Ш.Құдайбердіұлының " Қалқаман-Мамыр" поэмасы 8 сынып

14.12.2017ж.

Қазақ әдебиеті

4-сабақ

4 -күн

8 «А»-сынып

Сабақ тақырыбы:

Ш.Құдайбердіұлының «Қалқаман- Мамыр» поэмасындағы кейіпкерлер бейнесі

Жалпы мақсат:

Поэманың тақырыбы мен идеясын , кейіпкерлер бейнесін жан-жақты ашу; оқушылардың сөйлеу мәдениетін дамыту

Оқушылар үшін оқу нәтижелері:

1. Сын тұрғысынан ойлауға үйренеді.

2. Шығармашылық қабілеттері өседі.

3. Адамгершілік қасиеттерін бойларына сіңіреді.

Сабақта қолданылатын материалдар:

1.А-3 флипчарты

2.Стикерлер

3. Мәтін үзінділері жазылған парақтар

4. Роwer point таныстырылымы

5. Маркерлер, қаламдар

6. 8-сынып қазақ әдебиеті

Оқыту әдістері:

Жаңа әдістер

СТО

АКТ

Оқыту үшін бағалау

І. Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу

Шәкәрімнің өз сөзіне жазылған «Анадан алғаш туғанда» атты төл әнін  белгілі  отбасылық  дуэт  Жазира мен Жанболаттың орындауында тыңдау.

Топқа бөлу

Оқушыларды санау арқылы бес топқа бөлу

Білу

1. Қазақ әдебиеті тарихында Абайдан кейінгі ақын атанған Шәкәрім туралы не білесіздер?

2. Шәкәрімнің ақындық бұлағының көзін ашқан кім?

Шәкәрім жеті жасқа келгенде әкесі Құдайберді қайтыс болады. Әке өліміне ол қатты қайғырады. Өзінің тұңғыш өлеңін осы әкесі қайтыс болғанда шығарады. Бұл туралы Шәкәрімнің мынадай естелігі бар: «Жазғытұры әкем өліп, ауылға ат қойып, келіп жатқан адамдар көп болды. Мен осы кезде есік алдындағы төбешікке отырып, тасқа өрмелеп бара жатқан құртты өлтірдім. Айтқаным бар. Сонда есте қалғаны…

Өлтірдің, не таптың сен онан пайда,

Өмір сүріп жүруші ем жазда сайда.

Өлімнің қандайлығын көзің көрді.

Кешегі тірі жүрген әкең қайда?

Менің де жетім қалды балаларым,

Олар да жылайды іздеп аналарын.

Өзің жетім, жетімді аясаңшы,

Жоқ екен басыңда ми — саналарың»

Осы өлеңді балалар шешелеріне оқып бергенде, шешелері қатты жылайды. Олар Шәкәрімге енді өлең жазба деп тыйым салады. Сонда Абай «Жоқ, Шәкәрімге өлең жазба демеңдер, жазсын өлеңді, бүгіннен бастап оны өзім тәрбиелеймін,»- деген екен.

Түсіну

1. Абай дананың ақындық дәстүрін жалғастырып, өзі өміір сүрген күрделі

кезеңнің ащы шындығын суреттеген «Қалқаман-Мамыр» дастаны

туралы не айтасыздар?

2. Дастанда Мамыр бейнесі қалай суреттеледі?

3. Жырда екі жасты жақындастыратын бір тосын оқиға болды, ол не?

Қолдану

Поэмада қандай салт-дәстүрлер кездеседі? Жырдан үзінділерді тауып оқыңыз.

•       Жақыннан қыз алмасу

•       Уәдеге берік

•       Қалың мал беру

•       Құда түсу

•       Бастаңғы жасау

•       Бата беру

•       Қызды алып қашу

•       Төркіндеп бару

Талдау

1. Поэмада қандай кейіпкерлер кездеседі? Олар туралы не айтасыз?

Мамыр – поэмадағы басты қаһарман. Ол шынайы бейне, ауылда еркекшора болып өскен байдың қызы. Әйтсе де ол әке даңқымен бой түзеген ақылсыз да жан емес. Өзін қаншалықты еркін ұстап, қарына құрық іліп, жігіттермен қатар жылқы бағып жүрсе де, оның бойында қазақ қыздарына тән нәзіктік те, ибалық та, саналылық та байқалады.

   Қалқаман – поэманың басында батыр күйінде кездеспейді.Оның бойында толысқан ақыл мен ерекше батылдық бар.Қалқаманның туған елінен кетіп қалуы- сол кездегі әділет жолындағы күрестің бір түрі. Шарасыздықтан туған қарсылық әрекет.

  Әнет баба бейнесі – ішкі иірімдері мол трагедиялық сипаттағы бейне. Шығарманың басында ел ағасы, әрі би, әрі ғұлама кейпінде таныстырылатын дана қарт  бұдан кейінгі Қалқаман мен Мамыр арасындағы ғашықтық хикаясы төңірегіндегі тартыстың тікелей басы-қасында жүреді.

   Поэмадағы күрделі кейіпкер- Көкенай. Дастандағы трагедиялық жағдайлар, кісі өлімі, ел ішінің дау –дамайы тікелей Көкенайдың қолымен жасалады. «Мамырды өз қолымен атып өлтірген, Қалқаманды оққа шалған  Көкенайды «ұнамсыз кейіпкер» деп айту қиын,-дейді М.Мағауин. – Ол да өз заманының перзенті, рулық  мораль  сақшысы.»

Жинақтау

1. Қалқаман мен Мамырдың қосылғаны дұрыс па, бұрыс па?

2. Көкенайдың әрекетін қалай бағалайсыздар?

3. Қалқаманның ел ортасынан кеткені дұрыс па?

“Тағдыр бізге кей кездері тым қатал,

Күн орнына көкірегіңде мұң жатар.

Махаббат, ол – ару аққу емес пе,

Ал аққуға оқ атуға кім батар?

« Ата салттан аттауға да болмас,

Жүрек қалауын тастауға болмас».

Бағалау

Поэманың құндылығын бағалау

Оқушыларды бағалау

Өзін-өзі және өзара бағалау

V. Рефлексия

Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы  қысқаша айтады.

VІ. Үй жұмысы

«Егер мен Қалқаман болсам...» эссе жазу