Сақ тайпалары

Сақтар - б.з.б. I мыңжылдықта Қазақстан жерін мекен еткен ежелгі тайпа. Сақ тайпалары атауының мағынасы жайында көп пікір бар. «Сақ» сөзінің мағынасын грек авторлары сақтарды «азиялық скифтер»,  парсы жазбаларында «құдіретті еркектер» деп түсіндіреді, ал иран жазбаларында «жүйрік атты турлар»  деп атайды.

Сақ тайпалары туралы дерек-көздер археологиялық (заттық) және жазбаша деректер болып бөлінеді. Бүгінгі сабағымызда біз жазба деректеріне тоқталамыз.

Сақ тайпаларының парсы және грек мемлекеттерімен байланысы болған, сондықтан сақтарға қатысты мәліметтер негізінен ежелгі грек авторларының және парсы сына жазбалары еңбектерінде кездеседі. Бірінші Грек авторлары қандай мәліметтер қалдырыпты соны қарастырайық: яғни тарихтың атасы Герадоттың еңбегін қарастырамыз, ежелгі грек географы, тарихшы Страбонның еңбектерімен танысамыз.

Тарих атты еңбектердің авторы Герадот. Ол қай елдің авторы, қандай еңбегі бар екен оқулықпен жұмыс және грек авторлары сақтар туралы қандай мәліметтер қалдырған, танысайық.

Сұрақтар: 1. Герадот сақтардың қай тайпасы туралы мәліметтер қалдырды (массагеттер), ал басқа грек авторлары қандай тайпаларға деректер келтіреді.

Грек авторлары сақтарды қалай суреттейді.

Герадотпен басқа тарихшылар сақ тайпаларын қалай атаған.

Герадоттың тарих атты еңбегінен үзінді оқып танысу. Страбонның «Географиясынан үзінді»

Келесі парсы патшалары І Дарий мен Ксеркстің бұйрығымен жазылған деректерде сақтар туралы қандай маңызды мәліметтер береді. Көне парсы жазба деректеріне Персеполь, Накши-Рустем жазбалары, «бехистун» жазулары жатады.

Сұрақтар

Көне парсы деректерінде сақ сөзінің мағынасы және қасиетті авеста кітабында сақтарды қалай атаған. Сына жазбалары сақтар туралы қандай мәліметтерді береді.

Осын еңбектермен таныса отырып сақтардың тұрмыс-тіршілігі, дүниетанымы туралы әңгіме құрастырайық.

Ғалымдар Қазақстан жерін мекендеген сақтардың қоныстанған жерлерін анықтады. Сақ тайпалары мен тайпа одақтары негізгі 3 топқа бөлінеді. Олардың бір тобы Жетісуда, Тянь-Шань тауларында, Сырдария өзенінің орта ағысында тұрған. Сақтардың бұл түрі шошақ бөрікті сақтар (тиграхауда) деп аталады. Сақ тайпалардың екінші бір тобы Арал теңізінің маңында, Сырдария мен Әмударияның төменгі ағысын мекен еткен. Парсылар оларды теңіздің арғы жағындағы сақтар (парадарайа) деп атаған. Сақтардың үшінші тобы Мұрғаб өзенінің аңғарында, оңтүстікке қарай өмір сүрген.  Оларды хаома сусынын дайындайтын сақтар (хаомаварга) деп атаған. Олар жылқының сүтінен ашытып хаома атты ерекше сусын дайындай білген.

    Арал теңізінің аумағын мекендеген сақ тайпаларын жазба деректерде апасиак, дай, массагет және каспилер деп атайды. Сонымен қатар Сарыарқаның солтүстік-батысын– аргиппейлер, орталығын –исседондар мекендеген. Сарыарқаның шығысында, Алтай тауының маңында «алтынды қызғыштай қорушылар» деген атпен белгілі сақтардың - аримаспы тайпасы қоныстанған. Аримаспылардың атауы Алтайда алтын мен темірдің мол болуына байланысты шыққан.

1-тапсырма

2-тапсырма

Сөйлемдерді толықтыр.

1.Шошақ бөрік киіп жүретін сақтар .......... Сырдарияның орта ағысы, Тянь-Шань, Жетісу мекен етті.
3.Теңіздің арғы жағындағы сақтар ................Қара теңіздің солтүстігі, Арал теңізінің маңы, Сырдария мен Амударияның төменгі ағысы.
5.Хаома сусынын дайындайтын сақтар ...........Мургаб аңғарын мекендеген.