Материалдар / Тәрбие сағаты Торғай өлкесінің тарихи ескерткіштері 5 сынып

Тәрбие сағаты Торғай өлкесінің тарихи ескерткіштері 5 сынып

Материал туралы қысқаша түсінік

Н.Ә.Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында «Туған жерден» ауқымырақ «Туған елге» көшетін ұлттық сана-сезімді жаңғырту бағдарламасын ұсынды. Қазақ даласындағы жер-су атаулары біздің тарихымыз, ұлттық жадымыз екені белгілі. Атаулар кез-келген елдің тарихынан сыр шертіп, болмыс-бітімінен, халықтың тыныс-тіршілігімен шаруашылығынан, салт-дәс¬тү¬рінен, тілі мен дінінен хабар береді.

Жилкибаева Ляззат Акадиловна

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

11 Қазан 2018

1340

0 рет жүктелген

Қазақстан тарихы Тәрбие сағаты 5 сынып

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

М.Әуезов атындағы №5 жалпы білім беретін орта мектеп

Тәрбие сағаты

Тақырыбы: Торғай өлкесінің тарихи ескерткіштері.

Сынып: 5 «а» Сынып жетекшісі: Жилкибаева Л.А Арқалық қаласы 2018 жылМақсаты: Оқушыларға туған өлкенің тарихын зерттеуге, тарихи-мәдени ескерткіштер мен жергілікті ауқымдағы мәдени орындар туралы мәлімет беру. Туған жерге деген сүйіспеншілігін арттыру. Тарихи орындарды сақтап оны қорғай білуге тәрбиелеу.Көрнекілігі: слайд, буклеттер, кітап, сурет бұрышыӘдісі: әңгімелеу, ой қозғау, топпен жұмыс, эссе, постер,ізденіс жұмысыТүрі: АраласБарысы:І. Батыр бабалар ІІ. Көненің көзі ІІІ. Торғай даласынан табылған геоглифтер IV. Көрме бұрышы V. Сергіту сәтіVI. 1. Мен... атындағы көшеде тұрамын. (ауызша) 2. Менің сүйікті қалам (эссе жазу) 3. Торғай – алғашқы білім ошағы. (постер қорғау )VII. Мұражайға саяхатVIII. РефлексияXI. Қорытынды Кіріспе.Н.Ә.Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында «Туған жерден» ауқымырақ «Туған елге» көшетін ұлттық сана-сезімді жаңғырту бағдарламасын ұсынды.

Қазақ даласындағы жер-су атаулары біздің тарихымыз, ұлттық жадымыз екені белгілі. Атаулар кез-келген елдің тарихынан сыр шертіп, болмыс-бітімінен, халықтың тыныс-тіршілігімен шаруашылығынан, салт-дәстүрінен, тілі мен дінінен хабар береді. Жазушы Мұхтар Әуезовтің «Біздің қазақ жер атын, тау атын әменде сол ортаның сыр-сипатына қоя білген. Қайда, қандай бір өлкеге барсаң да, жер-су, кішкене бұлақ атының өзінде қаншама мән-мағына, құпия-сыр жатады» деп айтуы тегін емес.Бүгінгі тәрбие сағатының тақырыбы Торғай өлкесінің тарихи ескерткіштері деп аталады. «Қызғанбаңдар, ақындар,мақтауға оны хақым бар. Мен туған жер кішкене Торғай деген аты бар» деп Сырбай ақын жырлағандай, Торғай кішкене емес үйреншікті теңеумен айтқанда кәрі құрлық. Еуропаның бірнеше мемлекеті сыйып кететін, байтақ аймақ. 1-Оқушы: Қиялай біткен өзеннің биік жарлары,Аққуы қонып, әуелей ұшқан қаздары.Әнеу бір төбе басында мәңгі жай тапқанАмангелдідей қазақтың батыр сардары. 2- Оқушы:Тұрлаусыз, мәнсіз өтіп жатса да кей күнім,Қарынның ғана қамы емес, бірақ, жейтінім.Жүрекпен сезіп, келемін, міне, ізіменҚайран ер, аңғал, киік мінезді Кейкінің. 3-Оқушы:Ұрыс даласында ерлігін оның көрген ел,Бітімі бөлек, жаралған ерек, мерген, Ер.Ұлтының ары, намысы үшін жан қиып,Қапыда қалып, Кейкідей асыл өлген ер.

4-Оқушы:Ән қалқыған - Торғайым,Күй шалқыған- Торғайым.Кен қопарған, Дән сапырған,думанды өлке - Торғайым.

5-ОқушыБұлағы ұстаз, шәкірт бір арнаның,Өнер мен жаққан білім шырағданын.Торғайда туын ұстап келеді олар,Ұлы ұстаз Ыбырайдың ұлы арманын. І. Батыр бабалар

Шақшақ Жәнібек (1693 — 1752) Қостанай облысы Жангелдин ауданында дүниеге келген. Қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы азаттық күресінің қаҺарманы. Орта жүз құрамындағы арғын тайпасының момын руынан шыққан. 1993 жылы 27 тамызда Торғай кентінде Шақшақ Жәнібек атындағы мұражай ашылды. Қазақ халқының жоғар шапқыншылығына қарсы азаттық күресінің тарихына байланысты мүліктік және материалдар топтастырылған. Торғай кентінің батыс жағындағы Дәуітбай сайында жерленген батыр мәйітінің басына ұрпақтары мазар орнатты. «Алаш » қозғалысының ұлы көсемдері , көрнекті мемлекет қайраткерлері. А.Байтурсынов, А.Букейханов, М.ДулатовЫбырай Алтынсарин (шын аты — Ибраһим, 1841—1889) — қазақтың аса көрнекті ағартушы-педагогы, жазушы, этнограф, фольклоршы, қоғам қайраткері.Ыбырай Алтынсарин қазақтың ағартушылық тарихында және ұлттық мектебінің қалыптасуында терең із қалдырды. Ол 1841 жылы қазіргі Қостанай облысының аумағында дүниеге келген.Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин (1884- 1953) Торғай облысы, қазіргі Жангелді ауданы, Қайдауыл ауылында дүниеге келген. Қазақстанда Кеңес өкіметін орнату және нығайту жолындағы күрестің көрнекті басшысы республиканың мемлекет қайраткері, кіші әлем саяхатын жасаған жиһанкез, қазақ даласындағы алғашқы туризмге жол салушы.Аманкелді Үдербайұлы Иманов (1873 -1919) Торғай уезі Қайдауыл болысының 3-ауылында кедей шаруа отбасында туған. Қазақ халқының батыры. Қазақстанда 1916жылы өріс алған Ұлт-азаттық көтерілістің басшысы. 1918 жылдан Компартия мүшесі. Социал-демократтардың жергілікті жердегі большевиктер тобымен тығыз байланыс жасап, шаруалар бұқарасының ұлт-азаттық күресін басқарушы ретінде бүкіл Торғай даласына атағы жайылды. 1896-1908 жылдары патша өкіметі оны "сенімсіз" адам деп тауып, бірнеше рет түрмеге отырғызды. Кейкі (Нұрмағамбет) Көкембайұлы (1871-1923 ж.) 1916 жылғы Торғай көтерілісінің батыры. Орта жүз құрамындағы Қыпшақ тайпасының Құланқыпшақ руынан шыққан. Жастайынан аңшы, мергендігімен, өжеттігімен аймаққа танылған. Оның құралайды көзге атқан мергендігіне сай ел аузында«Амангелдінің көзі мерген, Кейкінің қолы мерген» деген сипаттама сақталған.

ІІ. Көненің көзі

Екі Дің ескерткішіҚостанай облысы Амангелді ауданы Екідің ауылының солтүстік жағында Қараторғай өзенінің екі жағалауында орналасқан.Діннің құрылысы түрік қағандығы мен Қыпшақ мемлекеті құрылған кезеңде кең тараған.Дің тастан кірпіштен балшықтан қаланған. Торғай археологиялық экспедициясы арнайы зерттеу жұмыстарын жүргізіп, 6 қыш ыдыстың қалдықтары жерошақ, от орны, шаруашылыққа арналған заттар, аңдардың сүйектері анықталды.

«Құлымбет әулие» кесенесі – ХХ ғасырға тән тарихи ескерткіш. Қайыңды ауылынан 7 шақырым жерде орналасқан. Құлымбет Тәтібекұлы 1840-1913 жылдары өмір сүрген. Қыпшақ руының Қотыран атасынан тараған. Бұл кісі – өзінің әулиелігімен, көріпкелдігімен көпшілікке танымал болған. Әулие атаның басына келіп түнеп, зиярат етушілердің саны күннен-күнге артуда. 1994 ж. Құлымбет кесенесі 2-рет реставрациялық жөндеуден өткен.

«Бақсы мола» – Х –ХІІІ ғ. сақталған сәулет өнері ескерткіші. Торғай өзенінің Үрпекке дейінгі қойнауында орналасқан. Қайынды кеңшарынан батысқа қарай 4 км жердегі қорым. Ел аузындағы деректер бойынша, белгілі ақын – бақсы қабірінің үстіне салынған. «Бақсы мола» кесенесі шикі кірпіштен тұрғызылып, іші – сырты күйдірілген кірпіштен қапталған. Қазір жартылай құлаған, шығысқа қарай есік жақ қапталы ғана сақталған. Ғимарат маңындағы тігінен қойылған биіктігі 30-40 см тақта тастар бетіне арғын, қыпшақ, найман руларының таңбалары қашалған.

Қоржын там – 19 ғ. сәулет өнері ескерткіші. Қостанай Амангелді ауылының оңтүстігінде ескі қорымда орналасқан. Ел арасында “Сатыбалды ишан тамы” кейде “Файзолла ишан тамы” деп аталады. Қоржын тамды 1899 ж. Сатыбалды ишанның баласы Мырза ишан салдырған. Кесене екі бөлмелі, қос күмбезді құрылыс. Шикі кірпіштен қаланып, іші, сырты күйдірілген кірпішпен қапталған. Шығыс жағында төбеге шығаратын баспалдағы бар. Күмбездерінің аумағы әр түрлі, олар тақта кірпіштен өріліп, басына ай кескіні орнатылған. Адамдардың зираттары сағана түрінде орналастырылған. Кесенеге 1991 жылы жөндеу жұмыстары жүргізілді.

Қараоба қорымы- Торғай өңіріндегі Қараоба молалары 30 обадан тұрады, Олардың 17-сі скиф – сармат тайпасына жатады. Ал екінші топқа,Алтын Орда кезеңіне жататын обалардың диаметрі 6-10 м, биіктігі 50 см-ден 1 м-ге дейін. Археологиялық зерттеу барысында Қараоба молаларынан батысқа қарата жерленген адам мүрделері, қола айна мен сырға, сүйек ұршық, шыны моншақ, қыш құмыралар, жебе салынған қорамсақ, қой мен жылқы сүйектері табылған. Арқалық қаласы маңындағы елдімкендерде «Қостам», «Көшімбек», «Күсеген», «Қыз тамы», «Құмкешу қорымы», «Қароба» секілді тарихи-мәдени маңызы бар ескерткіштер сақталған. Шоң би кесенесі.Шоң би кесенесі XIX ғ. Екідің ауылының қасында тұрғызылған. Шоң өзінің даналығы, ой ұшқырлығы, шешендігі және әділдігімен ел арасында би атанып кеткен. Әділ биге тұрғызылған кесене халықтың сый- сыяпаты мен құрметінің белгісі. Кесененің биіктігі-10 м жуық. Шоң би кесенесіне қайта жөндеу жұмыстарын жүргізу қажет.

Әбдіғапар ханның кесенесі Жаңақала ауылының маңында жерленген. 1916 жылғы Торғай даласындағы ұлт- азаттық көтерілістің басшысы, ұйымдастырушысы, халық хан көтерген Әбдіғапар Жанбосынұлы қатарынан озық, сауатты, діндар адам болған. Көтеріліс көсемдері Кейкі, Амангелді батырларға ақылшы, басшы бола білген азамат.Сол қорым жанынан 2010 жылы Әбдіғапардың 130 жылдығына орай ұрпақтары өте көрікті ақ мәрмәр кесене орнатты.

Қос там кесенесіXIX ғ. Екідің мен Жаңақала ауылдарының ортасында орналасқан ағайынды Байқожа мен Айқожа жерленген ескерткіш.Ағайынды әулетінде аты әйгілі тұлғалар көп болған. Осындай киелі әулеттен шыққан Байқожа мен Айқожа өнегелі азаматтар болған. Екі ағайынның арасында нығыз байланыс болған. О дүниеге аттанғанда да бір жерде жерленген. Сондықтан “Қос там” кесенесі деп аталады.

III. Торғай даласынан табылған геоглифтерАмерикалық NASA ғарыш агенттігі 2007 жылы Торғай даласын суретке түсіріп, осы аймақтағы ерекше геоглифтердің бейнесін жариялаған болатын. Содан бері Торғай геоглифтері әлем жұртшылығының қызығушылығын туғызып келеді. Жалпы, геоглифтер жер үстіне салынған геометриялық немесе фигуралық өрнектер. Олардың ұзындығы 4 метрден астам. Геоглифтер өрнек периметрі бойымен жердің беткі қабатын алып тастау, өрнек сызығы өткен жеріне қиыршық тасты түсіру, ағаштарды белгілі бір бейне жасай отырып егу арқылы салынады. Археологтардың Торғай өңіріне жасаған экспедициялары нәтижесінде онға жуық геометриялық фигуралар ашылды. Олардың қатарында Үштоғай төртбұрышы, Торғай свастикасы, Екідін кресі, Ащытас крестері, төртбұрыш, сақина мен екі сызық бар. Аталмыш объектілер қорған үйінділерінен салынған. Қазіргі кезде Торғай ендігінде орналасқан 50-ден астам объект ашылды.Үштоғай төрттағаны Қостанай облысы, Амангелді ауданы, Үштоғай кентінің шығысында 15 шақырым жерде ораналасқан. 101 үйіндіден тұратын бұл геоглифтің қиғаш сызықты белгісі бар, Құпия бейне төрттаған айшығы тәрізді. Үштоғай төрттағанының ені 10-12 метрді құраса, биіктігі 1 метрге тең. Ал төрттаған қабырғаларының ұзындығы 287 метр, қиғаш сызықтың ұзындығы 406 метр.ІV. Көрме бұрышы Туған өлкеге байланысты әртүрлі суреттер, кітаптар көрмесі. Оқушылар өздеріне керекті мәліметті алып оқи алады.

V. Сергіту сәтіVI. Тапсырма. Оқушылар өздері тұратын көше кімнің атында екенін, сол тұлға жайлы мәлімет айту. 1. Мен... атындағы көшеде тұрамын. (ауызша) . 2. Менің сүйікті қалам (эссе жазу) 3. Торғай – алғашқы білім ошағы. (постер қорғау )VII. Мұражайға саяхатVIII. Рефлексия «Жүректің жылы лебізі » оқушылар стикерге сабақтан алған әсерін, өздерінің пікірлерін жазып , жүрекке лебіздерін қалдырады. XI. Қорытынды Жоғарыда аттары аталған, тарихи тұлғаларды, тарихи ескерткіштерді Торғайдың төл тарихынан ойып тұрып орын алатын елдігіміздің тұмары екенін, жергілікті деңгейдегі тарих және мәдениет ескерткіштері мен нысандары болып табылатынын ұмытпай, ұлтымыздың өскелең ұрпақтарын ұлтжандылық, елдік рухта тәрбиелеуге септігін тигізеді деген ойдамын. Айта берсек, Торғай өңірінде киелі орындардың тізіміне енгізілетін басқа да нысандар мен тарихи тұлғалар жерленген жерлер баршылық. Тек оларды зерттеп, көпшілік назарынан жасырмай, ашық түрде баспасөз бетінде талқылау арқылы жүзеге асыру қажет.

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!