ТАРИХ САБАҒЫНДА ДИАЛОГТЫҚ ОҚЫТУ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ АЙТЫЛЫМ ДАҒДЫСЫН ҚАЛАЙ ҚАЛЫПТАСТЫРУҒА БОЛАДЫ?

Маңғыстау облысының білім басқармасының

Ақтау қаласы бойынша білім бөлімінің

«№12 жалпы білім беретін мектеп»

коммуналдық мемлекеттік мекемесі

Тарих пәні мұғалімі Муканова Айсулу Сарсенбаевна

ТАРИХ САБАҒЫНДА ДИАЛОГТЫҚ ОҚЫТУ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ АЙТЫЛЫМ ДАҒДЫСЫН ҚАЛАЙ ҚАЛЫПТАСТЫРУҒА БОЛАДЫ?

Қазіргі әлемдік білім кеңістігіндегі халықаралық стандарт талаптарына сай оқыту үдерісінің түпкі нәтижесі құзыреттіліктер болып белгіленуі білім беру жүйесінде функционалдық сауаттылықты қалыптастыру болып табылады. Жалпы функционалдық сауаттылық деген ұғым – адамдардың (жеке тұлғаның) әлеуметтік , мәдени , саяси және экономикалық қызметтерге белсене араласуы және өмір бойы білім алуына ықпал ететін негізгі фактор. Бұл дегеніміз – бүгінгі жаһандану дәуіріндегі заман ағымына қарай ілесіп отыруы. Сонымен, функционалдық сауаттылық адамның мамандығына, жасына қарамастан үнемі білімін жетілдіріп отыруы. Мұндағы басшылыққа алынатын функционалдық сапалар: белсенділік, шығармашылық тұрғыда ойлау, шешім қабылдай алу, өз кәсібін дұрыс таңдай алуға қабілеттілік, т.б. Осыған сәйкес алған білімдері негізінде әрекет етуге қабілеттілік пен кез келген тілдік жағдаяттарда қарым-қатынасқа түсе алуда даярлығын білдіретін құзыреттілікті қалыптастыру. Еліміз үшін маңызды болып табылатын аталған стратегиялық міндетті шешу жағдайында тұлғаның ең басты функциялық сапалары белсенділік, шығармашыл тұрғыда ойлауға және шешім қабылдай алуға, кәсіби жолын таңдай алуға қабілеттілік, өмір бойы білім алуға дайын тұруы болып табылады. Білім мазмұнын жаңарту шеңберінде мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту білім берудің басым мақсаттарының бірі ретінде айқындалып отыр. Функционалдық сауаттылық, кеңінен алғанда, тұлғаның мектепте алған білімі, білігі мен дағдысын адамзат қызметінің әртүрлі саласында, сонымен бірге тұлғааралық қатынастар мен әлеуметтік байланыстарда кездесетін тіршілік міндеттерін жан-жақты шеше білу қабілеті ретінде түсіндіріледі. Оқушылардың айтылым дағдыларын қалыптастырудың тиімді әдістерінің бірі-диалогтық оқыту. Диалог барысында балалар сыни тұрғыдан ойлауды, мән-жайларды талдау негізінде күрделі мәселелерді шешуді үйренеді. Тарих сабағын оқытуда диалог басты орын алады. Диалог-бұл оқушылар өздерін жайлы және еркін сезінетін орта. Мұндай атмосферада оқушылар өз ойларымен бөліседі, өздерінің шығармашылық әлеуетін ашады. Сондай-ақ, диалог барысында оқушылар әр сыныптастың пікірін тындауға, ойластырылған шешімдер қабылдауға, пікірталастарға қатысуға, өзара қарым-қатынас жасауға үйренеді. Сұрақтар құра отырып, балалар кластерлер диалог арқылы шешім қабылдайды, жұмысқа белсенді қатысады. Зерттеу барысында балалар өз идеяларын ұсынады және кластерді қорғау жоспарын талқылайды. Бірлескен шешімдерді табуға мүмкіндік беретін "оқушы-оқушы" диалогы бар. Топтарда немесе жұптарда жұмыс істеу әрқашан көшбасшыны анықтайды. Көшбасшылық бір серіктесті ұстай алады; көшбасшылық бірінен екіншісіне ауыса алады; диалог тепе-теңдік негізде жүреді. Оқу диалогында көшбасшы негізінен бір-мұғалім. Оқушының көшбасшылығы кездейсоқ болуы мүмкін немесе оны мұғалім саналы түрде бере алады. Мұндай тәсіл оқушылардың бір-бірімен белсенді өзара әрекеттесуін қамтиды, бұл олардың сөйлеу қабілеттерін дамытуға және жетілдіруге ықпал етеді. Біріншіден, диалогтық оқыту нақты жағдайға мүмкіндігінше жақын қарым-қатынас жағдайын жасауға мүмкіндік береді. Мұндай жағдайда студенттер бір-бірімен өзара әрекеттесуге және ақпаратты жеткізу үшін өздерінің сөйлеу дағдыларын пайдалануға мәжбүр. Қарым-қатынастың диалогтық форматтарын қолдану оқушыларға айтылу ережелерін іс жүзінде қолдануға, қателерді түзетуге және сөйлеу моторикасын дамытуға үйренуге мүмкіндік береді. Екіншіден, диалогтық оқыту процесінде оқушылар сыныптастары немесе мұғалімі айтқан сөз тіркестері мен сөз тіркестерін тыңдап, қайталай алады. Бұл оларға сөйлеу дағдыларын жетілдіруге ғана емес, сонымен қатар тыңдауды үйренуге және сөйлеудің әртүрлі түрлеріне бейімделуге көмектеседі. Диалогтық оқыту сабақтарында оқушылар ана тілінде сөйлейтіндердің стандартты айтылуын естіп, оны қайталауға тырысатын аудио материалдарды немесе бейнелерді пайдалануға болады. Үшіншіден, диалогтық оқыту оқушыларға сөйлеу дағдыларын дамытуға ғана емес, сонымен қатар тыңдау және сөйлеуді түсіну дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді. Диалогтық өзара әрекеттесу барысында студенттер серіктесті мұқият тыңдауға, оның сөйлеуіне бейімделуге және берілген ақпаратты түсінуге мәжбүр. Мұның бәрі шет тілін меңгерудің ажырамас бөлігі болып табылатын тыңдау дағдыларын дамытуға және жетілдіруге ықпал етеді. Алайда, диалогтық оқытудың өзі айтылу дағдыларының толық қалыптасуына кепілдік бермейтінін атап өткен жөн. Жақсы нәтижеге қол жеткізу үшін фонетикалық тапсырмалармен жұмыс істеу, артикуляция және интонация жаттығулары, сондай-ақ кейінірек талдау және өзін-өзі бақылау үшін сөйлеуді жазу сияқты басқа әдістерді қолдану қажет. Тарих сабақтарында диалогтық оқыту арқылы айтылу дағдыларын қалыптастырудың бірнеше маңызды аспектілері бар. Біріншіден, сапалы айтылу сәтті әлеуметтік бейімделу және кәсіби өсу үшін қажет коммуникативті дағдылардың маңызды бөлігі болып табылады. Дұрыс айтылу оқушыларға басқа адамдармен қарым қатынаста сенімді және тиімді болуға көмектеседі. Екіншіден, тарих сабақтары, әсіресе мәтіндерді оқуды және талқылауды қажет ететіндер оқушыларға ақпаратты жазу, оқу және қабылдау дағдыларын ғана емес, сонымен қатар есту арқылы сөйлеу және түсіну дағдыларын дамытуға көмектеседі. Тарих сабақтарында диалогтық оқыту оқушыларға өз ойлары мен идеяларын білдіруге, сондай-ақ басқа адамдардың көзқарасын тыңдауға және түсінуге үйренуге мүмкіндік береді. Үшіншіден, тарих сабақтары қарым-қатынастың жалпы мәдениетін қалыптастыруға ықпал етеді, ал айтылымды үйрену осы процестің маңызды бөлігі болып табылады. Дұрыс және түсінікті сөйлеу қабілеті оқушыларға көпшілік алдында тиімді сөйлеуге, пікірталастарға қатысуға және қоғамдық өмірге белсенді қатысуға көмектеседі. Ақырында, айтылым дағдылары мәдени мұра мен сәйкестікті қалыптастыруда және сақтауда маңызды рөл атқарады. Оқушылар тарих пен мәдени дәстүрлерге қатысты сөздер мен сөз тіркестерін дұрыс айтқан кезде, олар бұл білімді келесі ұрпаққа сақтауға және жеткізуге көмектеседі. Осылайша, тарих сабақтарында диалогтық оқыту арқылы айтылу дағдыларын қалыптастыру оқушылардың коммуникативті, әлеуметтік және мәдени дағдыларын дамыту үшін өте маңызды.