Сиқырлы дойбы

Май ауданы «Қазан жалпы орта білім беретін мектеп» ММ

«Сиқырлы дойбы»

мектеп жасына дейінгі балаларға

арналған әдістемелік құрал

Құрастырған: біліктілігі жоғары деңгейдегі

жоғары санатты тәрбиеші

Тулкина Г.Е

2017 жыл

Мазмұны

Глоссарий..................................................................................................................................... 3

Түсінік хат .....................................................................................................................................4

1. Өзектілігі.

2. Бағдарламаның жаңашылдығы.

3. Бағдарламаның мақсаттары мен міндеттері.

4. Оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастурдың тәсілдері мен әдістері.

5. Сабақтарды ұйымдастыру.

6. Ойынды басқару ерекшеліктері.

7. Сабақтар нәтижелілігін тексеру түрлері.

8. Бағдарламаны игерудің болжалды нәтижесі.

Бағдарламаны іске асыру кезеңдері:

• бірінші кезең – дайындық;

• екінші кезең – бағдарламаны тәжірибелік іске асыру;

• үшінші кезең – бағдарламаны шынайы әлеуметтік-білім беру тәжірибесінде тиімді іске асыру аналитикасы.................................................................................................................9

Бағдарламаны әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз ету.................................................10

Қорытынды...................................................................................................................................11

Пайдаланған әдебиеттер тізімі...................................................................................................12

1 қосымша. Дойбы ойнау дағдысы құрылуының диагностикасы..........................................13

2 қосымша. Курсты тақырыптық жоспарлау:...........................................................................15

Естияр топ

Ересек топ.....................................................................................................................................15

Даярлық топ..................................................................................................................................21

3 қосыша. Балаларды дойбы ойнауды үйрету..........................................................................25

4 қосымша. Дидактикалық ойындар.........................................................................................26

5 қосымша. Сабақ конспектілері.

Естияр топ «Дойбы ойынының негізгі ережелері»..................................................................28

Даярлық топ «Дойбы турнирі»...................................................................................................34

Ойын-сауық сценарийі «Ертегілік патшалыққа саяхат».........................................................39

6 қосымша. Ата-аналарға арналған сауалнама «Отбасындағы дойбы»...............................42

7 қосымша. Ата-аналарға арналған кеңес «Балаларға дойбы мен шахмат үйретудің маңыздылығы».............................................................................................................................43

8 қосымша. Диплом «Дойбы-балдырған».................................................................................45

Павлодар облысы, Май ауданы, Қазан жалпы орта білім беретін мектебінің шағын орталық тәрбиешісі құрастырған Г.Е. Тулкина «Дойбы ойынының бастапқы жүрістері» атты жобаның мектеп жасына дейінгі балаларды оқытуға арналған бағдарламасына

Рецензия

«Дойбы ойынының бастапқы жүрістері» атты бағдарламасы мектепке дейінгі тәрбиеленушілердің ойынға деген ынталарын арттыру негізінде, оқытудағы ойынның әдістемесін қолдануды жоспарлайды.

Бағдарлама 4-6 жастағы балаларға арналған.

Жылдық сағат жүктемесі -32.

Бағдарламаның мақсаты: дойбы ойының оқыту үрдісінде тәрбиеленушілердің зияткерлік және жеке еріктік әлеуетін ашу.

Бағдарламаның ерекшелігі – мектеп жасына дейінгі балаларды дойбы ойынын үйренуге бағыттау. Бағдарлама балалардың мәдениеттілігін қалыптастыруға және ойынға деген қызығушылықтарын зияткерлік тұрғыдан арттыруға, интерактивті қасиеттерін дамытуға, қоғам алдындағы жетістікті қамтамасыз етуге, оқу іс-әрекетінің алғышарттарын негіздеуге, бала-бақша түлегінің мемлекеттік талаптарға сай денсаулығын сақтауға сілтеме жасайды. Осы бағдарламаның тақырыптық жоспары мен мазмұндық байланысының болуы тәрбиешіге оқу-тәрбие жұмысын жүзеге асыруға (білуге деген ынтасын жетілдіріп, жеке қызығушылықтары мен икемділігін тануға, қоршаған ортаға бейімдеуге) көмектеседі.

Бағдарламаға қосымша ретінде әдістемелік нұсқау және ата-аналармен жұмыс кестесі құрастырылған. Әдістемелік нұсқауда сабақ түрлері, перспективтік оқу жоспары және жұмыс әрекетін ұйымдастыру кезеңдері берілген, сонымен қатар балалардың дойбы ойнау ептілігін құру диагностикасы берілген.

Мектеп жасына дейінгі балаларды оқытуға арналған «Дойбы ойынының бастапқы жүрістері» атты бағдарлама мектепке дейінгі ұйымда оқу-тәрбие үрдісінде вариативтік бөлімінде қолдануға ұсынылады.

Саяси ғылымдарының докторы,

«Өрлеу»БАҰО АҚфилиалы

Алаты облысы бойыша ПҚБАЙ

Директорының ғылыми-әістемелік жұмыстар

жөніндегі орынбасары АуелғазинаТ.Қ

Глоссарий

БИ – жарыстас торының соңғы қатарына жеткізілген және кез келген тор санына орын ауыстыру құқығы бар дойбы.

ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР – арнайы құрылған немесе ойынды оқыту мақсаттары үшін бейімделген ойындар.

ДИАГРАММА – дойбы тақтасында позициялардің графикалық бейнеленуі.

КӨРУ АНАЛИЗАТОРЫ – адам және жануарларда қабылдау және көру тітіркенуд қамтамасыз ететін күрделі нейрорецепторлық жүйесі. К.а. – негізгі анаизаторлардың бірі, ол фоторецепторлар мен онымен байланысты орталық нерв жүйесінің әртүрлі деңгейінде орналасқан жолдар (көру нерві, көру жолы және т.б.) және нерв жасушаларын өткізетін көз нейрондарынан тұрады: көздің ішкі тор қабығы, ортаңғы ми және үлкен жарты шар қабығының желке бөлігі.

ОЙЫН – белгілі ережелерге сүйенген белгілі шарттарға негізделген белгілі шынайылылықты жаңғырту.

КОМБИНАЦИЯ – материалдық немесе позициялық басымдылықты алу үшін құрбандар тобы.

ОЙЛАУ – бұл жалпыланған және жанама түрдегі әлемді тану процесі.

ДАҒДЫ – құрамында жеке операциялар жаттығу нәтижесінде автоматтандырылған болып қалған әрекет.

ПАРТИЯ – бірінші жүрістен соңғы нәтижеге дейін екі жақтың қақтығысу процесі.

ОЙЫНСЕРІК – кез келген ойынның қатысушысы, мысалы, дойбы.

ПАТОЛОГИЯ – нормадан кез келген ауытқу.

ДЕМЕУ – жәрдем, көмек.

ЕРЕЖЕ – бір мақсатқа жету үшін ұсталатын шарт.

ИКЕМДІЛІК- белгілі ережелер бойынша кез келген әрекетті орынай алу қабілеті. Сонымен бірге әрекет әлі автоматтандырылмаған.

ТИЯНАҚТАУ- тығыз, бекітілген – кез келген нәрсені белгілі жағдайда бекіту, мәліметтерді, ойларды жазбаша түрде бекіту, сонымен қатар назарды кез келген нәрседе аударту.

ЖҮРІС- ойыншының кезекті шығуы.

ДОЙБЫ – 64 (орыс дойбысы) немесе 100 торлы (халықаралық дойбысы) тақтада ақ және қара дөңгелектермен ( 4 бег дойбылар) ойнау, екі ойыншының әрқайсысы жарыстастың дойбысын құртуға немесе оның жүріс жасау мүмкіндігін жоюға тырысады.

Түсінік хат

Ұсынылатын әдістемелік құралды әзірлеу және енгізу қажеттілігі арнайы мұқтаждықтары мен қажеттіліктері бар балалар көру мүшесі бұзылған балалар құрайтынына негізделген. Көру патологиясы және ол түрткі болған ауытқулардың сан алуандығы әр балаға арналған білім беру қызметі үшін жағдай жасауды, жеке – оның қажеттіліктері мен резервті мүмкіндіктері, білім беру мазмұнының мектепке дейінгі балалар категориясы дамуының психикалық физикалық ерекшеліктеріне бағытталу есебімен жеке дара көзқарасты қажет етеді.

Көру мүшесі бұзылған балаларда объектілер арасында логикалық байланыстарды орнату қиындықтары анықталады. Нашар көретін балаларда ойлау іс-әрекетінің көрнекі-бейнелі және көрнекі-әрекет ету деңгейінің жеткіліксіз дамуы тән, ол нақты-түсінік ойлау дамуыны ерекшелігімен анықталады.

Дамыту ойындары баланың танымдық қызығушылықтарын кеңейтуге, әртүрлі тәжірибешілік дағдыларға ие болуға, барлық сақталған анализаторларды белсендіруге мүмкіндік береді. Дамыту ойндарының бір түрі көру қабілетін дамытуға, көп сенсорлық өзара байланыстардың құрылуына, балалардың ойлау, адамгершілік тәрбиесінің қалыптасуына септігін тигізетін - дойбы ойыны. Дойбы балалардың бұзылған көру қызметін түзету құралы болып табылады: ойын барысында жалпы қызмет ету белсенділігі мен ажырату сезімталдық көру жүйесі артады, бинокулярлық фиксация құрылып, көру-қозғалу қызметі жаттығады.

Дойбы – бұл бір мезгілде демалыс әрі спорт, әрі өнер. Біздің елімізде дойбы ойына үлкен атаққа ие, ережелері қарапайым және жалпыға қолжетімді. Массовость бойынша дойбы ойыны басқа спорт түрлеі ішінен сегізінші орын алады. Бұл данышпан халық ойыны біздің тұрмысқа нық енді. Оның жасы 5 мың жастан кем емес. Интеллектуальдық спорт ретінде дойбы жалпы адамзат мәдениетінің бір бөлігі ретінде танылды.

Швейцар психологы Жан Пиаже және бірқатар басқа ғалымдар балалардың дәл 3-12 жасында «ой-сөз», «ой-әрекет» механизмінің құрылатынын анықтаған. Осыған байланысты дойбы балалардың ойлау қабілеттерінің дамуында және көру мүшесі нашар балаларда ойлау қабілетін әрекет етумен бекітуде маңызы зор. Көру мүшесі нашар балалармен жасалған жұмыс тәжірибесі дойбы ойынының балалардың қызығушылықтарын енңейтіп, көру қызметін, сонымен қатар мінез-құлықтың жақсы қасиеттерін бекітеді және дамытатынына дәлел.

Дойбы ойына балаларда тәртіптілік, ұқыптықы, мұқияттылық және логикалық ойлауға тәрбиелеуге көмектеседі.

Бала-бақшадағы көру мүшесі нашар тәрбиеленушілердің ата-аналары балалардың дойбы ойынын ойнауда қызығушылықтарын танытады. Дойбы ойыны барысында балалар және үлкен адамдар қоршаған ортамен танысып, бала эмоциялары мен басқа да бірқатар рухани қасиеттерін (өзін-өзін ұстай білу, ойынның қалыптасқан жағдаят кезінде керек жүрісті талқылау) керек бағытта жаттықтырады. Ойын балаға шынайы өмірде де біз сақтауға мәжбүр ережелердің барын көрсетеді. Ойын барысында балалар ұжымы бірігіп, отбасы мүшелері эмоционалдық жақындасатыны аса маңызды. Осында біз ынтымақтастық туралы айтуға болады: бала-құрдас-ата-ана-педагог.

Бірақ ата-аналар балаларға ойын үшін үнемі көңіл бөле алмайды. Мектепке дейінгі жастағы балаларға дойбы ойынын оқыту әдебиеттері жеткіліксіз. Әрине, оқытушылар және ата-аналар балаларға дойбы ойынын үйретеді, бірақ барлығы бір қателік жібереді: бірінші сабақтардан барлық дойбыларды орналастырып, жүрістерді көрсетеді. Нәтижесінде балалар ойынның негізгі ережелерін игереді: дойбылар мен билердің жүрістерін, бір немесе бірнеше дойбының соғуын, бірақ өз әрекеттерін бірнеше жүріс алға қарай ойластыра алмайды, дойбы тақтасында бағдарларын түзу ұстай алмайды, диаграммаларды, партиялар комбинацияларын оқи алмайды. Қала және облыстың білім беру мекемелерінде дойбы ойыны бір реттік сипатта (топтағы жарыстар, бала-бақшаларда турнирлер). Сондықтан дойбы өнерінің негіздері бойынша бірізді және жоспарлы жұмыс үшін көру мүшесі бұзылған балалар үшін оқыту сабақтар циклін іске асыратын қосымша білім бағдарламасы қажет.

Бағдарламаның идеясы: Дойбы ойынын көру мүшесі бұзылған мектепке дейінгі жастағы балалардың логикалық ойлау қабілетін дамыту үшін қолдану.

Бағдарламаның мәні: «Сиқырлы дойбы» бағдарламасы балаларға дойбы ойынын үйрету әдістемесін педагогикалық тәжірибе үрдісінде әзіленген мектепке дейінгі жастағы балалардың ойын мотивациясы негізінде қолдануды меңзейді.

Бұл құралдың айрықша ерекшелігі «нөлден» бастайтын көру мүшесі бұзылған мектепке дейінгі жастағы балаларды дайындауға назарын аударту, дойбы ойынының негіздерін үйретуге бағдарлау болып табылады. Сонымен мектепке дейінгі жастағы балалардың жалпы мәдениетінің құрылуына және дойбы ойынына интеллектуалдық демалыс ретінде қызығушылықтарын дамытуға, көру қабілетінің, әлеуметтік сәттілікті, оқу әрекеті алғышарттарының құрылуын, мектепке дейінгі жастағы балалардың бала-бақша түлектеріне қойылға мемлекеттік талаптарына сәйкес денсаулықтарының сақталуын қамтамасыз ететін интегративтік қасиеттерінің дамуына бағытталады.

Бағдарламаның тақырыптық жоспарының мазмұндық байланысы педагогқа тәрбие-білім беру міндеттерін (жеке қабілеттері мен қызығушылықтарын қанағаттандыру, заманауи әлемде табысты әлеуеттану үшін танымдық қабілеттерін дамыту) шешу кезінде білім беру мазмұнын құруға септігін тигізеді, бұл баланың жеке тұлғасының танымдық, эмоционалдық және тәжірибешілік саласын бірыңғай дамытуға мүмкіндік береді.

Қосымшаға дойбы ойнау дағдысын құру диагностика кестесі, ата-аналар сауалнамасы, сабақтардың болжалды тақырыптары (ұсынылатын), балаларға дойбы ойынын оқыту, тәжірибешілік бөліммен бекітілетін материалдар блогы кіреді. Тәжірибешілік сабақтар – дидактикалық ойындар балалардың көру мүшесінің, шығармашылық қабілеттерінің, логкалық ойлау қабілетінің, жадының, сөйлеу мәнерінің, мұқияттылығының, талдау, жалпылау және шешім шығару дағдысының дамуына септігін тигізеді. Сабақтар мен ойын-сауықтардың болжалды сценарийлері кез келген тақырыпқа жазылған жеке сценарийлер әзірлеу үшін қажет болуы мүмкін.

Бағдарламаның мақсаты: Дойбы ойынын үйрету барысында көру мүшесі бұзылған тәрбиеленушілер жеке тұлғасының интеллектуалдық және ерік-жігер әлеуетін ашу.

Міндеттер:

Білім беру:

• дойбы ойынының техникасын оқыту;

• балаларға дойбы ойыны теориясымен таныстыру;

• жазықтықта бағдар алу дағдысын оқыту.

Дамыту:

• көру қабілетін, көру қызметінің белсенді жаттығу кезінде көру-кеңістік бағдарын дамыту;

• мектепке дейінгі жастағы балалардың ойлау қызметін белсендіру: логикалық және стратегиялық ойлауды, жады мен бақылағыштықты жаттықтыру;

• ойлау қабілеттерін дамыту: бірнеше жүріс алға есептеме жүргізу, бейнелі және аналитикалық ойлау дағдысы;

• балаларды дербестікке талпынуға дамыту;

• дойбы ойыны арқылы шығармашылық әлеуетін дамыту.

Тәрбиелік:

• дойбы ойынына спорт және шығармашылық бағыты бар маңызды және пайдалы сабақтар ретінде қарым-қатынасты тәрбиелеу;

• тұрақсыздықты, мақсатқа бағыттылық, сенімділік және жеңіске деген ерікті тәрбиелеу;

• тәрбиеленушілерде алған білімдерін тәжірибеде қолдану дағдысын тәрбиелеу.

Оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру тәсілдері мен әдістері

• ойын және ойын қарым-қатынасу (танымдық белсенділікті өрістететін белсенділіктің пайда болуына септігін тигізеді);

• проблемалық-іздестіру әдісі (жоғары нәтижелерге жетуге септігін тигізеді);

• ойын-сайыстар;

• ойын-саяхаттар;

• ойын-жарыстар;

• интеллектуалдық ойындар (викториналар).

Бағдарлама келесі принциптерге негізделеді:

• Шығармашылық принципі (бұл бағдарламада балалардың шығармашылық қабілеттерін тәрбиелеу және дамыту үшін шексіз мүмкіндіктері бар);

• Ғылыми принципі (балаларға дойбы ойынының шығу тарихы, дойбы ойынының түрлері, дойбы ойынының ережелері және т.б.);

• Кезеңдік принципі (бірізділік, келесі кезеңге өту үшін алдыңғыны өтіп кетуге болмайды);

• Серпінділік принципі (қарапайымнан күрделіге);

• Ынтымақтастық принципі (ата-аналармен жүргізілетін бірлескен жұмыс).

Бағдарламаның орны – Базистік жоспардың нұсқалық бөлігінде.

Топ	Ортаңғы	Жоғары	Дайындық
Нұсқалық компонент: дойбы	0,5	1,0	1,5
Сабақтар ұзақтығы (мин.)	20-25	25-30	30-35

Сабақтарды ұйымдастыру.

Сабақтар әртүрлі іс-әрекеттердің кезектесуне құрылған (қарау, тыңдау, танымдық әңгімелесу, шығармашылық тапсырмаларды орындау).

Дойбы ойыны қарапайы емес, көп қырлы. Дойбы ойынының өз ерекшеліктері бар, ондағы соғу басшылығының күрделілігі – барлық дойбылар жауынгер-егіздер. Дойбы бойынша сабақтар қарапайымнан күрделі түсіндіру принципі бойынша жоспарланады. Танымдық материал ертегілер ретінде баяндалады. Сабақтар теориялық және тәжірибешілік жаңашылдық элементтерін ойындық және жарыс дағдыларымен, сондай-ақ тәрбие шараларымен кезектесе отыра, аралас тәсілмен жүргізіледі. Сабақтар барысында балалар тәжірибешілік қызмет пен өмірде қажет болатын пайдалы шеберлік пен дағдылар кешенін алады. Сабақтар жүргізу кезінде неғұрлым белсенді балаларға назар аудару керек, алайда сабақтағы тәрбиеленушілердің басы бөлігі берілген материалды игергеніне талпыну керек. Оқу жылының аяғында қоырытнды сабақтар жүргізу ұсынылады, онда әр баланың жетістіктері қарастырылып, дипломдар беріледі.

Сабақтар түрлері: сабақтардың тақырыптарына байланысты ұжымдық, қосымша топтық және жеке.

Қарым-қатынас өзара байланыс ерекшеліктері бойынша – ойын, жарыста, ойын-сауықтар. Тапсырмаларды жұппен орындауды ұсынып, балалардың ұнатулары, олардың ойын дағдылары, мінез-құлықтары есепке алынады.

Нұсқаудың ерекшеліктері.

Балалар дойбы-ойындық қызметінің нұсқауы ынтымақтастық негізінде жүзеге асырылады, сонымен бірге жеке баланың мақсаттары мен міндеттері, оның қабілеттері мен жеке мүмкіндіктері есепке алынады.

Ойын-жарыстағы жеңіс және жеңіліс балалардың танымдық қызметін, жаңаны білу қызығушылығын, өз ой-өрісін кеңейтуге ынталандырады. Бұл жұмыс балалардың бірлескен жұмысын қарастырады, бұл қарым-қатынастың дамуына оң әсерін тигізеді, себебі жұмысты өзара жеке бөлу, композицияны талқылау, оң нәтижеге жету үшін өзара көмек айқындау қажеттілігі туындайды.

Сабақтар нәтижелілігін тексеру нысандары:

• Жеке логикалық тапсырмалардың қолдан жасалған кітаптарды шығару;

• Сабақтарда балалармен «Ептілік сәтін» дайындау және өткізу;

• Құрдастар арасында дойбы жарысын өткізу: үйірме мүшелері, бала-бақша тәрбиеленушілері;

• Интеллектуалдық ойындарға қатысу.

Оқыту соңында балалар келесіні білу керек:

• Дойбы терминдері: ақ және қара алаң, көлденең, тік, диагональ, орталық, серіктестер, бастапқы жағдай, жүріс, алу, пат, тең ойын;

• Жүріс ережелері.

Оқыту соңында балалар келесіні үйрену керек:

• Дойбы тақтасына бейімделу;

• Әр фигурамен жеке және ережені бұзбай басқа фигуралармен бірге ойнау;

• Серіктестер арасында тақтаны дұрыс орналастыру;

• Ойын алдында фигурларды дұрыс орналастыру;

• Қарапайы дойбы міндеттерін шешу.

Бағдарламаны іске асыру қорытындыларын шығару нысандары: дойбы турнирі.

Бағдарламаны іске асыру кезеңдері

Бірінші кезең: дайындық кезеңі

Жұмыстың бағыты:

1. Жұмыс бағдарламасын іске асыру процедурасын әзірлеу.

2. Бағдарламамен берілетін оқу-дидактикалық және әдістемелік материалды

іріктеу.

3. Кезеңдер, мерзімдері мен орындаушылар құрылысы, міндеттер мен болжалды

нәтижелерді бөлу бойынша перспективтік жоспарды құру.

4. Мектеп жасына дейінгі баланың дойбы ойнау дағдысы деңгейінің кіріс

мониторингі.

Нәтижелер:

• Бағдарлама материалының құрылған оқу-әдістемелік кешені

• Дойбы ойынын оқытудың ойындық әдістері мен тәсілдерін қолдану бойынша

әзірленген ұсыныстар;

• Балалармен жасалатын жұмыстың перспективтік жоспары;

• Кіріс диагностикасының жалпыланған нәтижелері.

Екінші кезең: Бағдарламаны тәжірибешілік іске асыру

Жұмыстың бағыты:

1. Авторлық жобаны енгізу.

2. Іс-әрекеттің барысын талқылау: педагогикалық кеңесте.

3. Тәрбиешілер мен тар шеңберлі мамандар үшін МЖМ практикум-семинар

өткізу.

4. Жұмыс бағдарламасын іске асырудың аралық мониторингі.

5. Бағдарламаның тиімді іске асыруды қамтамасыз ететін әдістемелік

ұсыныстарды әзірлеу.

Нәтижелер:

• Балалардың танымдық дамуының жетістігін қамтамасыз ететін білім беру

мазмұнын енгізу нәтижелерін талдау;

• Бағдарламаны іске асырудың аралық мониторинг нәтижелерін талдау

(анықтама);

• Әдістемелік ұсыныстарды енгізудің тиімділігін бағалау.

Үшінші кезең: Шынайы әлеуметтік-білім беру тәжірибесінде бағдарламаны

іске асыру тиімділігінің аналитикасы

Жұмыстың бағыты:

1. Алынған деректерді талдау және жалпылау, нәтижелер және қойылған

мақсаттар мен міндеттердің өзара ара қатынасын белгілеу.

2. Қызметтің барысы мен нәтижелерін сипаттау және ресімдеу.

3. Балалардың ойындық шахматтық ептіліктерін дамыту бойынша білім беру

үрдісінің тиімділігін талдау.

4. Бағдарлама бойынша жұмыс тәжірибесін жалпылау және оны әдістемелік

бірлестіктерде таныстыру.

Нәтижелер:

• Бағдарлама бойынша қызметтің нәтижелілігін бағалау бойынша аналитикалық

анықтамасы;

• Дамудың кейінгі болашағын болжау;

• Әдістемелік бірлестіктерде Бағдарлама бойынша жұмыс тәжірибесімен

таныстыру;

• Бағдарлама бойынша қызмет және жұмыс тәжірибесін жалпылау бойынша

жариялау (БАҚ, ғылыми-тәжірибешілік жинақтарда).

Әдістемелік қамтамасыз ету

Жемісті жұмыс жүргізу үшін құрал-жабдықпен жеткілікті қамтамасыз ету қажет: дойбы және дойбылық тақталар, шахмат сағаты, көрсетілім тақтасы, шахмат үстелдері, қарындаш, сызғыш, сурет салу қағазы, карточка-дебюттер, тірек сызбалары, педагогтың дойбы туралы әдебиеттері, компьютер (үй жағдайында).

Осылай, қойылған мақсаттар көру мүшесі бұзылған балаларды дойбы ойнауға оқыту құралы арқылы іске асырылған деуге әбден болады.

1 қосымша

Мектеп жасына дейінгі балаларды дойбы ойнау ептіліктерінің

бастапқы деңгейін анықтау

Балалардың дойбы ойнау ептілігін құру диагностикасы

(Давыдова Т.Г., Атаян Г.М. Обучение детей игре в шашки. – Справочник старшего воспитателя. №8 август 2011)

Диагностика жүргізу әдістемесі:

Көру қабілеті бұзылған балалардың дойбы ойнау ептлігін құру диагностикасы балаға сұрақ қою, оны педагогпен, құрдастарымен ойын барысын бақылау, сонымен қатар ата-аналармен баланың үйде дойбы ойнау сипаты туралы әңгімелерін қарастырады.

Диагностикалық карта

Баланың тегі, аты	Дойбыны алаңда орналастыру	Ойынның басталуы	Дойбының жүрісі	Жарыстас дойбысының соққысы	Диаграммаларды шешу	Би		Ойынды соңына дейін апарады
						жүріс	соққы

Кестенің тармақтарына түсініктеме:

1. Балаға екі түсті 24 дана көлемінде дойбыларды орналастыру ұсынылады.

2. Педагог баладан ойынды кім бастайтыны және неліктен екендігін сұрайды? Ақ

дойбылармен ойнаған баланы қалай анықтауға болады?

3. Педагог балаға ойынды бастауды ұсынып, оның жүрістерін бақылайды.

4. Ойында педагог баланың жарыстастың дойбысын бірден және бірнеше дойбымен

соққы жасайтындай мүмкіндік береді.

5. Педагог белгілі жағдайға сәйкес диаграмма ойнатуды ұсынады.

6. Ойнаушының қарапайым дойбымен салыстырғанда бидің басымдылығын түсінуін

тексеру ойын үстінде өтеді.

7. Тексерісті есейген , сондай-ақ құрбылармен өтетін ойында жүргізу орынды болады.

8. Егер бала партияны аяқталмаған күйінде қалдырса, педагог себебін анықтау керек.

Партияны жеңілу, жарыстасқа деген реніш, жарыстас соққан дойбы санынан арттар қалу – ойын мотивациясы дамуының төмен деңгейі ретінде қарастырылады.

Нәтижелерді бағалау критерийлері:

Жоғары деңгей – бала тапсырмамен өздігінен және дұрыс орындап шықты;

Ортаңғы деңгей – тапсырманы дұрыс орындау үшін балаға бірнеше жеке әрекеттер мен педагогтың ойға салулары қажет;

Төмен деңгей – бала педагогтың ойға салуынан кейін де тапсырманы орындаған жоқ.

2 қосымша

Курсты тақырыптық жоспарлау

Естияр топ

№ р/с	Тақырып	Мазмұны	Сағат саны
1	«Ұзын құлақпен кездесу»	Сабақ кейіпкерімен, оның сауығымен танысу	2
2	«Данышпан. Дойбының пайда болуы туралы ертегі»	Дойбы түсінігімен танысу	2
3	«Ақ және қара»	Ақ және қара дойбылармен танысу	2
4	«Қоян заттары»	Дойбы тақтасымен танысу, оның мәні. Ақ және қара шаршылар не үшін керек. «Тақтаны құр» дидактикалық ойыны.	2
5	«Дойбылар қалай орналасады?»	«Дойбыларды орналастыр», «Саяхат» ойыны.	2
6	«Алға жүру немесе диагональ бойынша бос орынға жүру»	«Не болмады» немесе «Не өзгерді» дидактикалық ойыны	2
7	«Дойбы жүрістерінің мәні туралы әңгімелеу»	Дойбылардың жүрістерімен танысу. «Көшеде қыдыру» ойыны.	2
8	«Дойбы қорапша сұрақтар»	Материалды бекіту	2
9	Дойбы бойынша жеке турнир	Материалды тәжірибешілік бекіту	2
	Барлығы:		18

Ересек топ

№ р/с	Тақырып	Мазмұны	Сағат саны
1	«Білім жолымен»	Дойбы ойынының шығу тарихын еске алу. Салауатты өмір салты туралы түсінік.	1
2	«Дойбылар патшалығы» ертегі басталды.	«Тақтаны құрастыр» дидактикалық ойыны. Материалды тәжірибелік бекіту. Дойбы жүрістерінің орындалуына арналған жаттығу.	1
3	«Дойбы тақтасы және дойбылар»	Ойындар: «Лифтпен көтеріліңіз» (керек санға дейін), «Көшеде қыдырып кел» (а, в, с), «Зырылдауықтар» (қара, ақ, ең ұзын диагональдар, бес ақ тордан тұратын диагональ, тқрт қара диагональ бойынша ұшып өту және т.б.). Ойын ережесін үйрену. Дойбылардың орналасуы.	2
4	«Ертегілік патшалықтың сиқырлы өзектері» - «Дойбы жолдары»	Вертикаль түсінігімен танысу. «Кім тік орналасқан заттарды көп атап шығады». Мысалы: ағаш, үйдің қабырғасы,терезе, баған және т.б. Одан кейін дойбы тақтасында орналасқан көлденеңнің айырмашылығын табыңыз.	1
5	«Дойбы жолдары»	«Көлденең» түсінігімен танысу. «Кім көлденең орналасқан заттарды көп атап шығады».	1
6	Ағаш алқабында кездесу «Қоян дойбылары»	Келесі түсініктермен таныстыру: Дойбылардың жүрістері. Баяу жүріс. Соққы жүріс. Соққы түрлері (алу).	4
7	«Ашулар әлеміне саяхат» - Дойбы алаңдары.	«Орыс дойбылары - Қоян дойбылары» көркем шығарманы оқу. Балаларға тақтадағы әр алаңда өз мекенжайы және атауы болатынымен таныстыру. Алаңдар сандар мен әріптермен белгіленген. Ең алдымен тік бойынша атауы айтылады, содан кейін көлденең саны, яғни ең алдымен әріп, сосын сан айтылады. Мысалы - 1–алаң: d4 (дэ 4). «Ең үздік атқыш» ойыны. Тәк ж»не көлденеңдерден тұратын барлық алаңдарды атау.	2
8	«Дойбы білгірі – Қоянда қонақта болу»	Матералды тәжірибешілік бекіту. Пешкамен жүрістерді орындау бойынша жаттығулар. Маршрут бойынша және алаідар бақылауы есебімен оларды алу, фигуралардың қозғалғыштығын шектеу бойынша дидактикалық ойындар.	2
9	«Диагональ».	Диагональ түсінігімен таныстыру – бұрыштармен қосылған бір түсті торлардан қисық сызық (екінші айырмашылық). Тақтада әр түрлі ұзындығы бар диагональдары бар. Барлығы тақтада 13 ақ және 13 қара диагональ. Ең маңызды дойбы диагоналі – үлкен жол немесе большак. Ол ең ұзын – 8 тордан тұрады. Төменгі сол жаө бұрыштан оң жақ үстіңгі бұрышқа барады.
10	Дойбы ойынының негіздері: флангтар күші.	Дойбы түсінігі флангмен таныстыру. Материалды тәжірибешілік бекту. Пешкамен жүрістерді орындау бойынша жаттығулар. Маршрут бойынша және алаідар бақылауы есебімен оларды алу, фигуралардың қозғалғыштығын шектеу бойынша дидактикалық ойындар. Дойбы тақтасу туралы білімді бекту бойынша жаттығулар.	2
11	«Ақылды қоянның орман мектебі» - Орталық	Дойбы түсініктерімен таныстыру: с3, с5, d4, d6, е3, е5, f4, f6 орталық болып есептеледі, бірақ орталық с5, d4, е5, f4 болады. Бұл алаңдарда орналасқан дойбылар орталық дойбылар деп аталады. Материалды тәжірибешілік бекту. Пешкамен жүрістерді орындау бойынша жаттығулар. Маршрут бойынша және алаідар бақылауы есебімен оларды алу, фигуралардың қозғалғыштығын шектеу бойынша дидактикалық ойындар. Дойбы тақтасы туралы білімдерді бекіту бойынша жаттығулар.
12	«Ақылды қоянның орман мектебі» - Шет алаңдар	Бірінші және соңғы көлденең алаңдары а1, с1, е1, g1; b8, d8, f8, h8 және тік алаңдары а және h: a1, a3, a5, a7; h2, h4, h6, h8 (алаңдар Х белгіленген). Барлық алаңдар тақта шетінде орналасқан: сол жақтан, оң жақтан, үстінен, астынан. Бұл алаңда орналасқан дойбылар шет дойбылар деп аталады. Материалды тәжірибешілік бекіту.	1
13	«Ақылды қоянның орман мектебі» - Би.	Қарсылас үшін соңғы көлденең қара алаңдары: ақ үшін 8 көлденең – b8, d8, f8, h8 (Х белгіленген); қара үшін 1 көлденең а1, с1, е1, g1 (Х белгіленген) – қарапайым дойбының биге айналу алаңдары.	1
14	«Достарда қонақтау» - «Дойбылар жүрістері»	Ережелермен таныстыру: дойбы (қарапайым) егер ол басқа дойбымен алмастырылмаса, диагональ бойынша бір алаңға тек алға қарай жүреді. Дойбымен артқа жүруге болмайды! Материалды тәжірибешілік бекіту. Дойбы тақтасы туралы білімдерді бекіту бойынша жаттығулар.	2
15	«Ережелер жақсы – оны білу міндет» - дойбы ойынының негізгі ережелері	Негізгі ережелермен танысу: егер қарсыластың дойбысы сіздің дойбыңызға тығыз орналасқан болса (диагональ бойынша көрші алаңда), ал артында бос орын болса, сіз жүрген кезде, қарсыластың дойбысын жығуыңыз керек. Жығылған дойбы жүріс аяғында ойын алаңынан алынады. Артқа жүруге болмайды, ал артқа қарай жығуға болады. Материалды тәжірибешілік бекіту. Дойбымен жүрістерді орындау бойынша білімдерді бекіту бойынша жаттығулар.	2
16	«Ақылды қоянның орман мектебі» - Дойбы ойынының негіздері: қақпан және қысқа партиялар.	Жүрістерді орындау жаттығулары. Маршрут бойынша және алаідар бақылауы есебімен оларды алу, фигуралардың қозғалғыштығын шектеу бойынша дидактикалық ойындар. Дойбы тақтасы туралы білімдерді бекіту бойынша жаттығулар.	2
17	«Ақылды қоянның орман мектебі» - Дойбы тақтасындағы күрестің негізгі тәсілдері.	Ережемен таныстыру: егер сіз бір дойбыны құлатқан соң, сіздің дойбыңыз бір диагональда қарсылас дойбысының алдында тұрып қалса, ал қарсылас дойбысының артында бос орын болса, онда ол қарсылас дойбысы жығылу керек. Егер тағы да сондай жағдай туындаса, бірақ басқа диагональ бойынша, онда барлық дойбылар дойбылар және бұрылыстар санына қарамастан жығылу керек.	2
18	«Ақылды қоянның орман мектебі» - Дойбы ойынының негіздері: бигу өту тәсілдері.	Ережелермен таныстыру. Қарапайым дойбы би алаңына жеткен соң, биге айналады. Бұл баяу жүріс (дойбының 7-ші көлденеңнен 8 –ге ақ үшін немесе 2-ден 1-ге қара үшін) арқылы, сонымен қатар соққы жүріспен жетуге болады. Би алға қарай және диагональ бойынша артқа да жүре алады (оған кез келген дойбы немесе алаң шеті кедергі болмаса). Би дойбы сияқты соққыға жығады, тек қарсылас дойбысы би торынан кейін орналасуы мүмкін. Қарсыластың дойбысын аттап өтіп, би кез келген алаңға қона алады.	2
19	«Ойыншының әдебі» - Ойын барысында тәртіп ережелері	Ойын барысындағы ережелермен таныстыру: 1 ереже: ойын алдында және соңында қарсыластар бір-бірінің қолын қсынып, жақсы ойын мен жеңіс тілейді. Ойын соңында жеңілген ойыншы қарсыласын жеңіспен құттықтайды. 2 ереже: Бастасаң – жүр! 3 ереже: егер сіздің дойбыңыз ыңғайсыз тұрса (2 немесе 4 алаңға) оны түзету керек болса, сіз «түзетемін» деп айтасыз және содан кейін түзетесіз. 4 ереже: егер сізге төрешінің көмегі қажет болса, сіз қолыңызды көтеріп, жүрістерді санап, тең ойын деп есептету үшін төрешіні шақырасыз. 5 ереже: ойын барысында қарсыласпен немесе көрші ойыншылармен сқйлесуге болмайды.	1
20	«Көңілді күрес»	Ойын-жарыс «Фигураларды кім бірінші орналастырады». Ойын «Дойбыны алу».	1
21	«Жарыстар»	Жыл қорытындысын шығару. Бала бақшадағы ойыншылар арасындағы жарыстар, дойбы кездесулері, демалыстар, дойбы турнирлері.	2
	Барлығы:		36

Даярлық тобы

№ р/с	Тақырып	Мазмұны	Сағат саны
1	Партияны қалай басту керек?	Дидактикалық ойындар: «Кім бірінші?», «Тақтаны құр».	1
2	«Ойын мақсаттары және партия нәтижелерін анықтау». Қорғаныс тәсілдері. Ашық және қосарлы жүрістер.	Жүріс алгоритміне үйрету. Жеңіс, тең ойын, тең ойын түрлері. Жеңіске арналған және әртүрлі жүрістерді жаттығуларды орындау.	2
3	«Тең партияның алуан түрлері».	Жүріс алгоритміне үйрету. Жеңіс, тең ойын, тең ойын түрлері. Жеңіске арналған және әртүрлі жүрістерді жаттығуларды орындау. Ойын «Басты жол», көркем шығарманы оқу.	2
4	«Дойбы турнирінің кестесімен танысу»	«Турнир кестесі» түсінігімен танысу. Дойбы жүрістерін орындау жаттығулары. Маршрут бойынша және алаідар бақылауы есебімен оларды алу, фигуралардың қозғалғыштығын шектеу бойынша дидактикалық ойындар. Дойбы тақтасы туралы білімдерді бекіту бойынша жаттығулар.	2
5	«Ұтымды жүрістер жасаймыз» дойбы тақтасындағы күрестің негізгі тәсілдері.	Дойбы жүрістерін орындау жаттығулары. Маршрут бойынша және алаідар бақылауы есебімен оларды алу, фигуралардың қозғалғыштығын шектеу бойынша дидактикалық ойындар. Дойбы тақтасы туралы білімдерді бекіту бойынша жаттығулар. Ойын «бұрыштар». Дойбы тақтасындағы күрестің негізгі тәсілдері.	2
6	«Тиіндер - қонжықтар» турнирі	Материалды тәжірибешілік бекіту. Дидактикалық тапсырмалар «Қарсыластың шабуылы».	1
7	Дойбы тақтасындағы күрестің негізгі тәсілдері «Қарапайым комбинациялар».	Дойбы этюды. Берілген фигуралардың орналасуы жағдайында ақ дойбыларға жеңіліс немесе тең ойынға жол табу тапсырмасы.	2
8	«Ақылды ұлдар мен қыздар».	Материалды тәжірибешілік бекіту. Диаграммалармен жұмыс жасау. Ойын «жеңіл».	2
9	Дойбы тақтасындағы күрестің негізгі тәсілдері «Позициялық ойын негіздері».	Позициялық ойын тәсілдері. Ойынның негізгі қағидалары. Қарсылас. Ауыстыру кезінде қарсыластың өзгеруі. Оқшауланған дойбылар. Жеңістің қарапайым позициялық тәсілдері.	1
10	«Орман сауығы»	Материалды тәжірибешілік бекіту. Дойбы жүрістерін орындау жаттығулары. Маршрут бойынша және алаідар бақылауы есебімен оларды алу, фигуралардың қозғалғыштығын шектеу бойынша дидактикалық ойындар. Дойбы тақтасы туралы білімдерді бекіту бойынша жаттығулар.	1
11	Дойбы тақтасындағы күрестің негізгі тәсілдері «Дойбы ойынында партия басында Қақпанның комбинациялық тәсілдері».	Материалды тәжірибешілік бекіту. Ойын: «Ең үздік атқыш». Көркем шығарманы оқу. Ойын алаңдарын белгілеу. Диаграммалармен жұмыс жасау. «Өзен күресі» дидактикалық ойыны.	2
12	«Қоян ұйқысы».	Материалды тәжірибешілік бекіту. Көркем шығарманы оқу.	1
13	Дойбы тақтасындағы күрестің негізгі тәсілдері «Байлау».	«Байлау» түсінігімен таныстыру. Материалды тәжірибешілік бекіту. Диаграммалармен жұмыс жасау.	1
14	«Қосымша қарқынды қолдану»	«Қосымша қарқын» түсінігімен таныстыру. «Кім дойбыны бірінші жығады» дидактикалық тапсырманы орындау.	1
15	Дойбы тақтасындағы күрестің негізгі тәсілдері «Дойбы соңдары»	«Дойбы соңдары» түсінігімен таныстыру. Материалды тәжірибешілік бекіту. Дойбы жүрістерін орындау жаттығулары. Дойбы тақтасы туралы білімдерді бекіту бойынша жаттығулар.	2
16	«Қарапайым комбинацияларды шешу»	Материалды тәжірибешілік бекіту. Дойбы жүрістерін орындау жаттығулары. Маршрут бойынша және алаідар бақылауы есебімен оларды алу, фигуралардың қозғалғыштығын шектеу бойынша дидактикалық ойындар. Дойбы тақтасы туралы білімдерді бекіту бойынша жаттығулар.	2
17	Дойбы тақтасындағы күрестің негізгі тәсілдері «Ауыстыру»	«Ауыстыру» түсінігімен ауыстыру. «Жоюға бағытталған ойындар» дидактикалық ойыны.	2
18	«Қояннан берілген сыйлықтар сайысы»	Материалды тәжірибешілік бекіту. Сөзжұмбақтарды шешу, тапсырмаларды орындау, дидактикалық ойындар.	1
19	«Шлагбаум»	«Шлагбаум» түсінігімен танысу. Диаграммалармен жұмыс жасау. Дидактикалық ойындар.	2
20	«Жеңімпаз – ол мен»	Ойын-сауық. Материалды тәжірибешілік бекіту. Маршрут бойынша және алаңдар бақылауы есебімен оларды алу, фигуралардың қозғалғыштығын шектеу бойынша дидактикалық ойындар.	1
21	«Пайдалы қарсыласқа жету»	«Пайдалы қарсылас» түсінігімен танысу. Маршрут бойынша және балалар бақылауы есебімен оларды алу, фигуралардың қозғалғыштығын шектеу бойынша дидактикалық ойындар.	2
22	«Тапсырманы қалай шешуге болады?»	Диаграммалармен жұмыс жасау. «Жеңіл» ойыны. Дойбыларды орындау жаттығулары. Дойбы тақтасы туралы білімдерді бекіту бойынша жаттығулар.	2
23	«Мықтылар турнирі».	Материалды тәжірибешілік бекіту. Білімді жалпылауға тасырмалар мен ойындарды іріктеу.	1
24	«Қоян тапсырмасы»	Диаграммалармен жұмыс жасау. Дойбы этюды.	1
25	«Дойбы балы»	Материалды тәжірибешілік бекіту.	2
26	«Ертегі патшалығына саяхат»	Материалды тәжірибешілік бекіту. «Кім дойбыларды тақтада жылдам орналастырады» дидактикалық ойыны.
27	«Орман турнирі»	Материалды тәжірибешілік бекіту.	2
28	Жарыстарға дайындық. «Бала-бақшадағы мықтылардың дойбы кездесулері»	Маршрут бойынша және алаңдар бақылауы есебімен оларды алу, фигуралардың қозғалғыштығын шектеу бойынша дидактикалық ойындар. Дойбы тақтасы туралы білімдерді бекіту бойынша жаттығулар.	2
29	«Комбинациялар тиімділігі мен көркемдігі»	Жаттығулар. Білімдерін жалпылауға ойындар мен тапсрмаларды іріктеу.	2
30	Достық кездесулері	МЖМ ойыншылары арасындағы жарыстар. Жыл қорытындысын шығару.	2
	Барлығы:		48

3 қосымша

Балаларды дойбы ойынына үйрету

1. Ойынмен танысу. Педагог топтың барлық тәрбиеленушілерімен әңгімелеседі;

тақтаны қарастырады, қара және ақ алаңдарды белгілейді; фишкаларды қарастарады.

2. Тәрбиеші әрқайсысына 2 фишкадан (қара және ақ) таратып, олардың түсіне

тәуелсіз дойбылар тек қара торлар бойынша қозғалатынын түсіндіреді. Бұл қарсыластардың дойбылары ойында кездесу үшін маңызды.

3. Дойбылардың дойбы алаңында орналасуы. Балалрға дойбы алаңыңда

дойбыларды дұрыс орналастыру ұсынылады. Тәрбиеші ойын алдында әртүрлі түсті фишкалар өздерінің ойын алаңының жартысында орналасатынын түсіндіреді. Дойбыларды өз жағындағы шеттен үш қатарда және қара торлаға ғана орналастыру керек.Сонымен бірге орталық жүрістерді орындау үшін бос болады. (ең алдымен екі балаға бір түсті дойбылар таратылады).

4. Жүрістерге үйрету (қосалқы топтар бойынша жұмыс). Дойбылар санын бірінші

кезеңде 8-ге дейін қысқарту дұрыс.

5. Ойын мақсаты. Мектепке дейінгі жастағы балалар дойбылар жүрітері туралы

түсінік алған соң, оларға ойын мәнін түсіндіру қажет. Мақсат – өз дойбыларын алға жылжытып, қарсылас дойбыларын жою.

6. Жаттығу ойыны. Алаңда санаулы дойбылар санымен өткізіледі. Балалар

жүрістерді үйреніп, өз дойбыларының қарсыластың дойбыларымен диагональ бойынша көрші алаңдарда кездесуіне, ал қарсылас дойбысы артындағы алаң бос болған жағдайға тап болады. Педагог бұл жағдайда жүіс жүріп, қарсылас дойбысын соғу керектігін түсіндіреді.

7. Дойбы-билер. Кез келген күресте соның ішінде дойбы ойыныныда кейіпкерлер

болады. Бұл қарапайым дойбылар, олар қарсыла соңғы алаңына жетіп, дойбы-биге айналады және күресті жалғастырады. Би қарсылас дойбыларын жойып, ойын алаңының кез келген диагоналі бойынша жүре алады. Ол аударылған дойбы күйінде болады.

Тәрбиеші міндеті – балаларға тақтадағы жағдайды бағалай отыра, ойын

алаңыңдағы барлық дойбыларды бақылап, жағдаяттың дамуына блжам жасауға үйрету.

4 қосымша

ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР

«ШАХМАТ САҒАТЫ»

МАҚСАТЫ: Баланың есте сақтау қабілетін дамыту.Сағаттың циферблатына дойбының суреттерін қоя отырып,баланың түспен болжау қасиетін дамыту.

«ДОЙБЫ ТАҚТАЙШАСЫН ЖИНА»

«САЯТАТ ОЙЫНЫ»

МАҚСАТЫ:Балалардың тік, көлденең,қисық жүрістерді бекіту.Өздігімен дойбы тақтайшасында қозғалу.

5 қосымша

«Алтын дойбы» сайысының сценариі

Мақсаты: 1.Дойбы ойынының ойнау ережесін білу.

2.Балалардың логикалық ойларын, қиялын дамыту.

3.Топтық-ұжымдық жұмысқа тәрбиелеу.

Алдын-ала жұмыс: Дойбы ойынын ойнату,топтық жеңімпаздарды анықтау.

Қатысушылар: 5-6 жастағы балалар және Шахмат патшайымы

Сайыс басталды; Балалар вальс билеп отырады.

Жүргізуші: Құрметті балалар,қонақтар. Бүгін біз Дойбы еліне қонаққа келдік.

Бізде бүгін дойбы сайысы.бүгін ойнап дем аламыз.

• Балалар сендер қандай үстел-үсті ойындарын білесіңдер?

• Дойбы ойынына не керек?

• Дойбы тақтайшасы қандай пішінді?

• Қандай түсті тақтайша?

Сайысымыз «Алтын дойбы» әуен ойнатылады сол мезетте

Шахмат патшайымы кіреді:

• Мында мен не істеп жүрмін,қалай тап болдым.

Жүргізуші:

• Сіз кімсіз,қалай келдіңіз?

Шахмат патшайымы:

• Балалар сендер шахмат ойынын білесіңдер ме? Мен шахмат патшайымымын.Өз меншігімді қараймын деп адасып кеттіппін. Мен қайдамын?

Жүргізуші:

• Құрметті ханшайым сіз дойбы әлеміндесіз.

Шахмат патшайымы:

• Қызық екен шахмат елінен басқа тағы да ел болуы мүмкін бе? Шахмат ойыны ертеден патша кезден басталған. Ал дойбы?...

Жүргізуші: Тоқтаңыз қымбатты патшайым. Біз дойбы туралы көп білеміз. Ең алғашқы дойбы Ежелгі Египетте пайда болған.Біздің елде 10 ғасырда пайда болған. Дойбыны көп елде ойнайды. Англия,Америке,Италия,Канада және /тб елдерде. Дойбыны төртбұрышты тақтайшада екіге бөлінген ақ жіне қара дойбылары орналастырып ойнайды.Екі қарсылас ойнайды. Біреуінді ақ және екіншісінде қара дойбы.Ойынды ақ дойбы бастайды.Кезек жүрістерден ойын жалғаса береді.Дойбы қиғаш сызықтар арқылы жүреді.Жәй жүрістегі дойбы қарсыласын жеп отыра,қарсыластық тақтайшасының соңғы қатарына барса би болады. Би ол барлық дойбылардың төресі.Ол дойбы тақтайшасының төрт жағынан секіріп жүреді.

Дойбыны ақылды,алғыр балалар ойнайды.

Шахмат патшайымы: Сендер дойбы ойыны туралы көп білесіңдер екен.Ендеше менің сұрағыма жауап бересіңдер ме?

1. 5 алмұрт емен өсіп тұр.Балалар келіп 2 қағып түсірді. Неше алмұрт қалды? (Еменде алмұрт өспейді)

2. Көзді жабулы түрде не көресің? (Ештеңе)

3. Адам бөлмеде қай кезде бассыз болады? (Әйнектен басын шығарғанда)

4. Кемпірқосақтың түсін ата?

-Жарайсыңдар балалар сендер ақылдысыңдар.Менің кеутім керек,болашақта тағы кездесерміз.

Жүргізуші: Шахмат патшайымы сау бол!

Енді балалар сендермен сайсымызды бастаймыз. Ортаға командаларды шақырамыз.

Қымбатты бүлдіршіндер бүгін сендер қарсылассыңдар,сендерге тек сәттілік тілеймін.

1-сайыс «Өз түсіңдң таңдап ал»

Балалар дойбы тақтайшаларын таңдайды.

2-сайыс «Кім жылдам»

Дойбыны тақтайшаға орналастыру.

3-сайыс «Дойбы ойыны»

Әр сайыс арасында музыкалық әуен ойнатылады.Әділқазы бағасы. Марапаттау.

Жүргізуші: Осымен сайысымыз өз мәресіне жетті.Қатысқан балаларға үлкен рахмет! Келесі кездескенше сау болыңыздар.

6 қосымша

Ата-аналарға арналған «Отбасындағы дойбы ойыны» атты тақырыптағы сауалнама

1. Сіз қандай үстел үсті ойындарын білесіз?__________________________

________________________________________________________________

2. Сіз дойбы ойынымен таныссыз ба?

а) иә

ә) жоқ

б) жартылай

3. Қай жаста дойбы ойнуды үйрендіңіз?

а) 2-5 жас

ә) 6-8 жас

б) 9-11

в) 12-15 жас

г) 16-20

д) 21-30

е) 3-40

ж) 41-60

з) 60 және одан үлкен жаста.

4. Отбасымен дойбы ойнайсыз ба?

а) иә

ә) жоқ

б) кейде

5. Сіздің балаңыз қандай үстел үсті ойында ұнатады?___________________

_________________________________________________________________

6. Сіздің ойыңызша, баланы қай жастан дойбы ойнауды үйретуді бастау дұрыс деп санайсыз?_____________________________________________

______________________________________________________________

7. Баланың жетілуі үшін дойбы ойнау қалай әсер етеді?_________________

________________________________________________________________

8. Дойбы ойыны бала-бақшадан үйретуді бастаса сіздің көзқарасыңыз?

________________________________________________________________

9. Сіздің балаңыз ойнай алады ма?

а) иә

ә) жоқ

б) кейде

в) қызыққан емес

10. Дойбы ойнауды қандай деңгейде білесіз?

а) өте жақсы

ә) жақсы

б) нашар ойнаймын

в)ойнай алмаймын

7 қосымша

Ата-аналарға кеңес

1. «Балаларды дойбы ойнауға үйрету»

Қазіргі балалар көп уақыттарын теледидар алдында немесе пернетақта алдында өткізеді. Ата-ана өз баласының бос уақытын тиімді ұйымдастыру, өз қолдарында. Дойбы ойыны кезінде баланың мүмкіндігі кеңейеді, басқа да ерекше қасиеттері дамиды. Осы мақсат барлығымызға бала кезімізден таныс, дойбы ойынын алуға болады. Балаға дойбы ойынын үйрете отырып, бала бойына мінсіз қасиеттерді қалыптастырамыз: шыдамдылық, алғырлық, логикалық ойлауы дамыған бала қалыптасады.

1. 3-4 жастағы балаларға арналған дойбы тақтайшасы мен дойбы фишкаларын балаларға арналған (ұшақ, машина тәріздес ойыншықтар). Ол балаларға қызығушылық әкеледі.

2. Балаға түсінікті түрде дойбынығң ережесін түсіндіру керек. Бұл ойынныңең дұрыс таңдалған түрі «орыс дойбысы». Бұл ойын тақтайшада ойнатылады. 8х8 торкөзбен өлешенеді. Әр ойыншының 12 дойбысы бар. Ойын басында 3 қатар қойылады. Дойбыны бос қара торкөздерге қисығынан жүруге болады. Қарсыластың дойбысын жеп жолдан алып тасталынып отырады. Бір шеттен екінші шетке жеткен дойбы –би атанады. Би барлық жағдайда жолындағы дойбыларды жеп қояды. Ойын мақсаты – қарсыластың барлық дойбысын жеп қою.

3. Балаларға ойнау ережесіне байланысты мағлұмат беру.

4. Баланы дойбы ойынына үйреткенде алға талпынысын байқауға болады. Ойын кезінде бала өзінен мықты қарсыласпен де әлсіз қарсыласпен де ойнауы керек.

5. Бала ойын кезінде шатасып жатса, араласпау керек. Бала өздігінен ойланып тығырықтан шыға білуі қажет.

6. Баланы міндетті түрде мақтау керек.

2. Балаларға арналған дойбы

Көптеген ата-аналар балаларының ойлау қабілеттері дамуына пайдалы нәрселерді біле бермейді. Балаларға тән ойын түрі бұл – дойбы.

Балаларға арналған дойбы – баланың есте сақтау логикалық ойлау қабілетін дамытады. Осымен қатар бала бойына сезімталдық, алғырлық, шешім қабылдай алатын сияқты қасиеттерді бойларына сіңіреміз. Келесі сұрақ туындайды: балаға қалай дойбы ойынын ойнатамыз. Бір қарағанда қиындық туғызбайтын сияқты ойын ережесі оңай болғандықтан оны кішкентай балаға дейін ұғынуы мүмкін. Іс-тәжірибеде үйрету аз уақытты талап етеді. Дойбы ойынының пайдасы болу үшін, дойбы үйірмесіне қатысу керек. Оған баланың өзінің сұранысы, үйірмеге деген құлшынысы, сүйіспеншілігі болуы керек. Ең басты мақсат – балаға дойбы ойынын қалай қызықты етіп үйрету. Бұл сұраққа бірден жауап бере алмайды. Дойбы ойының кішкентай балалармен ойнаған кезде әрбіреуіне жеке тұлға ретінде көңіл бөліп, үлкен тәжірибе арқасында үйрету керек. Ең басты сәт – баланы дойбыға қызықтырғанда өзін бірге қызығушылық таныту керек. Балаға қалай ойын кезіндегі қызықты айтып қана қоймай, бірге сезіну керек. Осындай кезде бір нәтижеге жетуге болады.

1. Дойбыға туралы әдебиет, сайттарды оқындар.

- дойбы туралы жаңалықтар;

- өздігінен жүрістерді үйрену;

- шешім қабылдай алып, жай жүріс түрлерін түсіндіру;

- дойбы ойынындағы қызық жүрістерге үйрету.

2. Дойбыны адаммен немесе компьютер арқылы ойнау керек.

3. Балаға дойбы ойыны туралы қызықты ертегі кейіпкерлерін қосып әңгіме айту керек.

4. Балаға дойбы ойынындағы жүрістердің үзінді жерлерін әрекетпен көрсету.

5. Баланы мадақтап отыру керек.

6. Баланың жетістігін айтып отыру керек

7. Баланы қинап ойнатпай қызықтыра үйрету.

8. Асықпаңыз. Бастысы жүріс үйрену қызықты және баланы талпынысқа жетелейтін сезім тудыруы керек.

Осы әдіс-тәсілдер арқылы баланы дойбы ойынына деген қызығушылығын артады деген сенімдеміз. Егер де балаға ойынды қызықтыра жеткізсеңіз онда ол ойынға деген ынтасы артады.

Пайдаланлған әдебиеттер тізімі:

1. «Типовая специальная программа воспитания и обучения детей дошкольного возраста с нарушением зрения». Р.А.Сулейменова – Алматы, 2010.

2. Барский Ю.П., Городецкий В.Б. Сеня, Храбрик и шашки. Правил шашек. Книга для детей младшего школьного возраста. – М.: ладос, 1998

3. Гришин В.Г. Малыши играют в шахматы. – М.: Просвещение,2007

4. М.Бодров, В.М. Высоцкий. Центральная партия.-М. Валдос,1999

5. И.М. Бодров, В.М. Высоцкий. Курс шашечных окончаний. Часть 1. Две на две. –

М.Валдос,2001

6. А.А. Косенко. Избранные партиии И.А. Тимсковского и современная теория. –

М.Валдос,2001

7. Давыдова Т.Г., Атаян Г.М. Обучение детей игре в шашки. – Справочник старшего

воспитателя. №8\август 2011

8. Интернет сайт для любителей шашек

http://www.kombinashki.ru/roditelyam.php