегіне

Күн болмағанда кім болам?

Аз ғана өмір сүрсе де артында өлмейтін мұра қалдырған С.Торайғыров –ХХ ғасыр басындағы демократтық-ағартушылық әдебиеттің көрікті өкілі.Ол қазақ поэзиясы мен прозасын жаңа сатыға көтеріп,қазақ әдебиетінде жаңа жанрлар тудырған.Сондықтан Сұлтанмахмұт есімі қазақтың жыр-дариясын құрайтын үлкен,асау,арналы өзенінің бірі болып қалмақ.Ол халық жүрегінен құрметті орын алады.

2 жүргізуші:

Я бы солнцем взошел

С именем Торайгырова связано и жанровое обогащение родной литературы.Создатель первых казахских романов - в стихах и прозе, первых философских и социольных поэм и очерков, С.Торацгыров за свою корткую жизнь сумел занять почетное место в истории национальной культуры.Гражданский лирик по характеру своего таланта, Султанмахмут был достойным преемником и продолжителем демократических традиций Шокана,Ыбырая,Абая.

Бейне фильм көрсету

1 жүргізуші:

С.Торайғыров 1893 жылы 28 қазанда қазіргі Павлодар облысының Баянауыл ауданында кедей отбасында туған.

Сұлтанмахмұттың он үш жасында жазылған "Секілді өмір қысқа, жарты тұтам" – деп аталатын алғашқы өлеңі, міне, осы Мұқан молданың ықпалымен туған еді.

Бейне фильм көрсету

2 жүргізуші:

1908 жылыСұлтанмахмұт Баянауылдағы Әбдірахман молдасынан сабақ алды. Молданыңнадандығын,пасықтығын сынайтын өлеңдер шығарады.«Орынсыз-медресе оқып жатқан», «Дін», «Соқыр сопы»
Білімге деген құштарлығының арқасында Нұрғали деген мұғаліммен танысып, пән негіздерінен хабар алды.
Қала маңындағы ауылда бала оқытады, өз бетімен ізденіп,білімін толықтырады, өлең жазады.

1жүргізуші:

Султанмахмут не смотря на безрадостное детство,полуголодное существование он был пытлив и любознателен.Он самостоятельно изучает основы наук, решает овладеть русским языком, с восторгом читает Пушкина,Лермонтова, Крылова.Новый мир открывается перед его глазами,неизериморасширяется кругозор, и Султанмахмут начинает понимать многое, о чем раньше не имел представления.

Бейне фильм көрсету

2 жүргізуші:

Орысша оқу мақсатыменСемейгебарады. Бірақоқуғаілінеалмайды, қаржысытаусылады. Көпқиындықкөреді. АқырындаШығысҚазақстандағыҚатонқарағайдегенжергебарып, екіжылдай осы аймақта бала оқытады. Арасындаөзі де орысшаоқиды. Бірқатарөлеңдерін, "Кімжазықты?" – депаталатынөлеңменжазылған романынжазады.
1916 жылдыңкүзіндеТомскігебарып, курсқаілігеді. Әдебиет, тарих, философия кітаптарынкөпоқиды. Қиындықтарғакездеседі,жоқшылықкөреді.

1жүргізуші:

Многие произведения, полны глубокого оптимизма,веры в светлое будущее Родины,созданыТорайгыровым именно в поледние годы жизни.Радостно приветствуя победу Октябрьской революции, поэт принимает непосредственное участие в борьбе за новую жизнь.Он становится председателем революционного комитета одной из волостей,разъясняет населению подлинно народный характер Советской власти.

Бейне фильм көрсету

2 жүргізуші:

1913 жылдың күзінде Троицкіге оралып, осында шығатын "Айқап" журналына қызметке орналасады. Бұл Сұлтанмахмұттың шығармашылық жолындағы аса табысты кезең болды. Шабыты толысқан ол әр түрлі жанрда көптеген шығармаларын жазаы.Ел ішінде бала оқытады, жастар арасында оқуға, мәдениетке шақыратын насихаттық жұмыстар жүргізеді. "Шоң" деп аталатын мәдени-ағарту ұйымын құрады.

Алаш туы астында
Біз-алаштың баласы.
Күніміз туып көгерді,
Сарыарқаның даласы.
Құрт аурудай жайлаған,
Құртпаққа бізді ойлаған,
Қолымызды байлаған,
Ерімізді айдаған,
Елімізді лайлаған,
Жерімізді шимайлаған,
Өшті залым қарасы.

Бейне фильм көрсету

1жүргізуші:

Сұлтанмахмұт Торайғыров өзінің қысқа ғұмырында халқына мол әдеби мұра қалдырып кетті. Ол әдебиеттің әр түрлі жанрларында өнімді еңбек еткен талантты қаламгер еді. Оның қаламынан жүзден астам өлең, бес-алты поэма, екі роман, он шақты мақала туды.

Сұлтанмахмұт шығармаларының тақырыбы – өз заманының шынайы көріністері, қазақ халқының сол бір аласапыран кездегі тұрмысы, ой-арманы.

Сұлтанмахмұт өз заманының өзекті мәселелеріне арнап бірнеше поэма,өлеңдер,романдар,мақалалар жазды.

2 жүргізуші: Кітаптар көрмесімен таныстыру.

Сөз мектеп кітапханашысына беріледі.

1 жүргізуші:

Сұлтанмахмұттың "Қамар сұлу" (1914), "Кім жазықты?" (1915) романдары қазақ әдебиетінің даму тарихынан елеулі орын алады. Көркем прозаның туу, қалыптасу кезеңінің бастауында дүниеге келген бұл романдарда өз заманының ащы шындығы бейнеленеді. Сол дәуірдегі әйелдердің бас бостандығы, қоғамдағы әлеуметтік әділетсіздік мәселелері мен жаңа психология арасындағы тартысты, қоғамдағы адамдардың түсінік-танымындары кереғар құбылыстарды бейнелеу арқылы Сұлтанмахмұт туған халқының болашағы туралы толғанады.

Бейне фильм көрсету

2 жүргізуші: Оқушылар «Қамар – сұлу» романынан көрініс көрсетеді.

Роман кейіпкелері

Қамар– 15 жасар білімді, сұлу бойжеткен қыз.

Ахмет– 21 жасар көрікті,сөзге шешен жігіт.

Омар–хат танырлық білімі барадам, Қамардың әкесі.

Нұрым– 50-дегі бай, болыс.

Оспан–Нұрымның оң қолы.

1 жүргізуші:

"Кедей" поэмасы ғасыр басындағы қазақ кедейлерінің хал-жағдайын, сезім-күйін, ауыр тұрмысын бейнелесе, "Адасқан өмір" поэмасында ақын айналасында болып жатқан оқиғаларға, өмір құбылыстарына өз сезімі арқылы шолу жасайды.

Негізгі идеялары–адамды қоршаған ортадағы,қоғамдағы теңсіздік пен әдлетсіздіктің түптамырын іздеу,жарқын болашақ қаұмтылу.Адам өмірінің барлық кезеңін суреттеу арқылы ақын өзі өмір сүрген қоғам жағдайындағы адам тағдыры жайлы философиялық ой түйеді.

Бейне фильм көрсету

«Адасқан өмір» поэмасынан үзінді: Малкова О, Керейбаева Ә, Костина В

«Кедей» поэмасынан үзінді: Козлова Р, Сураганова Д, Тлеулина А, Шнейдер Н

2 жүргізуші: «Правда» газетібылай деп баға берген:

«Султанмахмут Торайгыров- замечательный писатель,-отмечала газета «Правда» 1940 году,- писатель огромного ума, интереснейшей биографии»

1 жүргізуші: Абай атамыздың Сұлтанмахмұт туралы айтқанын бейне фильмнен көреміз.

Ал енді, құрметті оқушылар, бүгінгі кешімізден алған әсерлеріңді, білімдеріңді ортаға салайық.

Ойтолғаныс. /оқушыларға кеспешелер тарату/

Бүгінгі әдеби кешіміз аяқталды, қатысқандарыңызға рақмет. Сау болыңыздар!

Солтүстік Қазақстан облысы

Мағжан Жұмабаев ауданы

Надежка орта мектебі

«Күн болмағанда кім болам»

Сұлтанмахмұт Торайғыровқа арналған әдеби кеш

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Баймуханова Гүлсім Қырғызқызы