«Шет тілінде «тиімді оқытуға» IELTS материалдары арқылы үйрету»

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті

Ғылыми жұмыс

Тақырыбы: «Шет тілінде «тиімді оқытуға» IELTS материалдары арқылы үйрету»

Орындаған: ИЯ-41 топ студенті Тулегенова А.А.

Орал қаласы 2023 ж.

Аннотация: Зерттеудің мақсаты – IELTS халықаралық ағылшын тілі емтиханының «Оқу» модулін сәтті тапсыру үшін шет тілінде «тиімді оқуды» (көбірек – Ағылшын тілінде) оқыту ерекшеліктерін анықтау. Мақалада «шет тілінде оқу» және «шет тілінде тиімді оқу» ұғымдарының анықтамалары берілген, шет тіліндегі мәтіндерді «тиімді оқудың» негізгі әдістері қарастырылған және IELTS халықаралық ағылшын тілі емтиханы аясында «Оқу» модулі бойынша тапсырмаларды орындау кезінде студенттердің алдында туындайтын негізгі мәселелер, сондай-ақ студенттерді тапсыруға дайындау кезінде шет тіліндегі мәтіндерді «тиімді оқу» технологиясын пайдалану бойынша ұсыныстар айтылған.

Зерттеу нәтижелері: жұмыс барысында авторлар туындаған мәселелерді қорытындылап, нақтылады,«тиімді оқуды» оқыту кезінде «тиімді оқудың» бірқатар әдістері мен тәсілдерін жіктеді.

«Тиімді оқу» арқылы шет тілінде, сондай-ақ халықаралық ағылшын тілінен IELTS емтиханының «Reading» модулін сәтті тапсыру бойынша ұсыныстар берілді.

Кілт сөздер: шет тілі,ағылшын тілі, тиімді оқудың технологиясы,халықаралық емтихан, IELTS,foreign language.reading,effective reading technology,international examinations.

Әдебиеттер:

1. Адлер М. Как читать книги. Руководство по чтению великих произведений / пер. с англ. М.: Манн, Иванов и Фербер, 2019.

2. Бородина А. Ю. Технология эффективного чтения - ключ к пониманию текста // Педагогика и современность. 2016. № 5 (25).

3. Дувалина О. Н., Дмитриева О. С. Психологические особенности обучения чтению на иностранном языке // Psychological Sciences. 2019. № 10 (34).

4. Лемов Д. Мастерство учителя. Проверенные методики выдающихся преподавателей / пер. с англ. М.: Манн, Иванов и Фербер, 2014.

5. Пассов Е. И., Кузовлева Н. Е. Урок иностранного языка. Ростов н/Д - М.: Феникс; Глосса, 2010.

6. Поморцева Н. П., Морозова Т. В. Технологии подготовки к международным экзаменам: IELTS. Казань: Изд-во ТГГПУ, 2008.

7. Соловова Е. Н. Методика обучения иностранным языкам. М., 2008.

8. Халеева И. И. Основы теории обучения пониманию иноязычной речи. М.: Высшая школа, 1989.

9. Яковлева А. С. Комплексный характер условий успешной подготовки к субтесту «Чтение» (на примере экзамена IELTS) // Язык и культура в билингвальном образовательном пространстве: мат. III Междунар. науч.-практ. конф. К., 2017.

10. Яницкий А. И. Структура международного сертифицированного экзамена по английскому языку IELTS // Синергетика природных, технических и социально-экономических систем. 2020. № 17.

Қазіргі уақытта шет тілдерін оқытуда коммуникативті әдістер басым орын алады, дегенмен, соған қарамастан мәтіндік ақпаратты пайдалана отырып оқыту әлі де болса.негізгі рөлдердің бірін атқарады, өйткені оқудың арқасында студенттер сөздік қорын дамытады, логикалық және сыни ойлауды дамытады, синтаксистік және грамматикалық білімдерін дамытады. Тіл құрылымы, жазу кезінде емле және тыныс белгілерінің қателері азайып, оқытылатын тілдердің елдерінің мәдениетімен танысу орын алады.Оқу – жазу, сөйлеу және тыңдаумен қатар төрт тілдік дағдының бірі.Оқуды үйрену дегеніміз:

1) сөздердің айтылуын зерттеу;

2) сөздерді және олардың мағынасын тануға үйрету;

3) мәтіннің мағынасын ашуға үйрету.

Профессор З.И.Клычникова оқуды қабылдау және белсендіру процесін белгілі бір тілдің жүйесіне сәйкес графикалық кодталған ақпаратты өңдеуді дұрыс санайды (Дәйексөз: Дувалина, Дмитриева, 2019). Зерттеушілер Е.И.Пассов пен Н.Е.Кузовлева (2010) оқуды енжар ​​әрекет емес, ол толық қатысуды қажет етеді, сондықтан оны арнайы оқыту керек деп есептейді. Біз өз жұмысымызда «оқу» ұғымын әріптерді сөзбен жеткізу дағдысы ретінде емес,

мәтінді оқудың функционалдық қабілеті.Оқушылар оқуы жетілген болса, алған дағдыларын толық пайдалана алады деп есептеледі. Жетілген оқу – оқушылардың оқу дағдылары мен дағдыларының даму деңгейі, соның арқасында оларды практикада қолдануға болады. Бұл деңгей әртүрлі болуы мүмкін және оқу сөйлеу әрекетінің дербес түрі ретінде болуы үшін оқу дағдылары мен дағдыларын жеткілікті түрде меңгеру қажет. Жетілген оқу дәрежесі неғұрлым жоғары болса, әртүрлі типтердің саны соғұрлым көп болады.

Шетел тілінде оқуды үйретуге арналған көптеген зерттеулер бар екеніне қарамастан (Соловова, 2008; Пасов, Кузовлева, 2010; Уркварт, Вейр, Фрост, 1998; Хедж, 2003; Друкер, 2003; Лю, 2010) , қазіргі уақытта барлық студенттерге сәйкес келетін бірыңғай модель жоқ, Өйткені ең көп кездесетін мәселелер сөздіктің жетіспеушілігі және «фондық» деп аталатын білімнің болмауы. Осы қиындықтарды жеңу, сондай-ақ шет тілінде оқуды үйрету үшін дұрыс мәтіндерді және оқыту әдістерін таңдау,оқушылардың жасына, психофизиологиялық ерекшеліктеріне, олардың дайындық деңгейіне сәйкес және курс бағдарламасының талаптары оқу дағдыларын жақсартуға көмектеседі.

Қағазда да, интернет сайттарында да халықаралық сертификаттар алу емтихандарын тапсыруға сәтті дайындалуға ықпал ететін ресурстардың үлкен қабаты бар. Дегенмен, ақпараттың әсерлі көлеміне қарамастан, емтихан тапсырушылар емтиханның «Оқу» сияқты бөлімін толық меңгеруде қиындықтарға жиі кездеседі. Осыған байланысты халықаралық ағылшын тілінен емтихан тапсыру Халықаралық ағылшын тілінен тестілеу жүйесімен (бұдан әрі - IELTS) танысу дұрыс болар еді.

IELTS – студенттің дүние жүзіндегі білім деңгейін растайтын халықаралық ағылшын тілі емтиханы, сонымен қатар шетелдегі университеттерге түсу үшін қолданылады (модуль

Академиялық) немесе иммиграциялық және кәсіби мақсаттар (Жалпы модуль). Мұның бәрі бізді қорытындыға әкеледі.

Зерттеу мақсатына жету үшін авторларға келесі міндеттер қойылды:

– «шет тілінде тиімді оқу» ұғымының мәнін ашу;

– шет тіліндегі мәтіндерді «тиімді оқудың» негізгі әдістерін қарастыру;

– «Оқу» модуліндегі тапсырмаларды орындау кезінде студенттерге туындайтын негізгі мәселелерді анықтау

IELTS емтиханының бөлігі ретінде;

– студенттерді емтиханға дайындау кезінде шет тіліндегі мәтіндерді «тиімді оқу» технологиясын қолдану бойынша ұсыныстар әзірлеу.

Оқуға үйрету, сөйлеу әрекетінің барлық басқа түрлері сияқты, дидактикалық және әдістемелік принциптерге негізделген:

1) оқуды үйрету сөйлеу әрекетіне жаттықтыру болуы керек;

2) оқуды үйрену танымдық процесс ретінде құрылуы керек;

3) оқуға үйрету оқушылардың рецептивтік, репродуктивті әрекетімен қатар қамтуы керек;

4) түсініп оқуға үйрету тіл құрылымын меңгеруге негізделуі керек;

5) шет тілінде оқуды үйрету ана тілінде оқу тәжірибесіне негізделуі керек;

6) оқудың сөйлеу әрекеті ретінде жұмыс істеуі оны жүзеге асыру әдістерін автоматтандыруды, басқаша айтқанда, оқу жылдамдығын дамытуды талап етеді (Халеева, 1989).

Оқу процесінің негізгі тәсілдері «bottom-up» (төменнен жоғарыға) және «top-down» (жоғарыдан төмен) үлгілері болып саналады. Алғашқы мәтінді өңдеу процесінің бөлігі ретінде оқырман жеке сөздер мен сөз тіркестеріне назар аударады, кейін ол мағынаны түсіну үшін оларды бір бүтінге біріктіреді. Екінші үдеріс аясында ең бастысы мәтіннің жалпы көрінісі, яғни оның жанры, құрылымы; «фон» деп аталатын негізгі рөл де маңызды рөл атқарады.

мәтіннің жалпы идеясын түсінуге көмектесетін оқушылардың білімі (Мур, Мортон, Прайс, 2012).

Мақала авторлары 5 негізгі оқу техникасын анықтаған А.Х.Уркварт пен әріптестерінің (Urquhart, Weir, Frost, 1998) жіктеуімен келіседі:

1. scanning – нақты ақпаратты (сандар, күндер, атаулар) іздеу үшін таңдап оқу;

2. scimming – мәтіннің негізгі идеясын анықтау үшін шолу. Алгоритм келесідей: абзацтың тақырыбы мен бірінші сөйлемі қарастырылады. Орта бөлігі әдетте өте оқылады

тез, сонымен қатар атауларға, сандарға, күндерге, асты сызылған кілт сөздерге және сөз тіркестеріне назар аударған жөн.

(қатысуымен). Содан кейін абзацтағы соңғы сөйлем қаралады;

3. search reading – мәтінді ізденіспен оқу;

4. careful reading – егжей-тегжейлі оқу;

5. browsing – мәтіннің тақырыбы мен мәселесін анықтау мақсатында оқуды шолу.

Зерттеуші Д.Лемов (2014, 324-325 б.) оқушының тиімді оқу қабілетін анықтайтын келесі оқу дағдыларын анықтайды:

1) еркін оқу – оқушының оқығанының мағынасын қаншалықты тез оқып, түсіне алатындығы;

2) мәтінді декодтау – сөздерді тану мақсатында мәтінді ашу дағдысы;

3) мәтінді түсіну – оқушының мәтіннің түсінген пайызы;

4) сөздік – оқушы білетін сөздер саны.

Проблема бойынша көптеген зерттеулер мұғалімнің «Тілдік тәжірибелік тәсіл» әдісін қолдануы жаңадан бастаушыларға ағылшын тілінде оқуды үйрену үшін ең қолайлы екенін көрсетеді (Зулкифли, Еваати, Коряти, 2019; Бородина, 2016). Бұл әдісте оқушылардың ойлары мен сөздері мәтіндік материал ретінде пайдаланылады, олардың нені және қалай айтқысы келетінін анықтайды және мұны мұғаліммен бөліседі, нәтижесінде мәтінді жазады. Әдіс тиімді болып саналады, өйткені студенттер өз мәтіндерін жасайды, олар сөзсіз оқи алады .

Сөйлеу дағдыларын сәтті меңгерудің дәстүрлі әдістерінен айырмашылығы, заманауи әдістерде, олар шетел тілінде мәтіндерді оқуды үйренуді үш кезеңге бөледі:

• алдын ала мәтін;

• мәтін;

• постмәтіндік.

Мәтінге дейінгі кезең өте маңызды болғанына қарамастан, көптеген мұғалімдер оны өткізіп жібереді

уақытты үнемдеу үшін. Бұл кезең келесілер үшін қызмет етеді:

1. оқырманды тақырыпқа немесе ондағы көтерілген мәселеге қызықтыру үшін мәтінді оқуға ынтасын ояту;

2. мәтін тақырыбы бойынша бастапқы білімді белсендіру;

Оқу модулінен тапсырмаларды орындау кезінде туындайтын жалпы қиындықтарды қарастырайық.IELTS емтиханында, оның жойылуы емтиханға дайындықтың тиімділігін арттырады және біз оларды шешудің мүмкін жолдарын ұсынамыз:

• Біріншіден, жазу стандарттарына сәйкес келмеу - Reading модулінде «кандидат» қажет емес.Мәтінде айтылмаған лексикалық бірліктерді жазу кезінде қажетті сөзді мұқият қайта жазу керек:әріптер санын тексеру, әріптерді әріптер бойынша түпнұсқа және нәтижелі сөзді салыстыру.

• Екіншіден, оқу дағдыларының жеткіліксіздігі - IELTS емтихан тапсырмаларындағы мәтіндердің көлемі салыстырмалы түрде үлкен, және егер сіз оларды толығымен оқысаңыз, тапсырмаларды орындауға уақыт қалмайды,басқа мәтіндерде де жоқ. Сондықтан скиминг және сканерлеу дағдыларын үйрету ерекше маңызды. Мақаланың басында.Біз бұл «тиімді оқу» әдістерін атап өттік. Емтиханға дайындалуда оларды қолдану туралы айтатын болсақ, нұсқаулықтағы Ф.Биггертонның ұсыныстарына жүгінейік.«IELTS,Академиялық оқуға арналған толық нұсқаулық», оны мұғалімдер де, «үміткерлер» де пайдалана алады. Сканерлеу дағдыларын жаттықтыру үшін автор мәтінді таңдауды және сол жерден кілт сөздерді жазуды ұсынады. Оқушының міндеті – мәтіндегі осы сөздерді мүмкіндігінше тез табу.Тапсырманы орындау кезінде мәтінді солдан оңға қарай да, оңнан солға қарай да қарау керек, сонымен қатар іздеуді мәтіннің ортасынан немесе соңынан бастауға болады. Бұл жағдайда табылған сөздерді қандай да бір жолмен белгілеуге тыйым салынады. Скиминг дағдысы мәтіннің құрылымын анықтауға көмектесетіндіктен, мақалалардағы, мәтіндердегі және журналдардағы тақырыптарды, тақырыпшаларды, әрбір абзацтың бірінші және соңғы сөйлемдерін мұқият оқып шығу ұсынылады.

• Үшіншіден, сөздік қорының жеткіліксіз дамуы. Үміткердің сөздік қоры шектеулі болса.Ол тапсырмаларды орындауға көбірек уақыт жұмсап қана қоймайды, сонымен қатар ол сұрақтарға дұрыс жауап береді.Мұны мақсатқа арналған белгілі бір нұсқаулықтарға жүгіну арқылы түзетуге болады.IELTS мәтіндерінде жиі кездесетін негізгі сөздерді жаттықтыру . Кілт сөз анықтамаларынан кейін нұсқаулықтарда тапсырмалардың әртүрлі түрлері бар: сөйлемдерді қайталау, екі сөздің ішінен бір сөзді таңдау,мағынасы жағынан жақсырақ сәйкес келеді, сонымен қатар сөйлемдегі жетіспейтін орындарға сөздерді ауыстырады.

• Төртіншіден, мәтіндерді оқу кезінде тапсырмаларды орындау стратегияларын жеткіліксіз білу. Емтиханға дайындалу кезінде біз жоғарыда сипатталған оқу әдістерімен танысу керек, сондай-ақ Оқу модулінде әртүрлі тапсырмаларды орындауға жаттықтыру керек .

• Бесіншіден, белгілі бір тапсырма түрінде қателіктер жіберу. Тақырыптарды сәйкестендіру сияқты тапсырмаларда ғана дұрыс емес жауаптарға назар аударып, осы тапсырма түрінің құрылымы мен талаптарына көбірек уақыт бөлу керек.

• Алтыншыдан, мәтіндегі түйінді сөздерді анықтау қабілетінің жеткіліксіздігі. Дайындық тәжірибесінде IELTS емтихандарына оқитын студенттер, мақала авторлары сипатталғанда кілт сөздерді іздеуді белсенді түрде пайдаланды.Тапсырмаларды орындаудың бұрынғы әдістерін меңгерді және олардың тиімділігіне көз жеткізді.

Мақаланың кіріспесінде көрсетілген мақсаттарға сәйкес зерттеу авторы «шет тілінде тиімді оқу» ұғымының мәнін аша алды және мәтіндерді «тиімді оқудың» негізгі әдістерін қарастырды.Шет тілінде «Оқу» модуліндегі тапсырмаларды орындау кезінде студенттерде туындайтын негізгі мәселелерді анықтады.

IELTS халықаралық ағылшын тілі емтиханы аясында, сондай-ақ студенттерді осы емтиханды тапсыруға дайындау кезінде шет тіліндегі мәтіндерді «тиімді оқу» технологиясын пайдалану бойынша ұсыныстар әзірлеу. Қорытындылай келе,зерттеу материалын талдап, IELTS емтиханындағы Reading модуліндегі әрбір тапсырма түрін егжей-тегжейлі зерттегеннен кейін мен тапсырманың әр түрі үшін әртүрлі тәсілдер қажет деген қорытындыға келдім. Жалпылардың арасында мыналарды атап өткен жөн:

• әрбір тапсырманың құрылымын,

• қабілетін зерттеу

• қарап шығуды және сканерлеуді,

• негізгі сөздердің астын сызуды (сонымен қатар күндерді, атауларды, сандарды),

• әрбір мәтінге уақытты дұрыс бөлуді пайдаланыңыз.

Оқу барысында біз барлық теориялық және практикалық тапсырмаларды орындадық.Оқу модулін сәтті өту үшін стратегиялар мен ұсыныстарды әзірлеуге әкелетін мақсаттар мен мақсаттар IELTS ағылшын тілінен халықаралық емтиханында көрсетіледі.