Материалдар / "Шайдың адам ағзасына пайдасы мен зияны" ғылыми жоба (3-сынып)

"Шайдың адам ағзасына пайдасы мен зияны" ғылыми жоба (3-сынып)

Материал туралы қысқаша түсінік

Ғылыми жоба. Шайдың адам ағзасына пайдасы мен зияны деген тақырыпта.

Хуандык Аягоз .

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

21 Желтоқсан 2017

2523

18 рет жүктелген

Қосымша білім беру Сыныптан тыс жұмыс 3 сынып

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Кіріспе

І.КіріспеТақырыптың өзектілігі:Су жер бетінде ең көп тараған сұйық зат. Біздің жершарымыздың 3/2 бөлігін, мұхит, теңіз, өзен түрінде алып жатыр. Адам ағзасының да 3/2бөлігі судан тұрады. Ол тірі ағзалардың барлығының өмір сүруі үшін қажет болып табылады. Су тек сұйық зат қана емес, жасуша үшін қорек ортасы, ағзадан улы заттарды, қалдықтарды және артық тұздарды шығарады. Адамдардың өмір сүруі үшін ең қажетті зат. Сондықтан адамзат әртүрлі сусындар дайындауға үйренді. Осылай шай да пайда болды. Қазақ – шайқор халық. Ата-әжелеріміздің баяғыда «Шай ішсең, көңілің жай» деп мақалдайтыны тегін емес. Мұның сыры неде десек, шайдың адам ағзасы үшін пайдасы мен емдік қасиеті аз емес көрінеді. Шай-адамдар қолданатын ежелгі сусындардың бірі. Бірақ біз шайды сонау ерте заманнан бері ішіп келе жатсақ-та , бұл сусын туралы тым қарапайым нәрсенің өзін, мысалға, оны қалай дұрыс демдеуді де біле бермейміз. Бұл онша жеңіл-желпі қарайтын мәселе емес . Менің достарым шайды әр түрлі бағалайды. Шөлді басатын сусын десе, біреуері шай дастарханда бас қосу белгісі деп есептейді. Шайдың өзінің ерекше бір тарихы бар. Ол Қытай елінен келген.Менің зерттеу жұмысыммен толық таныссаңыздар, онда шайдың адам өміріне деген қажеттілігі және пайдасы мен зияны туралы білесіздер.Мынадай екі гипотеза ұсынамын:Шай – адам денсаулығына пайдалы.Шай – адам ағзасына зиян.Зерттеу кезеңдері:

Зерттеуге алынған тақырыпқа анықтама беру;

Ғылыми теориялық әдебиеттер мен ғаламтор дерек көздерінен алынған мәліметтерді жүйелеу, жинақтау, талдау;

Талдау нәтижелеріне қарап, зерттеу жүргізу;

Ғылыми жобаны жазу;

Зерттеу объектісі: қара шай, көк шай, каркаде ( фито шайлар)Зерттеу пәні: қолданбалы биология.Зерттеу барысында қолданылған әдістер:

Теориялық әдістерӘдебиеттермен жұмысСауалнама жұмыс түрлері.Тәжірибе жұмыстары.Бақылау.Компьютерде әрлеу.• сауалнама нәтижелерін өңдеу;Зерттеу жұмысының практикалық бағыттылығы: Шайдың адам ағзасына пайдасы мен зияны қандай деген сұраққа жауап қарастыруымызда. Мектеп оқушыларының функцианалдық сауаттылығын арттыруға үлес қосуымызда.Зерттеу жұмысының жаңашылдығы: Ауылдық жердегі оқушылардың функцианалдық сауаттылығын арттыруға бағытталған кеңестер, дәйектер беру.Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы : Адам денсаулығына шайдың әсері мен салдарын білудің маңыздылығын ашу;Жобаның зерттеу кезеңдері: Жобамызды жазу үшін келесі кезеңдерден өттік. Алдымен таңдалып алынған тақырыптың тірек ұғымына жалпы түрде анықтама береміз.Содан кейін ғылыми теориялық әдебиеттер мен ғаламтор дерек көздерінен алынған мәліметтерді жүйелейміз, жинақтамыз, талдаймыз.Осы талдау нәтижелеріне қарап, зерттеу жүргізу үшін мектеп оқушылары арасында сауалнама аламыз, шай туралы қорытынды жасаймыз.Тәжірибе ретінде зерттеу жүргіземіз.Зерттеу жұмысының практикалық бағыттылығы: Шайдың пайдасы мен зияны қандай деген сұраққа жауап қарастырамыз. Мектеп оқушыларының функцианалдық сауаттылығын арттыруға үлес қосамыз.Зерттеу жұмысының жаңашылдығы:. Сауалнама нәтижесі бойынша қарпайым халыққа жеңіл тілде кеңестер мен ұсыныстар топтамасын құрамыз. Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы : Адам денсаулығына шайлардың әсері мен салдарын білудің маңыздылығын ашу;

I. НЕГІЗГІ БӨЛІМ. ШАЙДЫҢ ТАРИХЫ

1.1. Шай тарихын білу. Шайдың отаны-Қытай делінген. Шай-мәңгі жасыл шай өсімдігінің арнайы өңделген жапырағы, сондай-ақ осы жапырақтан әзірленген сусын. Шайдың өзіне тән хош иісі, тіл үйіретін дәмі, шөл қандырып, сергітетін әсері бар. Жас жапырақшалар қытайша «тщайей» дегенді білдіреді. Осыдан «шай» атауы шыққан. Байха шайы да қытайша «бай-хоа» аударғанда «ақ кірпікшелер» дегенді білдіреді. Шынында да шай жапырақшаларының бір беті ақ кірпікшелерге ұқсас жіңішке күміс талшықтармен қапталған. Қазіргі уақытта    байха сөзі үгітілген денег мағынаны білдіреді.Алдымен Қытай шай өндірушілерден жалғыз ел болғандықтан, оның құпиялары мықты қорғалған. Дегенмен, бір ағылшындық шай тұқымын ұрлап қана қоймай, оны өңдеудің күрделі жолын да біліп алған. Осының арқасында европалықтар шайды өз мекендерінде де егуді білген. Шайды тек әйелдер ғана жинаған екен. Себебі, әйелдің нәзік қолдары шайдың иісін одан сайын күшейтеді деп есептеген. Қытай императоры үшін шайды тек 16 жасқа дейінгі қыздар жинаған. Шайды ХІХ ғасырдың ортасына дейін дүниежүзіне Қытай өзі ғана сатып келді. Қытайлықтар шай өндіру сырын жібек, фарфор, дәрі өндіру құпиясын жасырғандай, керемет ұқыптылықпен басқа халықтардан жасырып келді. Бірақ, осы шайдың сырын үйренуге көпшілік құлшынып отыр еді. Бұны білмекке құмартқан ағылшынның кәсіпкері бір көңілшек қытайға көп ақша беріп оны әзірлеу технологиясын үйренеді. Бұл- қытайларды шай сатудан түсетін орасан зор пайдадан айырды.Яғни шайдың бұтадан дайындалатыны құпия болмай қалған сәтте оны саудалайтын нарыққа талас басталып кетті. Шайдың отаны сонымен – Қытай. Біз шай деген атауды солтүстік (Пекин) диалектісі «ча» атауынан алсақ, француздар «тэ», ағылшындар «ти» деп атауды оңтүстік қытай диалектісінен алған.Қытайлықтардың аңызы бойынша, Дарма есімді үнді ханзадаларының бірі Буддаға табынады екен. Ол бүкіл қытайды осы дінге енгізуге құмартыпты. Бұл үшін ол күндіз-түні тынбай, көз ілмей еңбек етуге тиісті болыпты. Бірақ, бір күні байқамай көзі ілініп кетіпті. Соған күйінген ол кірпіктерін кесіп алып анадай жерге лақтырып жіберсе, кірпіктері сол сәтінде бұтаға айналып кетеді. Осы бұтаның жапырағын аузына салып, дәмін алып көрсе шаршағаны басылып ханзаданың ұйқысы қашады.Бір қызығы шай мен кірпік сөзі қытай иероглифінде бір таңбамен белгіленеді. Бізге жақсы таныс байха шайы да осы аңызбен сабақтасып жатыр. Шай қорабының сыртындағы байха «Бай-хао» сөзбе-сөз «ақ кірпік» деп аударылады. Қытайлар шай жапырағының төменгі жағындағы ашық түсті мүк секілді талшықтарды солай атайды. Олардың санына қарай шайдың сапасы анықталады.Ертеде қазақтар осы шайды «аққұйрық» деп атаған екен.Қазір Қытай дүниежүзі нарығына шай өндіріп, сатудан соңғы орындарда қалды. Франция үшін шарап қандай тарихи, әлеуметтік-экономикалық маңызы болса шай өндіру қытайларға сонша маңызды. Қытайлар көк шай өндіруден қазір де ешкімге дес бермейді. 150 жыл бұрын ағылшындар шайды қытайлардан сатып алып келді.

1.2. Шай түрі, құрамы                          Бүкіләлемдік шай өнідірісінң 95 пайызы қара шай үлесіне тиеді. Оның хош иісі, тіл үйірер дәмі болады, сондықтан, көпшілігі осы шайды ұнатады.Көк шай – бұл атау Күн көзіне кептірілген соң берілген. Шайды дұрыс демдеу өте маңызды. Егер ыстық суды құярда сәл қателессеңіз, қатты қайнап кетсе немесе қайнамаған болса, дәмі бұзылады деп есептеңіз.Сары шай — өте сирек кездеседі және шайдың ең қымбат түрі. Жылына 300 – 600 келі ғана өндіріледі. Бір ғана жерде, Дунтиху өзені ортасындағы аралда өседі. Өте қатқыл, әсері күшті. Дайындалу процедурасын қытайлықтар өте құпия ұстайды. Адам қуатын тез арада қалпына келтіреді.Улун шайы – жартылай ферментті, ашық түсті. Жапы-рақты. Бас пен ми жұмысына күш түскенде өте жақсы жәр-демдеседі.Қызыл шай – (бізше қара шай) – күшті ферменттелген шай. Бұл да көк шайға жатады, бірақ жиналғаннан кейін өте жоғары температурада кептірілген. Қарт адамдарға қуат – күші төмендегенде шипалы.Қара –пуэр – тым сирек кездесетін сорт. Жылына бірнеше келі етіп қана жасайды. Бұл шай кездейсоқ дайындалған. Шай плантациясынан дүкендерге әкелгеннен кейін, жаңбыр астында қалып қойып, қатты дымқылданған. Сөйтіп, бірнеше жылдар бойы қожайынның қоймасынды жатқан. Кейін шайдың бір қорабын алып, дәмін көргенде қожайын шалқасынан түсе жаздаған!Пуэр – уақыт өткен сайын бағасы, құндылығы өсіп келе жатқан шайдың жалғыз түрі. Ол шайдың басқа шай түрлерінен әсері өте күшті.Гүлді шай – гүлмен дәмін келтірген, жан рақаты үшін ішеді.Көк шайдың иісі мүлдем басқа, оның дәмі сәл қышқылтым, шөлді жақсы қандырады. Сергітетін қасиеті мен Р витаминінің құрамы жөнінен қара шайдан асып түседі.Кірпіш шайды ерте солған ірі жапырақтарды жинап, арнайы әдіспен өңдейді де, сонан соң салмағы 2 кг мөлшерінде кірпіш формасында престейді. Оның ауыз қуыратын дәмі мен сәл хош иісі болады.Түйіршік шайдың тақта шайдан айырмашылығы, оның ең жоғары сортты қиқымдарын әуелі майдалап үкітіп, 3-5 грамнан түйіршіктеп престейді.Шай өсіру орнына қарай: қытай, үнді, цейлон, грузин және краснодар болып бөлінеді. Шайды плантациядан алыс емес шай фабрикаларында дайындалады. Себебі, шай жапырақтары өзінің құнды сапасын жоғалтпау үшін алыс тасымалдауға болмайды

II Бөлім. Адам денсаулығы мен шайдың пайдасы мен зияны. 2.1. Шайдың адам ағзасына әсері.

Сүт қосылған қою және тәтті шай халық емінде нашадан, дәрі – дәрмектен, ішімдіктен уланған жағдайда, оның (уланудың) бетін қайтаратын емдік сұйықтық ретінде пайдаланылады.Бал, қара бұрыш, қосылған шай зәр қуғыш және тыныс жолдарына суық тигенде терлететін дәрі орнын басады.Аз мөлшердегі құрғақ жүзім шарабы (1 стақанға шай қа-сық мөлшеріндегі жүзім шарабы) тамызылған қара және көк шай қоспаларының қою, салқындатылған тұнбасымен қабақтың қабынуы, шырышты қабықтың бітеліп қалуы, коньюктивит кезінде көзді жууға болады.Жас шай жапырағының шы-рынымен, шай шырын сөлімен немесе ұнтақталып, үгітілген кепкен шаймен дененің күйген жерлерін емдейді. Кепкен көк шайды шайнау – жүрек айнығанды және аяғы ауыр әйелдерде, автокөлікте шайқалғаннан, теңіз сырқаттарынан болатын құсып, қатты лоқсуды басуға жақсы кө- мектеседі.Көк шайдың қою тұнбасы денедегі сыртқы жараларды, тіпті жүйелі пайдаланған жағдайда асқазан мен аш ішек жараларын жазады. Көк шай тұнбасы қан қысымын түсіреді.Кешегі шай бұзылмаған болса, оны тәнге тарту арқылы емдік мақсатқа пайдалануға болады. Себебі бір тәулік тұрған шайда қышқылдар мен фтор көбейеді. Тіл ойылған-да, экземаға, теріге жарақат түскенде, іріңді жараларға ем ретінде қолданады. Ол өте пайдалы.Кешегі шаймен көзді сүрт-се, қызарғаны басылады. Та-ңертеңгі және кешкі тіс таза-лар алдында онымен ауызды шайса, тістің түбі нығаяды.Қытай медицинасы да шайды уланған адам ағзасын емдеуге пайдаланған. Онымен ауыр тері жарақаттарын емдеп, дене еңбегімен шұғылданғанда сергу үшін ішкен көрінеді.Шай түрлі бактерияларды өлтіре алатын күшке ие. Негізінен, ол – сүзек, дизентерия тәрізді аса қауіпті бактерияларды жояды. Шай қан құрамын, жүрек жұмысын жақсартады.Шай бүйрекке тас байлануын болдырмайды.Жақсы өскен шай жапы-рағында С,В1,В2,А,Р дәрумен-дері бар деп, оны бет – алды іше берсең, шай өңінді өзгертіп, ұйқыңды қашырады.Шайды тым қою етіп дайындап ішсең, оның құрамын-дағы кофеин жүйке жүйесінің қызметін қоздырады, қан қы-сымын күшейтіп жібереді. Шай 18 градус ыстықтан төмен болса, жұпар иісі мен адам жанын сергітетін шипасын, дәмдік татымдылығын жоғалтады, Сізге онша әсер етпейді.Шайды асықпай, ұрттап іш-се ас қорыту органы, тамақ, асқазан күйіп қалмайды.Шай тұнбасындағы Р дә-румені адам ағзасына С дә- руменінің жақсы сіңуіне көмектеседі.С дәрумені жетпеген адамға көк шай ішу қажет. Көк шайды дұрыс пайдалана білген адам ерте қартаймайды.Шай тұнбасы қан капилярын бекітеді, жүйкені жақсартады. Көк шайдың пайдасы Оның пайдасы мол. Көк шай адамды семіртпейді, несеп бөлу мен жүрек бұлшық еттерінің қызметін күшейтеді, қан қысымын төмендетеді, адам жанын сергітіп, сейілтеді. Көк шайда жан мен тәнді жадырататын дәрумендер бай.Ол жүрек тамыр ауруларына, әсіресе, қан тасу мен атеросклероз сырқатын емдеуге шипа. Адамдардың ерте қартаюына, әжімнің ерте түсуі- не ағзада дәрумендер мен микроэлементтердің аздығы басты себеп екендігі белгілі. Ал көк шай құрамында поливитаминді бұл жағдайда ынталандырушы құрал ретінде емдік, профилактикалық мақсаттарда сәтті қолдануға мүмкіндік мол. Тұнба құрамында алколоидтер мен дәрумендер болғандықтан, оның алкогольге қарсы күші де бар. Қытай, жапон елінде көк шай жоғары бағаға ие.Американдық зерттеушілер көк шайдың адам терісінің өліп бара жатқан клеткаларын тірілтетінін анықтады. Көк шайдың құрамына кіретін полифенал ДНК – ның өзгеруіне, рак ауруына ұшырататын радикалдармен күресуге бейімді болып шықты. Сонымен қатар, полифеналдың сау клеткаларды қорғап, ісікті жоятын қасиеті бар. Болашақта ғалымдар көк шайдан диабет пен тері ауруларын емдейтін дәрі алмақшы. Таңертең ащы кофе ішуге үйренгенсіз бе? Оның жүрек пен бауырға зиянды екенін білесіз бе? Егер оны шипалы сусынға ауыстырғыңыз келсе, көк шайды таңдаңыз. Көк шайға бір бөлік лимон мен шай қасық бал қоссаңыз, адамға мол күш-қуат беретін сусынның дайын болғаны. Көк шай жүйке жүйесін тынықтырады. Ал кейбіреулер оны салмақ тастау үшін де ішеді.2.2. Біздің мектептегі оқушылардың шайдың адам ағзасына пайдасы мен зиянын білесіңдерме? Соны анықтау мақсатында олармен саулнамалар жүргізу.

Біз мектеп оқушыларының қанша бөлігі газдалған су ішеді екен соны анықтау үшін, 1-4 сынып оқушылары арасында сауалнамалар жүргіздік.68 оқушыдан сауалнамалар алынып, оның қорытындысы шығарылды.

Сен қандай шайды ішесің?Қара шай – 62Көк шай – 6Каркаде-0

Шайды қалай ішкенді ұнатасың?«Қою қылып» - 60«Сұйық қылып» - 8

Күніне қанша кесе ішесің?1 - 2 кесе – 123 - 4 кесе – 26Көп – 30

Шайды қалай ішкенді ұнатасың?Өте ыстық – 18Орташа – 36Салқын - 24

Шайды ішу пайда әкеле ме жоқпа??Иә – 25Жоқ – 10Білмеймін-33Біздің мектептегі оқушылардың шайдың қандай түрлерін пайдаланады және шайдың адам ағзасына пайдасы мен зиянын біледі ме?, соны анықтау мақсатында олармен саулнамалар жүргізу.Ғылыми жоба жұмысын бастағаннан кейін 1- 4 сынып оқушылары арасында, осы сұраққа жауап табу мақсатында сауалнамалар жүргізілді. Жүргізілген сауалнамалар қорытындысына сүйенсек, шайдың адам денсаулығына ешқандай пайдасы мен зияны бар екенін білемей тұрса да, оқушылардың 93% шайды , қара шайды пайдаланады екен.2.3. Шайды даярлау әдісі                            5 мың жыл бұрын Қытай императоры орманда демалып жүріп, ішу үшін су қайнатуын бұйырады. Кенеттен жел тұрып кесеге бірнеше шайдың жапырақтары түсіп кетеді. Император сусынды ішіп, өзін сергек сезінді. Осылай шай ішу дәстүрі басталған.ірлеудің ең басты құпиясын білетін адам туралы мынадай бір шай анекдоты бар. Шай әзірлеу құпиясын ашуға мәжбүр болған ол не бәрі: «Шайды көбірек салыңыздар» деген үш-ақ сөз айтыпты.Шай шығарғанда ерекше бап керек. Ең алдымен, шайдың өзі жақсы болсын, бірақ жұрт ойлайтындай, оның үнді шайы болуы міндетті емес. Ең бастысы-дұрыс сақталған шай болсын. Үшіншіден, шай қайнатуға ерекше су керек.Шайнекті қайнаған сумен 2-3 қайтара шайып, оған шай (2 стакан суға 1 шай қасық) салып үстіне қайнап тұрған суды, әуелі шайнектің 1/3 мөлшерінде құяды да, сәл-пәл қоя тұрады. Сосын отқа қойып, бұқтырып алғаннан кейін шайнекті бүркеп, (сүлгімен), 5-7 минутта тұндырады да, толтыра қайнаған су құяды. Егер шайдың түбіне толық тұнса, онда оның әзір болғаны. Бұқтырылған шайды қыздыруға не қайнатуға, келесі күні шамасына шай қосып шығаруға болмайды. Шайға ас содасын не күйдірілген қант қосуға болмайды, себебі одан дәмі нашарлайды. Егер шайға жаңадан қайнатылған судың орнына, тұ

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!