сабақ жоспары "" «Мамандықты дұрыс таңдау - табысты өмірдің кілті» 9 сынып

Тақырыбы: Мамандықты дұрыс таңдау - табысты өмірдің кілті
Мақсаты: Оқушыларға мамандық таңдау олардың әдістері туралы түсініктерін кеңейте отырып, мамандық таңдауға деген ынта-ықыласын, қызығушылықтарын арттыру
Кіріспе сөз: Адам өз өмірінің негізгі бөлігін кәсіптік қызметпен айналысуға жұмсайды екен. Адамның тағдыры таңдаған мамандығына тікелей байланысты болады екен. Бүгінгі күні әлемде 40 мыңға жуық мамандық түрлері бар. Статистикалық зерттеулер бойынша жыл сайын 25 млн. адам өзінің жұмыс орнын ауыстырып, оның 12 қайтадан өз орнына қайтып оралады екен. Сонда маман иелері мамандықты таңдауда қателесіпті деуге бола ма?
Жалпы Мамандық-дегеніміз не?
Мамандықты қалай таңдауға болады? Осы және тағы басқа мәселелер туралы бүгінгі
сабағымызда ой бөлісеміз.
Үлкендердің өз балаларына қоятын танымал сұрақтың бірі Өскенде кім болғын келеді ? ия көптеген қызықты оқушы күндер өтті, есейдік алдымызда үлкен де жауапты шешім қабылдау кезде келіп жетті. Бұл шешім біздің жанымыз бен санамызға маза бермей, ата анаңызды да аландатуда. Кәсіби болашағыңды дұрыс таңдау қоғамдағы өз орныңды танудың негізі. Мамандықты дұрыс таңдау адамның өмірлік табысқа жетуіне әсер ететін ең бір маңызды шешімдердің бірі болып табылады.
Сабағымызды пікір айтып өз ойымызды ортаға салып келесі сұрақтарға жауап іздеп көрейік.
1 Мамандық дегеніміз не?
2 Мамандық қалай пайда болды?
3 Кәсіптік қызмет дегеніміз не?
4 Маман әуескойшылықтан несімен ерекшеленеді?
5 Қызығушылық пен мамандық бір бірімен қалай байланысқан?
6 Мамандық жайында нене білу керек?
Мамандық дегеніміз не?
Адамдар бір бірінен әлеуметтік жағдайымен ерекшеленеді. Қоғамнын әр түрлі салаларында қызмет атқарып, белгілі бір әлеуметтік топқа, кіреді Мысалы олар оқушы, жұмысшы, жұмыссыздар, зейнеткер, мүгедек, басшы, біреудін қол астында жұмыс жасаушы, кәсіпкер, қылмыскер, тергеуші, мұғалім, құрылысшы, т.б яғнии әрқайсымыздың әлеуметтік ортамыз бар екен. Кәсіптік қызметке байланысты адамдар үлкен топтарды құрайды Яғни мамандықты таңдау дегеніміз –жұмыс түрін таңдау емес, ол дегеніміз белгілі бір кәсіптік ортаны таңдау сол топтын өмір сүру салтын, этикалық нормаларын, ережелерін қабылдау.
Сонымен Мамандық дегеніміз бұл адамнын әлеуметтік бет бейнесі, онын қандай салада, қай топ мүшесі екенін көрсететін қызмет.
Мамандық қалай пайда болды?
Мамандық сөзі латын сөзінен шыққан, жұрт алдында сөйлеу деген мағынаны білдіреді
Есте жоқ ескі заманда мамандықтың қазіргідей түр-түрі болмады. Әр адам барлық жұмыспен өзіғана айналысатын. Дегенмен, әйелдер мен ерлерге деп бөлінетін жұмыстар болған. Ерлер аң аулап, үй тұрғызып, қару-жарақ жасаса, әйел адамдар жеуге жарамды өсімдіктерді жинап, тамақ пісіріп, киім-кешек тігіп, бала тәрбиелеген.
Заман өзгерген сайын, қоғам өзгеріп, адам да жетіліп араларында нарықтық қарым-қатынас пайда болып дүниеге кәсіптік қызмет түрлері келді. Адамдардан құрылған бір топ адам-аңшы, біреулері – балықшы, құрылысшы, жер өңдіруші, тігінші, көріпкел- емші болған.
Олар өз кәсібінін жемісімен бір бірімен ауысып отырған. Осылайша белгілі бір топ мүшелері білім біліктерін өз ұрпақтарымен жалғастырып отырған. Осылайша еңбек бөлінісі, кәсіп, мамандық пайда болды.

Кәсіптік қызмет дегеніміз не?
Адамдардың еңбек қызметін - кәсіптік қызмет деуге болмайды. Мысалы өз балаларына қарау (қағып баптау, өсіру, уақытылы тамағын беру, киіндіру) еңбек қызметі -кәсіптік қызмет бола алмайды.Ал егер осы қызметті балабақшада арнайы осы саланын оқыған маман айналысса біз оны кәсіптік қызмет деп айталамыз.
Еңбек қызметі екі жағдайда кәсіптік қызмет бола алады,
І- Егер, арнайы саланын білікті білімін игерген, қолына диплом алған маман болса.
ІІ- Егер, кәсіби қызметі табыс көзі болса.
Маман әуескойшылықтан несімен ерекшеленеді?
Маман дегеніміз жоғарыда айтқандай білікті маман иесі өз еңбегін сатушы. Әуескойшы адам өз еңбек қызметіне ақы алмайды тек өзінін әуескойшылық қызығушылығын қанағаттандырады, бұл тек онынын кәсіби құзырлығын көтеруге көмегін тигізеді.
Қызығушылық пен мамандық бір бірімен қалай байланысқан?
Біздің қызығушылығымыз мамандық бола алады немесе таңдаған мамандығымыз қызықты бола алады екен. Әрбір қызығушылық танытқан көзкарас болашақ мамандыққа деген таптырмас тетік болады. Егер сіз өте жақсы киім тігіп, дәмді тамақ әзірлеп, шаш қыйып, массаж жасау, немесе өсімдік, үй жануарларын жақсы өсіреге икеміңіз болса, техникалық құралдарды жөндеп , компьютерлік бағдарламалар жасай алсаныз, белгілі бір спорт шебері болсаныз, немесе тарихпен шығылдансаныз Сіз осы қызығушылықтарыңызды мамандықпен байланыстырғаныңыз жөн. Бұл жағдайда адамдар жұмысқа жақсы көңіл-күймен барып, өз жұмысынан ләззат алады. Егер таңдаған мамандыққа деген икем, бейім қызығушылық болмаса ол күнделікті қызметіне зорлықпен баратын болады .
Мамандық жайында нене білу керек?
Болашақ мамандықты таңдар алдында қандай мамандықтар бар екендігін және бұл мамандықтың не үшін керек екендігін біліп алып салыстырып бағалаймыз. Мамандық жайлы толық түсінік алу үшін мамандыққа бес түрлі мінездеме беріп көрейік.
Технологиялық мінездеме

1 Еңбек нысаны не (техника, өнер, табиғат, жаңалық, адамдар)
2 Еңбектін мақсаты неде (жоғары шығармашылық, адамдарға, техникаға, табиғатқа
қызмет көрсету)
3 Еңбек қызметі немен атқарылады (механикалық, қол жұмыс, автаматтандырылған)
4 Қандай еңбек күшті қажет етеді (физикалық күш, ақыл ой еңбегі)
5 Жұмысшының жұмыс орны (ашық аспан астында, бөлмеде т.б)
6 Қандай ортада жұмыс атқарады (ұжыммен, жалғыз,бір орнында, үнемі іс сапарда) 7 Маманның жұмыс уақыты (жұмыс уақыты тығыз,бос режимде, түнгі, ұзақ уақыт
демалыссыз, немесе арнайы үақыт белгіленбеген)
8 Еңбек қызметінде қандай қателіктер кездеседі
Экономикалық мінездеме

1 таңдаған кәсіп түрі қандай салада қажет (өндірісте, құрылыста,
байланыста,ауылшаруашылығында, қызмет көрсету сауда саттықта)
2 Еңбек нарығында мамандық түріне сұраныс
(маман иесіне сұраныс, болашақта жұмысқа орналасуы)
3 Маманның еңбек ақысы
Педагогикалық мінездеме

1 Аталған мамандыққа қажетті білім мазмұны
2 қандай оқу орнында мамандарды даярлайды
3 Жоғары білікті маман иесіне қажетті білім білік
Медициналық мінездеме
1 Деңсаулыққа қояр талап
2 Медициналық қарама қайшылықтар
3 Келенсіз жағдайлар (жағымсыз әсер, зиянды заттармен жұмыс, шамадан тыс жүктеме, бір ыңғайлық, жауапкершілік, жалғыздық, адамдармен келіспеушілік )
Психологиялық мінездеме

1 Маман иесіннің психологиялық ерекшеліктеріне қоятын талаптары
А) сезу мүшелеріне: Көру, есту осязательному восприятию;
Б) қозғалу мүшелеріне: Күші, шыдамдылығы, дәлдігі, жылдамдығы,ептілігі.
В) мыйдың қабілетіне: Еесте сақтау, түсіну, ойлау қиялдау, логикалық салыстыру
Г) мінезіне: Көпшіл,ұстамды, шешім қабылдай алуы, алдына мақсат қоюы, оған жетуі, жауапкершілігі.
Профессор Кон мамандық таңдау үрдісін төрт кезенге бөлген

Мамандық таңдау үрдісінің кезеңдері
1-ші кезең: Баланың әр түрлі мамандық иелеріне қызығушылық танытқаннан пайда
болған балалық ойындар.
2-ші кезең: Бұл өз арманындағы мамандыққа жетуге талпыну, өтпелі жастағы
фантазия.
3-ші кезең: Іс әрекеттің түрлері топтастырылады және олардың лайықты позициясы,
мүмкіндіктері бағаланады.
4-ші кезең: Мамандықты нақты таңдау, болашақ жұмыстың біліктілік дәрежесін анықтау.
Сондай-ақ Кон тең бұйірлі үш бұрышты - өмірлік геометриясы деп атаған. Әрбір қабырғасандағы түсініктемені жауапкершілікпен, саналы түрде қарауды қажет етеді. Барлық қабырғаны тең етіп құрастыра алмаған жағдайда мамандық таңдау мәселесін әліде қарастырған жөн.
“Істегім келеді” Жеке адамның ерте жастан пайда болған
қызығушылығымен бейімділігі .
“Қолымынан келеді” Белгілі бір кәсіпке қаблеттілігін, дайындығын,
білім деңгейін көрсетеді.
“Істеуге тиістімін” Қоғамның белгілі бір кәсіп маманына сұранысы.
Негізгі мектеп бітіргенше біздер мамандық категорияларын анықтап алғанымыз жөн.
Адам-техника (Бұл категория адамы бола күнінде ойыншық бұзып, ішкі құрылысын
зерттеп,қайта жинап, мектеп жасында математика, физика
пәндеріне ерекше қызығушылық танытады олар құрылысшы,
технолог, ұшқыш, жүргізуші, құрастырушы, инженер – механик)
Адам-табиғат (Көбінде бұл категория адамдары табиғатқа жақын келеді,
барлық табиғат құбылыстарын зерттегенді ұнатып,
дүниетану,табиғаттану, биология пәндерін қызыға оқитын
оқушылар олардан Геолог, мал дәрігірі, агроном-биолог, фермер)
Адам-адам (Бұл категорияда жақсы қарым-қатынас жасайалатын, тез
тіл табысып,зейін қойып тындай алатын, көпшіл адамдар
олар аудармашы, хатшы - референт, дәрігер, сатушы, мұғалім,
әскери қызметкерлер)
Адам-шығармашыл, көркем бейне (Әрине бұл категория адамдары шығармашылығы
басым,ішкі дүниесі қиялға бой, көп әдебиет оқығанды ұнататын олар артист,
әнші-биші, жазушы, актер, музыкант,журналист,суретші, архитектор, дизайнерлер)
Адам-басқарушы (Бұл категория адамдары бала күнінен дирежер болып, әр бір ойынды
озі басқарып, ешкімге жол бермеген олар менеджер, финансист, програмист, оператор)
Қорытынды
Есте сақтаңыз!Адам жан дүниесінің қалауына сай келетін салада табысқа жетеді. Сондықтан мамандықты таңдағанда немен айналысқан қызықты, немен айналысқанда жан рахатына бөленесіз, соған назар аударған жөн.
Мамандық – бұл сіздің ақылмен сүретін өміріңіз. Өзіңізді қызықтырған саланы қорғай біліңіз және сонымен бірге өзіңіз де дамыңыз, сонда ғана биікке жетесіз!
Қазақ Адам екі түрлі жағдайда қателеспеуі керек: бірі- жар таңдағанда, екіншісі- мамандық тандағанда деп бекерге айтпаса керек

Әбунасыр Әл Фараби: .... адам кез-келген жұмысқа жарамды бола бермейді. Жұмысты неғұрлым жетік және жақсы атқарса білгір және шебер болып шығады. Қандай әрекет, қандай іс істесек те, содан рахмет табу, соның рахатын көру біздің мақсатымыз болып табылады,- деген.
Ең қиын мамандық- адам болып қалу
Хосе Хулиан Мартин