Сабақ жоспары:Биологиялық нысандар құрамындағы нәурыздардың мөлшері. Нәурыз құрлымында әртүрлі жағдайлардың әсері

Ұзақ мерзімді жоспардың тарауы

Мектеп:

Күні:

Мұғалімнің аты-жөні:

Сынып:10

Қатысқандар:

Қатыспағандар:

Сабақтың тақырыбы

Биологиялық нысандар құрамындағы нәурыздардың мөлшері. Нәурыз құрлымында әртүрлі жағдайлардың әсері

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

9.4.2.1 - өсімдік және жануар жасушаларының негізгі бөліктерінің құрылымы мен қызметін түсіндіру

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: өсімдік пен жануар жасушаларының негізгі бөліктерін анықтау;

Оқушылардың басым бөлігі: өсімдік пен жануар жасушасының құрам бөліктерінің атқаратын қызметін сипаттау;

Кейбір оқушылар:жасушадағы әрбір органоидтардың өзіндік ерекшеліктерін ажырату.

Бағалау критерийлері

1.Өсімдіктер жасушасының құрылысы мен атқаратын қызметін сипаттау;

2.Жануар жасушасында болатын органоидтардың құрылысы мен атқаратын қызметі нақтылау.

Дағдылар

- сын тұрғысынан ойлау;

- білімді шығармашылықта қолдана білу қабілеті;

Тілдік мақсаттар

Тақырыпқа байланысты терминдер: жасушалық құрылым, цитоплазма, плазмалық мембрана, ядро, эндоплазмалық тор, рибосомалар, Гольджи аппараты, лизосомалар, митохондриялар, жасуша орталығы, қозғалу органоидтері, жасуша қосындылары.

Диалог құруға /жазылымға қажетті сөздер топтамасы:
Бұл өсімдік жасушасы ма, әлде жануар жасушасы ма?
Сіз қалай ойлайсыз, бұл қандай жасуша?
Сіз неге бұл өсімдік / жануар жасушасы деп ойлайсыз?
Неге бұл өсімдік / жануар жасушасы емес?
Сіз бұл өсімдік / жануар жасушасы екендігіне сенімдісіз бе?
Сіз бұл өсімдік / жануар жасушасы екендігін қалай білдіңіз? Сіз сенімдісіз бе?
Мен өсімдік / жануар жасушасы еместігіне сенімдімін.
Бұл өсімдік / жануар жасушасы шығар,рарапотому что өйткені оның… - / бар.
Бұның өсімдік / жануар жасушасы болуы мүмкін емес, өйткені оның … - емес / жоқ…

Қаралатын сұрақтар:

1. Жасуша органоидтары құрылысына қарай қандай топтарға жіктеледі?

2. Олардың әрқайсысының жасушадағы рөлін қандай?

3. Өсімдік пен жануар жасушаларының ұқсастықтары мен айырмашылықтарын қандай?

Құндылықтарға баулу

- Шығармашылық және сын тұрғысынан ойлау;

- Қарым-қатынас жасау қабілеті.

Пәнаралық байланыс

Химия – цитоплазма мен ядроның құрамы және онда жүретін химиялық реакциялар.

Физика – митохондрияда энергияның бір күйден екінші күйге айналуы;

Алдыңғы білім

Сабақ барысы

Сабақтың жоспарланған

кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған жаттығу түрлері

Ресурстар

Сабақтың басы

1. Ұйымдастыру кезеңі

1. Оқушылармен сәлемдесу, түгендеу

2. Қима қағаздар арқылы оқушыларды үш топқа бөлемін.

3. Өткен тақырыпты пысықтау мақсатында

Сабақтың ортасы

«Орамжапырақ» әдісі жүргізіледі.

Білім алушылар сұрақтарға жылдам жауап беруі керек

1. Биология ғылымы нені зерттейді?

2. Биология пәнінің міндеті қандай?

3. Биология ғылымының қандай жеке салалары бар?

4. Тіршіліктің жаратылу деңгейлерін атап, сипаттама беріңіз;

5. Жасуша деген не?

6.Өсімдік жасушасының ерекшеліктері неде?

Жаңа сабақ.

Жаңа сабақ бейнежазба көрсетумен басталады. Бейнежазбадан үзінді көріп болған соң оқу мақсаты оқушылармен бірге айқындап аламыз.

Оқулықпен жұмыс. Білім алушылар 10-13 б.б. мәтінмен танысады, керек жерін жазып алады.

Митохондриялар -бүкіл эукариотттық ағзаларға тән қосжарғақшалы органоидтар.Бұлар-өте күрделі құрылысты органоидтар,олардың құрамы екі жарғақшамен шектеледі.Cыртқы жарғақшаның митохондриясы тегіс.Оның сыртында онша үлкен емес жарғақшааралық кеңістік болады.Одан әрірек тарақшалар деп аталатын бүрлері бар ішкі жарғақшасы бар.Бұл жарғақша нәруыздарға бай және құрамында 20%фосфолипидтер бар.Тап осы митохондрия қатпарларында энергия алуға байланысты маңыздырақ үдерістер жүреді.Митохондриялардың сұйықтық ортасы матрикс деп аталады.Оның ішінде өзінің ДНҚ сақиналы молекуласы,ұсақ рибосомалар,көптеген ферменттер және басқа заттар жүзіп жүреді.Митохондрияларды АТФ түріндегі энергия қамтамасыз етедіндіктен жасушаның күш стансасыдеп аталады.АТФ синтезі басқа ағзалық заттарды ыдырату есебінен өтеді.Ал жасушалық тынысалу және асқорыту процестері митохондрияда бірігеді.Тынысалу-ағзалықтар оттегінің әсерінен ыдырайтындықтан,қосалқы өнім ретінде көмірқышқыл газ бөледі.Ал асқорыту кенеулі заттар ең соңғы қосылыстарға-су және көмірқышқыл газға дейін ыдырайды.Алайда АТФ синтезінен басқа митохондрияларда жасуша заттарының өзара айналуына байланысты маңыздырақ үдерісі өтеді.Дәл осы үдерістен кейін митохондрияларда жасуша көмірсулардан-май,ал өсімдіктерде нәруыздар құрылады.Сондықтан митохондриялар оттексіз ортада мекендейтін ағзалардың жасушалары үшін өте маңызды.Митохондрияның пішініне келетін болсақ,ол әр түрлі-жіп және шар пішінді болып келеді.Оның ұзындығы-10 мкм,ал диаметрі-0,2-ден 1 мкм шамасында болады.Митохондриялардың саны жасушалардың белсенді қызметіне байланысты,1 митохондриядан 100 000-ға дейін болуы да мүмкін.Әсіресе энергияны көп шығындайтын жасушаларда митохондриялар өте көп.Олар:бұлшықет және жүйке жасушалары.Жасуша бөлінген кезде митохондрия еншілес жасушалар арасында шамамен тең бөлініп,таралады.Жаңа митохондриялардың бөлінуі бактерияларға ұқсас болады,олар да өздігінен екі еселену есебінде жүреді. Алайда митохондрияның ойдағыдай көбеюі үшін ядролық ДНҚ-да коды жазылған бірнеше нәруыздар қажет,олар цитоплазмадан түседі.Ал қалған жағдайларда митохондриялар тіршілігін қоректік ортада,жасушадан тыс қамтамасыз етеді.Оларда заттардың ыдырау үдерістері мен АТФ синтезін қамтамасыз ететін ферменттер синтезделеді

Пластидтер-өсімдіктер жасушасының қосжарғақшалы органоидтары.Ең белгілі және көп таралған пластидтер-хлоропластар.Олар фотосинтез үдерісін іске асырады.Жалпы айтқанда пластидтер мен митохондриялардың қызметі бір-біріне ұқсас.Пластидтерде де екі жарғақша бар:сыртқысы-тегіс,ішкісі ішке қарай батыңқы-тилакоидтар тәрізді болады.Жоғары сатыдағы өсімдіктерде әдетте хлоропластардың пішіні сопақ,екі жағы дөңес линзаға ұқсас болады.Мөлшері орташа есеппен-5-10 мкм ұзындықта,ал диаметрі 2-4 мкм болады.Жасушадағы саны 15-тен 50 данаға дейін барады.Ал төменгі сатыдағы өсімдіктердің хлоропластары мөлшері және пішіні бойынша алуан түрлі.Алайда балдырларды хлоропластар саны көп емес,1-ден бірнеше данаға дейін ғана барады.Осы ерекшелікті айрықша көрсету үшін балдырлардың хлоропластарын хроматофор деп атайды.Хламидомоналардың хроматофоры таға пішіндес,спирогираларда-шиыршықты,ал улотриксте-шеңбері түйіспеген сақина түрінде болады.Бұдан басқа тағы хромопластар және лейкопластар бар.

Лейкопластар-ақ немесе түссіз пластидтер.Оларда тилакоидтар аз болады,олардың негізгі рөлі-кенеулі заттарды крахмал түрінде жинақтау.Крахмал лейкопластарға ақ түс береді.

Хромопластар-құрамында қызыл,сары және қызғылт сары пигменттер-каротиноидтар болады.Хромопластардағы сияқты хромопластар каротиноиды ішкі жарғақшада жасалмаған.Мұнда олар кристалл түрінде қатысады.Каротиноидтар өсімдік жасушаларында мынадай үш себептен жинақталады.Тозаңдандырғыш бунақденелерді өзіне тартатынашық реңді гүл бөліктерінің каротиноидтарды жинақтауы-қырмызыгүл,күнбағар,жауқазын,наркес және т.б. Көбінесе жасушада тек қана пластидтің қандай болса да бір түрі болады.Пластидтердің барлығы жасушалардың арнаулы бағытқа қатаң бағытталмаған түзуші ұлпаларына-меристемаға қатысатын протопластидтерден тұрады.Қалайда меристемадан қай ұлпаның қалыптасу мүмкіндігінше қажетті пластидтер түзілетін болады.Егер меристемадан жапырақ түзілсе,оның жасушаларында хлоропластар түзіледі,егер сүректі сабақтың өзек жасушалары немесе картоп түйіні қалыптасса,онда лейкопластар қалыптасады

1-тапсырма. Мәтінмен жұмыс.

2-тапсырма. Кестемен жұмыс. Жасуша органоидтарын мембрана санына қарай жіктеу.

Дескриптор

1. Жасушаның органоидтарын сипаттайды;

2. Мембрана санына қарай жасуша органоидтарын жіктейді;

Қ.Б. «Геометриялық фигуралар» арқылы жүзеге асады.

Сұрақтар жазылған орамжапырақ жапырақтары

Геометриялық фигуралар

https://www.youtube.

com/watch?v=X0bQ

Dr9oKps

Оқулық, сурет

Органоидтары жазылған қима қағаздар

Геометриялық фигуралар

3-тапсырма. «Сандар сөйлейді» әдісі. Плакатқа түрлі түспен боялған сандарды жабыстырып, жанына сол санға қатысты мәліметтерді жинақтайды.

8 – рибосоманың пішіні дұрыс емес 8 санына ұқсайды.

2- рибосома үлкен және кіші деген 2 бөліктен тұрады.

2 – Гольджи жиынтығының ЭПТ-ға ұқсас екі түрлі қызметі бар.

94-95 - энергия сыйымды заттардың 94-95% синтезі митохондрияда жүреді.

3 – пластидтердің үш түрі бар.

50 - ЭПТ жасушада 50 пайызға дейінгі көлемді алып жатады.

3 – эукариоттық жасушаларда мембрана, цитоплазма, ядро деген негізі үш бөлімнен тұрады.

1 – бір мембраналы органоидтар: Гольджи жиынтығы, ЭПТ, лизосома, вакуоль.

2 – екі мембраналы органоидтарға: пластид, митохондрия, ядро жатады.

Дескриптор

1. Жасуша органоидтарының негізгі құрам бөліктерін талдайды.

Қ.Б. геометриялық фигуралар арқылы жүзеге асады.

3-тапсырма. «Суреттер сөйлейді» . Конверт ішінде органоидтар суреті берілген. Әр оқушы бір сурет алады. Алған органоидына сипаттама береді.

Қ.Б. геометриялық фигуралар арқылы жүзеге асады.

Дескриптор

1. Әрбір органоидтың құрылысын мен атқаратын қызметін біледі;

3-тапсырма. «Сандар сөйлейді» әдісі. Плакатқа түрлі түспен боялған сандарды жабыстырып, жанына сол санға қатысты мәліметтерді жинақтайды.

8 – рибосоманың пішіні дұрыс емес 8 санына ұқсайды.

2- рибосома үлкен және кіші деген 2 бөліктен тұрады.

2 – Гольджи жиынтығының ЭПТ-ға ұқсас екі түрлі қызметі бар.

94-95 - энергия сыйымды заттардың 94-95% синтезі митохондрияда жүреді.

3 – пластидтердің үш түрі бар.

50 - ЭПТ жасушада 50 пайызға дейінгі көлемді алып жатады.

3 – эукариоттық жасушаларда мембрана, цитоплазма, ядро деген негізі үш бөлімнен тұрады.

1 – бір мембраналы органоидтар: Гольджи жиынтығы, ЭПТ, лизосома, вакуоль.

2 – екі мембраналы органоидтарға: пластид, митохондрия, ядро жатады.

Дескриптор

1. Жасуша органоидтарының негізгі құрам бөліктерін талдайды.

Қ.Б. геометриялық фигуралар арқылы жүзеге асады.

Оқулық, әртүрлі түспен жазылған сандар, желім, плакаттар

Геометриялық фигуралар

Геометриялық фигуралар

Сабақтың соңы

Кері байланыс. «Білім қоржыны»

Стикер

Саралау – оқушыға

770 ₸ - Сатып алу

Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз

Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру

Материал жариялап, аттестацияға 100% жарамды сертификатты тегін алыңыз!

Ustaz tilegi журналы министірліктің тізіміне енген. Qr коды мен тіркеу номері беріледі. Материал жариялаған соң сертификат тегін бірден беріледі.

Толығырақ Оқу-ағарту министірлігінің ресми жауабы

Сайтқа 5 материал жариялап, тегін АЛҒЫС ХАТ алыңыз!

Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытуға қосқан жеке үлесі үшін және де Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық материалыңызбен бөлісіп, белсенді болғаныңыз үшін алғыс білдіреміз!

Жариялау

Сайтқа 25 материал жариялап, тегін ҚҰРМЕТ ГРОМАТАСЫН алыңыз!

Тәуелсіз Қазақстанның білім беру жүйесін дамытуға және білім беру сапасын арттыру мақсатында Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жариялағаны үшін марапатталасыз!

Жариялау

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!

Тізімді көру

Материал іздеу

Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз

Барлығы 663 959 материал жиналған

Пән

• Жүктелуде...

Бағыт

• Жүктелуде...

Сынып

• Жүктелуде...

Іздеу

Ұқсас материалдар

Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2024-2025 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған

Сертификатталған тренер жасаған

01.01.2023

17 863

13 694

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған.

Барлық пәндер

Барлық материалдар

Барлық сыныптар

Биология пәні бойынша барлық материалдарды көру

Аттестацияда (ПББ) 100% келетін
тақырыптармен дайындаймыз

Аттестацияда (ПББ) келетін тақырыптар бойынша жасалған тесттермен дайындалып, бізбен бірге тестілеуден оңай өтесіз

Өткен жылы бізбен дайындалған ұстаздар 50/50 жинап рекорд жасады

Толығырақ