Шортанбай Қанайұлының «Зар заман» толғауы.ҚМЖ

Бөлім:

Толғауы тоқсан қызыл тіл

Педагогтің аты-жөні:

Күні:

Сыныбы: 7

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Шортанбай Қанайұлының «Зар заман» толғауы.

Оқу бағдарламасына сәйкес оқу мақсаттары

7.2.2.1. эпикалық, поэзиялық, драмалық шығармадағы автор бейнесін анықтау.

7.1.3.1 көркем шығармадағы кейіпкерлердің типтерін жасалу тәсілдері тұрғысынан анықтау;

Сабақтың мақсаты:

Шығармадағы автор бейнесін ашады, кейіпкерлердің типтерін анықтайды .

Құндылықтарды дамыту

Адамгершілік, әділдік, адалдық

Сабақтың барысы:

Сабақ кезеңі/Уақыты

Педагогтің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Қызығушылықты ояту

Ұйымдастыру

Оқушылармен амандасады, түгендейді. Сыныпта психологиялық жағымды ахуал қалыптастырады

Үй тапсырмасын пысықтайды

Кіріспе:

“Ассоциациялық карта” әдісі . Оқушыларға сұрақтар қойылады. Оқушылар ойларын стикерге жазып, тақтаға жапсырады.

- “Зар заман”деген сөзден қандай мағына шығарасыз?

- Шортанбай Қанайұлы өз заманын қалай сипаттады деп ойлайсыз?

Болжамды жауап : “қайғы, мұң, уайым, үмітсіздік, қазақ жері ” т.б

Оқушылар

зейіндерін сабаққа аударады;

Оқушылар жырау туралы мәлімет айтады.

Сабақтың ортасы

Мағынаны ашу.

Зар Заман ақындары — қазақ әдебиеттану ғылымына алғаш рет (1927) М.Әуезов енгізген термин, зар заман кезеңінде ғұмыр кешіп, отарлық езгіге түскен қазақ халқының тағдырын мұң-зармен жырлаған ақындар шоғыры.

Зар заман ақындары шоғырының белгілі өкілдері:
— Дулат Бабатайұлы,
— Шортанбай Қанайұлы,
— Мұрат Мөңкеұлы т.б

М.Әуезов Зар заман ақындары дәуірін Абылай хан тұсынан Абайға дейінгі жүз жылға ұластырып, Нарманбетпен аяқтайды. Олардың шығармаларында Ресей империясы отаршыларының озбырлығы мен сұрқия саясаты суреттеледі. Бодандықтың бұғауына бас игісі келмегендердің қайғы мұңға берілуінің сарыны бар.Осы зар заман өкілдерінің бірі Шортанбай Қанайұлы.

Мағынаны тану.

1-тапсырма. Оқушыларға Шортанбай Қанайұлының “Зар заман” өлеңінен үзіндіні оқуға беріледі.

Жұптық жұмыс.

Автордың көзқарасын анықтауға сұрақтар :

- Шортанбай Қанайұлы не үшін зар заман деп атаған?

- Ол қай мәселелерге алаңдаған?

- Автордың бейнесі қалай көрінеді?

Жұптасып, талқылап, пікірлерін ортаға салады.

Болжамды жауап:

( Шортанбай Қанайұлының “Зар заман” жыры – қазақ халқының қиын кезеңін, отаршылдық саясаттың ауыртпалығын, халықтың ауыр халін бейнелейтін шығарма. Жырда автор елдің азаттығынан айырылып, жерінің тарылып, тұрмыс-тіршілігінің нашарлағанын, рухани құндылықтардың құлдырағанын айтады. Шортанбай қазақ халқының бұрынғы еркін өмірін сағынышпен еске алып, заманның бұзылғанын, адамдардың мінез-құлқының өзгеріп, адамгершіліктің төмендегенін сынайды. Ақын әділетсіздікке, зорлық-зомбылыққа наразылығын білдіріп, халықты өз салт-дәстүрін сақтап қалуға шақырады. )

2-тапсырма. Әдеттегі ақындар мен зар заман ақындары жырларының арасында қандай ұқсастықтар мен айырмашылықтар бар?

Салыстыру кестесімен жұмыс

Болжамды жауап:

3. тапсырма. Топтық жұмыс. Кейіпкерді типтендіру бойынша қарастырып, негізгі ерекшеліктерін көрсетіңіздер.

1. “Халық” кейіпкері ( әлеуметтік топ)

Сипаттама: Халық Шортанбай жырында басты кейіпкер ретінде беріледі. Ол еркіндігінен айырылып, қиындықтарға тап болған, өмірі өзгеріске ұшыраған тұлға ретінде бейнеленеді.

Талдау: Ақын халықты әділетсіздік пен езгіге ұшыраған, қайғы-қасіретті бастан өткеріп жатқан көпшілік ретінде сипаттайды. Ол халықты тұтастай бір кейіпкер ретінде көрсете отырып, қоғамның барлық ауыртпалығын солардың басына түскен қайғы-мұң ретінде суреттейді.

2. “Билік” кейіпкері (Әлеуметтік-саяси топ)

Сипаттама: (ықтимал жауаптар) Билік иелері – отаршыл әкімдер мен жергілікті билеушілер, патша өкіметінің қызметкерлері.

Талдау: Шортанбай билікті халықты басып-жаншып, қанау арқылы өз мүдделерін қорғаушылар ретінде суреттейді. Бұл топ халыққа әділетсіздік пен қысым жасайтын, олардың еркіндігін шектейтін кейіпкерлер болып сипатталады. Ақын бұл билікті жамалау тәсілі арқылы қара бояумен суреттеп, олардың қатыгездігін көрсетеді.

3. “Байлар мен билер” кейіпкері (Қоғамдық топ)

Сипаттама: Байлар мен билер халықтың бас көтерерлері, бұрынғы құрметті тұлғалары болғанымен, патша саясатына бағынуға мәжбүрленген адамдар.

Талдау: Ақын бұл топты заманның ауыртпалығы алдында дәрменсіз, қарапайым халықтың мәселелерін шеше алмайтын кейіпкерлер ретінде сипаттайды. Олар билікке де, халыққа да теңдей жақындай алмай, өзара қайшылықтардан шыға алмай жүрген, екіге бөлінген тұлғалар ретінде көрінеді.

4. “Жастар” кейіпкері (Жас буын)

Сипаттама: Жастар Шортанбайдың жырында бұрынғы салт-дәстүрден алшақтап, заманның қиындықтарына төтеп бере алмайтын буын ретінде бейнеленеді.

Талдау: Ақын жастарды дәстүрден алыстаған, өмірге жеңіл көзқараспен қарайтын, ұлттық құндылықтарды сақтамайтын буын ретінде көрсетеді. Жастар қоғамның болашағы бола тұра, заманның күйреуі алдында осалдық танытып, халқына қолдау көрсете алмай отырғандықтан, жырда олардың күйзелісі мен бейсаналық қылықтары сыналады.

Зар заман ақындары туралы түсінік алады.

Дескриптор:

- үзіндіні түсініп оқиды;

- автордың көзқарасын сипаттайды;

- автордың бейнесін ашады;

- өлеңдегі қоғамдық мәселелерді анықтап, оларды талдайды.

Дескриптор:

- әдеттегі ақындар мен зар заман ақындарының жырларындағы ұқсастықтарды табады.

- айырмашылығын ажыратады.

Кейіпкерді типтендіру бойынша дескрипторлар:

-халықтың жалпы бейнесін, оның күйзелісін және сол кезеңдегі қиындықтарын сипаттайды.

-билік иелерінің халыққа жасаған қысымын, әділетсіздігін сипаттайды.

-байлар мен билердің жырда қалай сипатталғанын және олардың заманның өзгеруіне қатысты күйзелісін анықтайды.

-жастардың дәстүрден алыстағаны мен жаңаша өмірге икемделе алмағандығын сипаттайды.

“Бағалау парағы”

Дескрипторлар бойынша бағалау парағы таратылады

Оқулық, жұмыс дәптері, слайд

Сабақты қорытынды-

лау

Тақырыптан алған мәлімет айтады

Үйге тапсырма

Үйге тапсырма:

Егер мен ақын болсам .... ( қазіргі заман мәселелерін қалай жеткізер едіңіз?) Өлең немесе мәтін жазу.