Сана жан және тіл

Сана, жан
және тiл.

Жоспар
1. Философия тарихындағы сана мәселес : нег зг  идеялары мен тұжырымдамалары.
2. Сананың пайда болуы мен дамуы: алғышарттары, басты тұжырымжамалары (д ни,
философиялық, ғылыми және т.б.). Сананың қоғамдық-тарихи сипаты.
3. Сананың құрылымы, атқаратын қызметтер . Сана және ми.
4. Сана және бейсаналық.
5. Сана және т л.
6. Сана және виртуалды реалдық (шыңдық).
7.Қорытынды.

1. Философия тарихындағы сана мәселес : нег зг  идеялары
мен тұжырымдамалары.

Философиядағы
сана
мәселес 
–
философиядағы нег  зг  мәселелерд  ң
б  р  . Философияда сана мәселес  не әр
түрл 
көзқарастар
бар,
олар
физикализм; солипсизм; объективт  к
идеализм; материализм деп бөл нед .

Физикализм
Физикализм –сана жеке субстанция рет нде, сана материяның туындысы және тек физика
тұрғыдан түс нуге болатынын қарастыратын, сананың мидағы физиологиялық процестермен
байланысты екен н пайымдайтын бағыт. Сана– ми қызмет н ң жем с . Бұл көзқарас ғылыми
жаратылыстану ғылымдардың нәтижелер не, соның  ш нде мына факт лерге нег зделген: адамның
миы–табиғаттың күрдел  "механизм ", материяның жоғары ұйымдасқан деңгей ; ми болмаса әр
адамның санасы өм р сүре алмайды, ми-биологиялық орган; адамзат жасанды интеллект жасауға
мүмк нд г н алды, ол материалдық объект - машина (компьютер); дәр лерд ң адамның
организм не әсер  санада бейнелену не әкелед  (мысалы, психотроптық заттарды қолдану).
Физикалистерд ң нег зг  мәселес — ол идеалдық сана: адам ойындағы образдардың материалдық
сипаттамасы жоқ, мысалы - массасы, и с , өлшемдер , формалары жоқ; сана образарды өзгерте
алады — үлкейту, к ш рейту, өш ру сияқты, ешб р адам басқа адамның санасын "көрмеген" (миге
операция жасаған хирург, микроскоптан тек затты — нейрондерды көред , б рақ ол операция
жасаған адамның образдардарын, не ойларын көре алмайды).

Марериализм
Материализм теориясы (мысалы, Фохтың пайымдауынша ой
мидан бөл н п шыққандықтан ойдың өз  ерекше түрдег  зат).
Ой мен материя сапалық жағынан өзара тең ұғымдар.
Психикалық құбылыстарды физиологиялық құбылыспен, ойды
затпен

теңест ру

арқылы материализмд 

идеализммен

байланыстырды.

Солипсизм
Солипсизм —индивидтың санасы— жалғыз нақты
реалдылық, а материалдық дүние — оның
туындысы деп есептейт н бағыт (субъективт к
идеализм — Беркли, Юм, Фихт).

Идеализм
Идеалдық —сананыңерекше, материалдық
емес мән . Өз н ң табиғаты бойынша идеалдық
сана: материалдық дүниеге қарама қарсы ;
материядан

тәуелс з;

материалдық

құралдармен танылмайды;
Идеаторлық сана — идеяларды жасау және жаңғырту
қаб лет  — қарапайым бейнелеуд ң шеңбер нен
шығатын  шк  өз нд к жұмыс. Абстракциялдық
идеяларды дамыту қаб лет  — адамның санасының
жануарлардың санасынан нег зг  айырмашылығы.

Философиядағы

сана

мәселес нде

түрл 
сананың қалыптасуы туралы әр
көзқарастар бар. Солардың б р  сананың
космостан (не құдайдың ақылынан) пайда
болды деген көзқарас. Сана барлық т р 
организмдерге
адамның
(құдайдың

тән

немесе

қасиет .
ақылынан)

Сана
пайда

сана тек
космостан
болғаны
теориясы

туралы көзқарас: монадалар
(монадология) - Лейбниц нег з н салды,
Даниил Андреев оны ары қарай дамытты.

Сана ұғымына биологиялық көзқарас яғни
сана -т р  табиғаттан пайда болуы және барлық
т р  организмдерге тән дел нед . Сана — тек
адамның қасиет  туралы көзқарас. Сана — тек
адам миының жем с  және адамға ғана тән, ал
жануарларда сана емес, инстинкт бар. Сана—
объективт  дүниен ң субъективт  бейнес .Сана биологиялық бейнелеуд ң жоғарғы түр .
Жануарлардың санасынан адамның санасының
айырмашылығы тереңд г мен, еңбекке
қаб летт лег мен, абстракциялау мүмк нд г мен,
сананы жетк зу мүмк нд г мен ерекшеленед .
Адамның санасының нег зг  қасиеттер : идеалдық;
интенционалдық; идеаторлық болып ж ктелед .

2. Сананың пайда болуы мен дамуы: алғышарттары, басты
тұжырымжамалары (д ни, философиялық, ғылыми және
т.б.). Сананың қоғамдық-тарихи сипаты.
Сонда сана деген м з не? Ол қайда, қалай пайда болады? Өл  материядан
қалайша т р  дүние: өс мд ктер, жануарлар, адам пайда болады? Осылардың бәр н ң
нег з нде не жатыр? Оның мән  неде? Сана белг с з, ғайыптан пайда болған, дайын
күй нде б зд ң миымызға енген құбылыс па, әлде  штен шыққан дүние ме? Әрине,
адам бойында атадан балаға көшет н кейб р нәс лд к бей мд л к, қаб лет те болады.
Оның дамуы да түрл  жағдайларға байланысты. Б рақ сана  штен туған қасиет емес.
Ол атадан балаға көшет н қаб лет те емес. Сананың миға қатысы бар екен н
мойындамай, сана миға сырттан дайын күй нде интроекция арқылы келед -м с
деген жалған п к р таратқан махист Р. Авенариусты В.И. Ленин «Материализ м және
эмпириокритицизм» деген еңбег нде өтк р сынға алған болатын.

3. Сананың құрылымы, атқаратын қызметтер .
Сана және ми.
Сана мидын айналаданы объективт к шындықты
бейнелеу нен туады, яғни ми қызмет н н жем с . Адамнын
психикалық өм р нде кездесет н нег зг  психикалық
процестерге таным процестер  түйс к, қабылдау, зей н,
елес, ес, қиял, ойлау мен сөйлеу: эмоциялық, процестер
адамнын көн л-күйлер  сез м , ер к процестер  - адамның
алдына
койган максатына умтылуы, талаптануы жане соган
байланысты әрекет жасауы жатады. Осы психикалық
процестерд н құрылымы деп сана құрылымын айтады.

Сана және ми
Ми (оқылуы мый) — сүтқорект лерде
м нез-құлыққа жауапты орталық жүйке
жүйес н ңмеңгеру торабы. Ми баста
бассүйек қуысында орналасады. Ол
сопақша ми, ми көп р , мишық, ортаңғы
ми, аралық ми және үлкен ми
сыңарларынан тұрады.

Бейсана

4.
Сана
және
бейсаналық.

Адамнын санасынан
тыс
 стейт н  с-арекет
кылыктарынын
жиынтығы

Оған:түс, лунатик,
түшк ру, қалтырау
сек лд  санадан тыс
әрекеттер
жатады,яғни ол
рекеттерд  жасау
белг л  б р зандылық.

Сана
Адамның барша
психикалық
қызмет не ортақ
қасиетт 
бейнелеуд ң
ерекшеформасы

БЕЙСАНАЛЫҚ
1) адамнын жүр с-тұрысында өз нен-өз 
(автоматически), сананын
қатысуынсыз, ойла нбай, да ды
бойынша  с- қимылдар жасау
қасиет н н барлығы (барболуbl);
2) индивидт н өз н н б лу нс з етет н,
 ске асатын психикалық (менталдық)
қызмет 
н н әртурл  формаларынын жиынтыры.

Адамның санасы 5-10%-дан, бейсанамыз 85-90%дан тұрады. Санамыз әрдайым «мен тек жақсылық
ойлаймын», «өм р м тамаша» деп айтуы мүмк н. Б рақ
бейсанамызда түрл  қатып қалған қағидалы ойлар
бар. Ол қағидалар б зд ң к шкентай күн м зде
миымызға жазылған. Оның түп-тамыры алыстағы
балалық шағымыздағы естел ктерде жатыр. Өйткен 
к шкентай кез ң зде психологиялық күйзел ске түскен
боларсыз? Т пт  ондай күйзел с болмаған күнн ң
өз нде бала кез м здег  қорқыныштар, өзгелерден
көрген қысым – мұның барлығы есейе келе
бейсанымызда жазылып қалады.
С з оны аңғармауыңыз да мүмк н. Б рақ бейсанаңыз
барлығын сақтайды. Оны дәл тауып, түб р мен жою
үш н б раз уақыт қажет. Т пт  генетикалық тұрғыдан
ата-анаңыздың қорқынышы с зге бер лу  мүмк н.

Рефлекс

Ортаңғы мида аралық мидағы үш нш  ми қарыншасы қуысын
ромбы тәр зд  мидағы төрт нш  ми қарыншасы қуысымен
байланыстыратын түт кше қуыс — суқұбыры (суағар) болады.
Ортаңғы ми қақпағы — қақпақты пластинканың беткей қабаты
ақзаттан, ал терең қабаты сұрзаттан құрылған. Төрт төмпект ң
алдыңғы жұп төмпег н ң сұрзаты — афферентт кқыртысасты
көру рефлекстер н ң, ал артқы жұп төмпег н ң сұрзаты тепетеңд к және есту рефлекстер н ң орталықтарын түзед .
Сопақша ми, көп р және ортаңғы мидан ми бағаны түз лед . Одан
12 жұп бассүйек — ми жүйкелер  таралады. Нервтер миды баста
орналасқан сез м мүшелер мен, бұлшықеттер мен бездермен
байланыстырады.
Нервтерд ң б р жұбы — кез келген жүйке миды  шк  мүшелер —
жүрек, өкпе, қарын,  шектермен және т.б байланыстырады.

5. Сана және т л.
Сана ең жоғары ұймдасқан материя
мидың функциясы рет нде б рден пайда
болган жоқ. Ол талай дәурден етт . Онын
пайда болуына ек  фактора байланысты:
б р  - еңбек, ек нш с  - т л. "Алдымен
еңбек, одан сон бел п-бел п айтылатын
т л, - дейд 
Ф. Энгельс, - маймылдын миын адам миына
айналады.

Ф. Энгельс,

т  лд  ң көмег  мен адамдардын
өзара
қарым-қатынасында
қозамдық
еңбек
  с-әрекет 
үрд  с  нде пайда болатын
психиканын жоғары түр  .Сана
адамға табизат пен қоғамнын
занцарын жан-жақты б  луге
көмектесед . Осы зандарды б луге
сүйене отырып, адам қоршаган
ортаға қажетт  л  г  мен керег  н
қаназаттандыру үш  н өзгеред 
және бей  мделед  . Демек, сана бейнелеуд  н белсенд  танымдық
және өзгертуш 

6. Сана және виртуалды
реалдық (шыңдық).
Виртуалды шындық (ВШ, ағылш. virtual reality, яғни VR) —
ақпарат технологиясыарқылы уақыт-кең ст к континиумы адам
қалауына сай өзгертуден қалыптасқан жаңа жасанды елес әлем .
Ол "шындықтың"  ш нде адам шынайы әлемге ұқсас, немесе
одан мүлде өзгеше модельденген көп-мүмк нд кт  тәж рибелерд 
бастан кеш ре алады. Виртуалды шындық қолданбаларына
ойын-сауық (әс ресе видеоойын), оқыту және жаттығу (мысалы
медициналық, немесе әскери дайындық) және бизнес(мысалы,
виртуалды кездесулер мен жиналыстар) сек лд лер к ред . ВШ
стил ндег  технологияның басқа ерекше түрлер  рет нде
Күшейт лген шындық (КШ) және Аралас шындық сек лд лерд 
айтуға болады, осы сек лд  "түрл  шындықтардың" б ртұтас
үйлес м  Ұлғайтылған шындық (ҰШ) деп аталады.

Қорытынды
«Сана» – объективт  шындыкты тану, адам психикасының ең жоғарғы түр . Сана
адамның өз не, табиғатка, басқа адамдарға қарым-қатынасын сез не алдына
мақсат қоя б луге, оны жүзеге асыруға мүмк нд к жасайды. Сана әрб р жеке
адамға тән дара қасиет. Жеке санамен қатар өм р сүрген ортаға байланысты
қалыптасатын қоғамдық санада болады, адам сапасының мазмұнына оның
өскен ортасы, қоғамдық болмыс ықпал жасап отырады. Адамның психикасы,
санасы оның қоғамдық қызметтер  мен түрмыс жағдайларына байланысты
дамиды.
Д үниетанымда адамдардың  здер с мүмк нд ктер н орасан зор дамытқан ғылым
киберннетика. Ол күрдел  информацияны қабылдап, оны сұрыптап, талдап
белг л  жүйеге түс рп , нақтылы шеш мге келт рет н және ол процестерд 
баққаратын ғылым.

Назарларызға
рахмет