Социометрия методикасы

Дж.Мореноның редакцияланған

«Социометрия» методикасы

Мақсаты: қоғамдық құрылымның және ондағы психологиялық атмосфераның жеке құрылымдық аспектін табу.

Тәсілі: оқушыларға 2 сұрақ ұсынылады, оқушы сыныптастарының тегін айту қажет.

Диагностикаға арналған уақыт: 5-7 минут.

Жасы: 11-12 жас (5 сынып) және 15-16 жас (9 сынып)

Өткізілетін уақыты: қыркүйек, мониторинг наурыз.

Сұрақтары: «Сұраққа жауап бере отырып, өз сыныптастарының ішінен кемінде төртеуін таңда.

1. Сен туылған күнге (кинотеатрға, саяхаттауға, табиғатқа, серуендеуге т.б.) шақырар едің?

2. Сен кімді топ басшысы (кез-келгенін, тек жауапкершілігі бар, топты бастай алатындай қабілеті бар адамды) етіп сайлар едің?

«Социометрия» методикасында сыныптың барлық оқушылары қатысқанда ғана 100% нәтиже шығады. Бірінші сұрақ бойынша оқушылар арасындағы достықты (сенімді немесе таныс) анықтау. Ал, екінші сұрақ бойынша сыныптағы сенім арта алатындай айқын және бейресми көшбасшыларды анықтау.

Әдістемеге қатысушыларға арналған бланк:

Нәтижелерді түсіндіру:

Кестеге сыныпта оқитын оқушылардың барлығы енгізіледі, әрқайсысына тізім бойынша реттік нөмер беріледі. Кестеге берілген нөмерлер тігінен және көлденеңнен енгізіледі.

1 кесте

Екі номердің қиылысу нүктесінде «+» белгісімен әртүрлі түспен белгіленеді, бірінші сұрақ бойынша қара түспен, екінші сұрақ бойынша – қызыл түспен, мысалы, Иванов Умирзаковты таңдайды, Иванов – Умирзаков тектерінің қиылысу нүктесінде «+» белгісін қара түспен белгілеу қажет (1-4), ал екінші сұрақ бойынша Умирзаков Сорокинді таңдаса, Умирзаков-Сорокин тектерінің қиылысында «+» белгісін қызыл түспен белгілеу керек (1-5) (1 кесте).

2 кесте

(белгілеу + дөңгелек түрінде) – бір-бірімен сәйкес таңдауды көрсетеміз. Матрица негізінде (кестемен берілген) таңдауларды есептеп шығару жолымен анықталады, яғни ол әр баланың қанша таңдауды алғанын және қанша сәйкес таңдау бар екенін анықтау (3 кесте).

3 кесте

Берілген мәліметтер бойынша алынған анализ сыныптың социаметриялық құрылым туралы ұғымды қалыптастыруға көмек береді, бұл балаларды 4 маңызды категорияларға бөлу негізі болып табылады: «жұлдыздар» (бесеуден көп таңдау алғандар), «қажеттілер» (3-тен 5-ке дейінгі таңдау алғандар), «қабылданғандар» (1-2 таңдау алғандар), «оқшауланғандар» (ешқандай таңдаулары жоқ). Мысалы, бірінші сұрақ бойынша, Өмірзақ «қаланушыларға жатқызылады, себебі 5 таңдауы бар («+» қара түсті), ал екінші сұрақ бойынша – «қабылданғандарға» жатады себебі 1 ғана таңдауы бар. Ал, Ткаченко екі сұрақ бойынша ешқандай таңдауы жоқ, сондықтан бұл бала диагностика бойынша «оқшауланғандар» тобына жатады (4 кестені қараңыз).

4 кесте

Басты екі категориялар, қолайлы болып саналады («жұлдыздар» және «қажеттілер»), екі соңғылары – қолайсыз болып есептеледі («қабылданғандар» және «оқшауланғандар»). Қолайлы және қолайсыз маңызды категориялардың қосындыларының мөлшерінің қатынасы, қарым-қатынастың сәтті деңгейі туралы түсінікті береді (ҚСД).

«Жұлдыздар»+«Қажеттілер»+«Қабылданғандар»+«Оқшауланғандар»

Егерде де оқушылардың топтарының көп бөлігі қолайлы деңгейлі категорияларда болса, ҚСД жоғарғы деп анықталады: бірдей қатынас жағдайда – орташа, қолайсыз оқушылар топтарының қолайсыз деңгейі көп болған жағдайда – төменгі болып саналады.

Төменгі ҚСД – қауіпсіздік белгісі, оқушылардың өз сыныптастарымен қарым-қатынас жүйесінде эмоционалды сәтсіздікті білдіруі.

Маңызды диагностикалық коэффициент болып, қарым-қатынасты білдіретін, топта бар, қанағаттанарлық коэффициентін балаларды өзінің қатарластарымен қарым-қатынасы болып табылады. Ол қарым-қатынасты білдіретін, топта маңызы бар коэффициенті, балалардың өз қатарлас балалар арасындағы қатынас болып табылады (мысалы, бірінші сұрақ бойынша 16 сәйкес таңдаулар, ал барлық балалар саны 27, сондықтан 16/27*100%). Алынған нәтиже нормативі көрсеткіш деңгейлері балалардың өзі қатарлас балалармен қатынасын ҚК деңгейлерінің нормативті көрсеткішімен салыстырылады:

1. Төменгі деңгей – ҚК 33% және төмен;

2. Орташа деңгей – ҚК 34-49%;

3. Жоғарғы деңгей – ҚК 50-65%,;

4. Өте жоғарғы деңгей – ҚК 66% және одан жоғары.

Сәйкес таңдаулар есебі (5 кесте). Кестеде көрсетілгендей, біз сәйкес таңдауларды есептейміз (дөңгелекпен белгіленгендер «+»), бірінші сұрақ бойынша қара түспен, екінші сұрақ бойынша қызыл және де ҚК қанағаттанарлық коэффиценттін есептеп шығарамыз. Мысалы, кесте бойынша сыныпта 10 бала, бірінші сұрақ бойынша 5 сәйкес таңдаулар, ал екінші сұрақ бойынша 4 (сәйкес таңдауларды емес, сәйкес таңдаулары бар балаларды санаймыз, сондықтан 5 және 4, 7 және 4 емес, сары түспен көрсетілген). Содан соң қанағаттанарлық коэффициентін бірінші сұрақ бойынша 5/10*100%=50% табамыз (жоғарғы деңгей), яғни бұл сыныпта достық қарым-қатынасы жоғары деңгейде, ал жауапты іс-әрекетке қанағаттанушылық деңгейі бұл сыныпта – орташа (4/10*100%=40%)

5 кесте

Оқшауланған балалар санының топтағы тәрбиеленушілердің жалпы санына қатынасы оқшаулану коэффициентін (ОК) енгізуге мүмкіндік береді. Бұл диагностиканың табысты педагогтың жұмысын, балалардың қарым-қатынасында тәрбие беру көрсеткішін білдіреді.

А.Репина зерттеуінің нәтижесі бойынша , топты есептеуге болады:

- сәтті деп, егер де оқшауланушылар болмаса немесе оқшауланушылық 6%-ға дейін;

-тым сәтті емес деп, 25%-ға дейінгі көрсеткіш;

-сәтсіз деп, егер оқшауланушылық көрсеткіші 25%-дан жоғары болса.

Мысалы, біздің сыныпта 10 адам, бірінші сұрақ бойынша оның ішінде екеуі «оқшауланушылар» (достық қарым-қатыснас бойынша), бұл кезде біз 2/10*100%=20% тым сәтті емес коэффициенті, ал екінші сұрақ бойынша (жауапкершілік) 5/10*100%=50% сәтсәз оқшаулану коэффициенті (5 кесте).