Материалдар / Техика қауіпсіздігі және жұмыс орнын ұйымдастыру

Техика қауіпсіздігі және жұмыс орнын ұйымдастыру

Материал туралы қысқаша түсінік

жас мамандарға

Естайлакова Айдын Абусабитовна

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

29 Қараша 2018

673

1 рет жүктелген

Информатика Сабақ жоспары 9 сынып

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Үйден оқыту

Класы: 9 «А» Күні:

Сабақтың тақырыбы:Техника қауіпсіздігі және жұмыс орнын ұйымдастыру

Программалық Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналы. Қауіпсіздік техникасы

дидактикалық бойынша нұсқау алуды тіркеу журналы. Өрт сөндіру құралдары.

қамтылуы: Жұмыс дәптері.

Сабақ мақсаты: 1. Есептеуіш техникасымен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік техникасы

ережелерімен таныстыру. Компьютер сыныбында өзін-зі алып жүру

ережелерімен таныстыру. Төтенше жағдайлардағы іс-әрекет

ережелерімен таныстыру.

2. Оқушылардың өздерін кабинетте ұстау, қауіпті жағдайларда көмек

көрсете білу қабілеттерін дамыту.

3. Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.

Сабақтың типі: Практикум элементтері бар көрсетіп түсіндіру сабағы.

Білім мен білікке Оқушы білуі тиіс:

қойылатын талаптар - ЕТ-пен жұмыс істегендегі қауіпсіздік техникасының ережелерін;

компьютер сыныбындағы іс-әрекет ережелерін;
қауіпті жағдайдағы іс-әрекет ережелерін.

Оқушының меңгеруі тиіс білігі:

- көз талғандағы жаттығуларды жасауды;

- өрт сөндіргішті қолдануды;

- жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналын толтыруды;

- статикалық кернеу әсерін кетіру жаттығуларын орындауды.

Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі

II. Жаңа сабақты түсіндіру

1. ҚАУІПСІЗДІК ТЕХНИКАСЫНЫҢ ЕРЕЖЕЛЕРІ

Қауіпсіздік техникасы ережелерін мына пункттерге бөлуге болады:

1) жалпы;

2) ДК-де жұмысты бастау алдында;

3) жұмыс істеу кезінде

4) авариялық жағдайларда жағдайлардағы,

5) жұмысты аяқтағанда

Жалпы қауіпсіздік талаптары:

Мұғалімнің рұқсатынсыз құрал-жабдықтарды орнынан қозғауға, сымдарға, розеткаларға, штепсельдің айырына, штекерге тиісуге тыйым салынады.
Мұғалімнің рұқсатынсыз компьютерлік сыныпқа кіруге және одан шығуға болмайды
Мұғалімнің рұқсатынсыз сынып ішінде жүруге болмайды.
Дербес компьютерде су қолмен және су киіммен жұмыс істеуге болмайды
Корпусы мен сымдардың бүтіндігі бұзылған (ашық) ДК-де жұмыс істеуге тыйым салынады
Үстелге, ДК-дің жанына сөмке, портфель, кітап қоюға болмайды. Үстелде тек қалам мен дәптер ғана жатуы тиіс
Пернетақта үстіне ештеңені қоюға болмайды
Компьютерлік сыныпта жүгіруге, ойнауға, жолдастарыңның көңілін қажетсіз аударуға, бөгде жұмыстарды істеуге тыйым салынады.

Дербес компьютерде жұмыс істеуді бастау алдында қойылатын қауіпсіздік талаптары

ДК электр тогына қосылмаған жағдайда сымдардың, ДК-дің корпусының бүтіндігін және айыру (изоляция) бұзылмамағанын қарап шығып, олардың дұрыс жағдайда екендігіне көз жеткізу керек.
Жұмыс кезінде оларға тие бермеу үшін, сымдар сальбырап тұрмауына көңіл бөлу керек.
Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналына белгі қою керек.

Дербес пайдаланылатын компьютер жұмысы кезіндегі қауіпсіздік талаптары

ЭЕМ жұмыс істеу кезінде көздің экраннан ең қолайлы қашықтығын (60-70см) сақтау керек. Мүмкін қашықтық -50см.
Келушілер кіргенде оқушылардың орнынан тұруының қажеті жоқ.
Көз талғанда немесе шаршағанда орнынан тұрмай көзді дем алдыратын бірнеше жаттығу орындау керек.
Оқушылар электр тогымен зақымданғанда алғашқы медициналық көмек көрсету әдістерін, өрт сөндіргішпен жұмыс істеу және өрт сөндіру әдістерін білуі керек.
Оқушылар көзді дем алдыру жаттығуларды білуі керек.

Апат (төтенше ) жағдайлардағы қауіпсіздік талаптары

ДК-де жұмыс істеу барысында ақауларын бйқағанда, түтін немесе әдеттен тыс дыбыстар пайда болғанда жұмысты тоқтатып, аппаратураны өшіру және оқытушыға хабарлау керек.
Қажет болса, өртті сөндіруге көмектесу керек.
Қажет болса, электр тогынан зақымданғандарға алғашқы көмек көрсету керек.
Компьютер сыныбында өртті сумен өшіруге болмайтынын білуі керек. Мұнда құмды немеса көбікті өрт сөндіргішті пайдалануға болады.
Егер зақымданған адам электр тогының әсерінде болса, оны жалаңаш қолмен ұстауға болмайтынын білу керек. Зақымданушы электр тогын өткізбейтін материалдарды пайдаланып босатуға болады.

ДК-де жұмысты аяқтау қауіпсіздігінің талаптары

Аппаратураны оқытушының нұсқауымен өшіру керек.
Жұмыс орнын ретке келтіру керек.
Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналында белгі қою керек

3. ТАПСЫРМАНЫ ЖҰМЫС ДӘПТЕРІНДЕ ОРЫНДАУ КЕРЕК.

Төмендегі әрекеттердің орындауға болатындарын жасыл қарындашпен, ал орындауға болмайтындарын қызыл қарындашпен бояңдар да, сөйлемдердің мағынасына қарай «болады» немесе «болмайды» сөздерін қосып жазыңдар.

Мұғалімнің рұқсатынсыз информатика кабинетіне кіруге болмайды	Компьютер сыныбына сабырлықпен кіріп өзіңнің жұмыс орнына отыруға болады	Информатика кабинетінде сырт киіммен жүруге болмайды
Компьютердің көзге түсерлік ақауы немесе бұзылған жері жоқ екеніне көз жеткізуге болады	Компьютер сыныбына кірерде бір-біріңді есікте итермелеуге болмайды	Компьютердің көзге түсетін ақауларын көрсеңдер мұғалімге хабарлауға болады
Байланыстырушы сымдардың ажыратылатын жеріне тиісуге болмайды	Компьютерде жұмыс істеуді тек мұғалімнің рұқсатымен бастауға болады	Электр тогымен жалғанған сымдарға тиісуге болмайды
Сыныпқа басқа компьютерлерден компакт-диск пен дискет алып келуге болмайды	Компьютердің ақауларын немесе бұзылған жерін өз беттеріңмен жөндеуге болмайды	Сабаққа қатысты емес бағдарламаларды немесе ойындарды қосуға болмайды
Компьютерде кір қолмен жұмыс істеуге болмайды	Пернетақтаны тоқпақтамай, жай басуға болады	Экранға және монитордың артқы қабырғасына тиісуге болмайды
Пернетақта пернелерін кернеу қосылғанда ғана басуға болады	Компьютерде су киіммен немесе су қолмен жұмыс істеуге болмайды	Көзден монитор экранының қашықтығы 60-70 сантиметр болуына болады
Компьютердің құрамдас бөліктеріне заттар қоюға болмайды	Жұмысты аяқтағаннан кейін жұмыс орнын ретке келтіруге болады	Мұғалімнің рұқсатынсыз қапшықтар мен файлдарды жоюға болмайды

4. АЛҒАШҚЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕК КӨРСЕТУ ӘДІСТЕРІ

Электр тогымен зақымданғанда көмек көрсету:

Токты ажырату (тарату тақтасындағы тумблерді өшіру)
Зақымданған адамды электр тогының әсерінен электр тогын өткізбейтін қол астындағы материалдарды пайдаланып босату
Зақымданған адамды қарап шығып, оған зардабының ауырлығына байланысты көмек көрсету
Дәрігерді шақыру (мектептің медпунктінен, 03 жедел жәрдем телефоны бойынша немесе жақын жердегі емдеу мекемесінен) керек.

Күйген кезде көмек көрсету

Адам күйікке шалынған жағдайда:

Ауырғанды басатын, тыныштандыратын дәрі (анальгин, валерьянка) беру керек.
Күйген жерге дәрі (винилин) жағу керек.
Күйген жараның бетіне микроб түспейтіндей етіп, алдымен целлофанмен орап алып, суық суда ұстау керек.
Дәрігерді (мектептегі медпункттен, 03 жәрдем телефоны бойынша немесе жақын жердегі емдеу мекемесінен) шақырту керек.

IV. Жаңа тақырыпты бекіту

Қауіпсіздік ережелері бойынша бекіту сұрақтары бойынша, сынақ

V. Қорытындылау

Үйге тапсырма: ЕТ кабинетіндегі жұмыс тәртібі мен қауіпсіздік техникасының ережелері. Электр тогымен зақымданған жағдайда алғашқы дәрігерлік көмек көрсету. Көз талғанда жасалатын жаттығулар. Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналы.

Оқушыларды бағалау

Үйден оқыту

Класы: 9 «А» Күні:

Сабақтың тақырыбы: Компьютерлік желілерде ақпараттық қауіпсіздік

Программалық Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналы. Қауіпсіздік техникасы

дидактикалық бойынша нұсқау алуды тіркеу журналы. Өрт сөндіру құралдары.

қамтылуы: Жұмыс дәптері.

Сабақ мақсаты: 1.Компьютерлік желілерде ақпараттық қауіпсіздікті сақтау

2. Қазақстан Республикасының заңнамасымен таныстыру

3. Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.

Сабақтың типі: Практикум элементтері бар көрсетіп түсіндіру сабағы.

Білім мен білікке Оқушы білуі тиіс:

қойылатын талаптар - ҚР ақпаратты қорғау жөніндегі заңнамасын;

компьютер сыныбындағы іс-әрекет ережелерін;
қауіпті жағдайдағы іс-әрекет ережелерін.

Оқушының меңгеруі тиіс білігі:

- көз талғандағы жаттығуларды жасауды;

- өрт сөндіргішті қолдануды;

- жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналын толтыруды;

- статикалық кернеу әсерін кетіру жаттығуларын орындауды.

Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі

II. Үй тапсырмасын тексеру

III. Жаңа сабақты түсіндіру

Ақпараттық қауіпсіздік

Ақпараттық қауіпсіздік — мемкелеттік ақпараттық ресурстардың, сондай-ақ ақпарат саласында жеке адамның құқықтары мен қоғам мүдделері қорғалуының жай-күйі.

Ақпаратты қорғау — ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешені. Тәжірибе жүзінде ақпаратты қорғау деп деректерді енгізу, сақтау, өңдеу және тасымалдау үшін қолданылатын ақпарат пен қорлардың тұтастығын, қол жеткізулік оңтайлығын және керек болса, жасырындылығын қолдауды түсінеді. Сонымен, ақпаратты қорғау - ақпараттың сыртқа кетуінің, оны ұрлаудың, жоғалтудың, рұқсатсыз жоюдың, өзгертудің, маңызына тимей түрлендірудің, рұқсатсыз көшірмесін жасаудың, бұғаттаудың алдын алу үшін жүргізілетін шаралар кешені. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету кезін қойылатын шектеулерді қанағаттандыруға бағытталған ұйымдастырушылық, программалық және техникалық әдістер мен құралдардан тұрады.

Ақпараттық қауіпсіздік режимін қалыптастыру кешендік мәселе болып табылады. Оны шешу үшін заңнамалық, ұйымдастырушылық, программалық, техникалық шаралар қажет.

Ақпараттық қауіпсіздіктің өте маңызды 3 жайын атап кетуге болады: қол жеткізерлік (оңтайлық), тұтастық және жасырындылық.

Қол жетерлік (оңтайлық) - саналы уақыт ішінде керекті ақпараттық қызмет алуға болатын мүмкіндік. Ақпараттың қол жеткізерлігі - ақпараттың, техникалық құралдардың және өңдеу технологияларының ақпаратқа кедергісіз (бөгетсіз) қол жеткізуге тиісті өкілеттілігі бар субъектілердің оған қол жеткізуін қамтамасыз ететін қабілетімен сипатталатын қасиеті.

Тұтастық - ақпараттың бұзудан және заңсыз өзгертуден қорғанылуы. Ақпарат тұтастығы деп ақпарат кездейсоқ немесе әдейі бұрмаланған (бұзылған) кезде есептеу техника құралдарының немесе автоматтандырылған жүйелердің осы ақпараттың өзгермейтіндігін қамтамасыз ететін қабілетін айтады.

Жасырындылық - заңсыз қол жеткізуден немесе оқудан қорғау.

1983 жылы АҚШ қорғаныс министрлігі қызғылт сары мұқабасы бар «Сенімді компьютерлік жүйелерді бағалау өлшемдері» деп аталатын кітап шығарды.

Қауіпсіз жүйе - белгілі бір тұлғалар немесе олардың атынан әрекет жасайтын үрдістер ғана ақпаратты оқу, жазу, құрастыру және жою құқығына ие бола алатындай етіп ақпаратқа қол жеткізуді тиісті құралдар арқылы басқаратын жүйе.

Сенімді жүйе - әр түрлі құпиялық дәрежелі ақпаратты қатынас құру құқығын бұзбай пайдаланушылар тобының бір уақытта өңдеуін қамтамасыз ету үшін жеткілікті ақпараттық және программалық құралдарды қолданатын жүйе.

Жүйенің сенімділігі (немесе сенім дәрежесі) екі негізгі өлшемі бойынша бағаланады: қауіпсіздік саясаты және кепілділік.

Ақпараттық қауіпсіздік саясаты

Қауіпсіздік саясаты - мекеменің ақпаратты қалайша өңдейтінін, қорғайтынын және тарататынын анықтайтын заңдар, ережелер және тәртіп нормаларының жиыны. Бұл ережелер пайдаланушының қайсы кезде белгілі бір деректер жинағымен жұмыс істей алатынын көрсетеді. Қауіпсіздік саясатын құрамына мүмкін болатын қауіптерге талдау жасайтын және оларға қарсы әрекет шаралары кіретін қорғаныштың белсенді сыңары деп санауға болады.

Қауіпсіздік саясатының құрамына ең кемінде мына элементтер кіруі керек: қатынас құруды ерікті басқару, объектілерді қайтадан пайдаланудың қауіпсіздігі, қауіпсіздік тамғасы және қатынас құруды мәжбүрлі басқару.

Кепілдік - жүйенің сәлетіне және жүзеге асырылуына көрсетілетін сенім өлшемі. Ол қауіпсіздік саясатын іске асыруға жауапты тетіктердің дұрыстығын көрсетеді. Оны қорғаныштың, қорғаушылар жұмысын қадағалауға арналған, белсенсіз сынары деп сипаттауға болады. Кепілдіктің екі түрі болады: операциялық және технологиялық. Біріншісі жүйенің сәулеті және жүзеге асырылу жағына, ал екіншісі - құрастыру және сүйемелдеу әдістеріне қатысты.

Есепберушілік (немесе хаттамалау тетігі) қауіпсіздікті қамтамасыз етудің маңызды құралы болып табылады. Сенімді жүйе қауіпсіздікке байланысты барлық оқиғаларды тіркеп отыруы керек, ал хаттаманы жазу-жүргізу тексерумен (аудитпен - тіркелу ақпаратына талдау жасаумен) толықтырылады.

Сенімді есептеу базасы (СЕБ) - компьютерлік жүйенің қауіпсіздік саясаты жүзеге асыруға жауапты қорғаныш тектерінің жиынтығы. Компьтерлік жүйенің сенімділігіне баға беру үшін тек оның есептеу базасын қарастырып шықса жеткілікті болады. СЕБ негізгі міндеті - қатынасым мониторының міндетін орындау, яғни, объектілермен белгілі бір операциялар орындау болатындығын бақылау.

Қатынасым мониторы - пайдалынушының программаларға немесе деректерге әрбір қатынасының мүмкін болатын іс - әрекеттер тізімімен келісімдігі екендігін тексеретін монитор. Қатынасым мониторынан үш қасиеттің орындалуы талап етіледі:

- оңашаландық. Монитор өзінің жұмысы кезінде аңдудан қорғалуға тиісті;

- толықтық. Монитор әрбір қатынасу кезінде шақырылады. Бұл кезде оны орай өтуге мүмкіндік болмау керек;

- иландырылатындық. Мониторды талдауға және тестілеуге мүмкін болу үшін ол жинақы болуы керек.

Қауіпсіздік өзегі - қатынасым мониторының жүзеге асырылуы. Қауіпсіздік өзегі барлық қорғаныш тетіктерінің құрылу негізі болып табылады. Қатынасым мониторының аталған қасиеттерінен басқа қауіпсіздік өзегі өзінің өзгерместігіне кепілдік беруі керек.

Қауіпсіздік периметрі - сенімді есептеу базасының шекарасы. Оның ішіндегі сенімді, ал сыртындағы сенімсіз деп саналады. Сыртқы және ішкі әлемдер арасындағы байланыс ретқақпа арқылы жүзеге асырылады. Бұл ретқақпа сенімсіз немесе дұшпандық қоршауға қарсы тұра алуға қабілетті бар деп саналады.

Объектінің ақпараттық қауіпсіздігін қамтаммасыз етуге арналған жұмыстар бірнеше кезеңге бөлінеді: даярлық кезеңі, ақпараттық қорларды түгендеу, қатерді талдау, қорғаныш жоспарын жүзеге асыру. Осы аталған кезеңдер аяқталған соң эксплуатациялау кезеңі басталады.

Даярлық кезең. Бұл кезең барлық келесі шаралардың ұйымдастырушылық негізін құру, түпқазық құжаттарды әзірлеу және бекіту, сондай-ақ, үрдіске қатысушылардың өзара қарым - қатынастарын анықтау үшін қажет. Даярлық кезеңде ақпарат қорғау жүйесінің ақпараттың міндеттері анықталады.

Ақпараттық қорларды түгендеу. Бұл кезеңде, әдетте, объект, ақпараттық ағындар автоматтандырылған жүйелердің құрылымы серверлер, хабар тасышулар, деректер өңдеу және сақтау тәсілдері жайында мәлімет жиналады. Түгендеу анықталған соң олардың осалдылығына талдау жасалынады.

Қатерді талдау. Келесі шаралардың нәтижелерді ақпараттық қорлардың қорғанылу күй - жағдайның қаншалықты толық және дұрыс талдануына тәуелді болады. Қатерді талдау мыналардан тұрады: талданатын объектілерді және оларды қарастырудың нақтылану дәрежесін таңдау; қатерді бағалау әдіснамасын таңдау; қауіптерді және олардың салдарын талдау; қатерлерді бағалау; қорғаныш шараларын талдау; таңдап алынған шараларды жүзеге асыру және тексеру; қалдық қатерді бағалау.

Қауіп бар жерде қатер пайда болады. Қауіптерді талдау кезеңі қатерді талдаудың орталық элементі болып табылады. Қауіптердің алдын алу үшін қорғаныш шаралары мен қүралдары қажет. Қауіптерді талдау, біріншіден, мүмкін болатын қауіптерді анықтаудан (оларды идентификациялаудан) және, екіншіден, келтірілетін болашақ зиянды болжау - бағалаудан тұрады.

Бұл кезеңнің орындалу нәтижесінде объектідегі қауіп - қатерлер тізбесі және олардың қауіптік дәрежесі бойынша жіктемесі құрастырылады. Бұлар бәрі ақпарат қорғау жүйесіне қойылатын талаптарды айқындауға, қорғаныштың ең әсерлі шаралары мен құралдарын таңдап алуға, сондай - ақ, оларды жүзеге асыруға қажетті шығындарды анықтауға мүмкіндік береді.

Қорғаныш жоспарын құрастыру. Бұл кезеңде осының алдында жүргізілген талдаудың нәтижесінде анықталған қатердерді бейтараптау үшін қорғаныштың тиісті ұйымдастырушылық және техникалық шаралары таңдап алынады.

Қорғаныш жоспарын құру ақпарат қорғау жүйе,сінің функционалдық сұлбасын әзірлеуден басталады. Ол үшін қорғаныш жүйесінің атқаратын міндеттері анықталады және нақты объектінің ерекшеліктерін ескере отырып жүйеге қойылатын талаптар талқыланады. Жоспарға мынадай құжаттар қосылады: қауіпсіздік саясаты; ақпаратты қорғау құралдарының объектіде орналасуы; қорғаныш жүйесін жұмысқа қосу үшін қажет шығындардың сметасы; ақпарат қорғаудың ұйымдастырушылық және техникалық шараларын жүзеге асырудың күнтізбелік жоспары.

Қорғаныш жоспарын жүзеге асыру. Бұл кезеңде қорғаныш жоспарында келтірілген шаралармен қоса жабдықтаушылармен келісім - шарттар жасасу жабдықтарды орнату және баптау, қажетті құжаттарды әзірлеу және т.б. осы сияқты шаралар іске асырылады.

IV. Жаңа тақырыпты бекіту

Компьютерлік желілерде ақпараттық қауіпсіздік бойынша бекіту сұрақтары , сынақ

V. Қорытындылау

Үйге тапсырма: Компьютерлік желілерде ақпараттық қауіпсіздік

Үйден оқыту

Класы: 9 «А» Күні:

Сабақтың тақырыбы: Ақпаратты қорғау саласындағы ҚР Заңнамасы.

Программалық Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналы. Қауіпсіздік техникасы

дидактикалық бойынша нұсқау алуды тіркеу журналы. Өрт сөндіру құралдары.

қамтылуы: Жұмыс дәптері.

Сабақ мақсаты: 1.Компьютерлік желілерде ақпараттық қауіпсіздікті сақтау

2. Қазақстан Республикасының заңнамасымен таныстыру

3. Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.

Сабақтың типі: Практикум элементтері бар көрсетіп түсіндіру сабағы.

Білім мен білікке Оқушы білуі тиіс:

қойылатын талаптар - ҚР ақпаратты қорғау жөніндегі заңнамасын;

компьютер сыныбындағы іс-әрекет ережелерін;
қауіпті жағдайдағы іс-әрекет ережелерін.

Оқушының меңгеруі тиіс білігі:

- көз талғандағы жаттығуларды жасауды;

- өрт сөндіргішті қолдануды;

- жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналын толтыруды;

- статикалық кернеу әсерін кетіру жаттығуларын орындауды.

Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі

II. Үй тапсырмасын тексеру

III. Жаңа сабақты түсіндіру

Қауіпсіздік саясатының негізгі элементтері

Қауіпсіздік саясаты (ұйымдастыру тұрғысынан қарағанда) есептеу және қатынас қорларын пайдалану тәсілін, сондай - ақ, қауіпсіздік режимін бұзудың алдын алу және мән беру процедураларын дұрыс анықтайды. Қауіпсіздік саясатын қалыптастыру іс - әрекетін келесі кезеңдер түрінде қарастыруға болады:

4 Ұйымдастыру мәселелерін шешу. Бұл кезеңде ақпараттық қауіпсіздік қызметі құралады, ақпараттық қауіпсіздік тұрғысынан қарағанда пайдаланушылардың санаттары, пайдаланушылардың барлық санаттарының жауаптылық деңгейлері, құқықтары және міндеттері анықталады.

5 Қатерге талдау жасау. Қатерді талдау үрдісі нені қорғау керек, неден қорғау керек және қалай қорғау (істеу) керек деген сияқты сұрақтардың жауабын анықтайды. Мүмкін болатын қатерлердің бәрін қарастырып шығу керек және оларды келтіретін зиянының ықтимал мөлшеріне байланысты жіктеу керек. Қорғанышқа жұмсалатын қаржы қорғалынатын объектінің құнынан аспауға тиісті.

6 Жеңілдіктерді анықтау. Қорларды пайдалану құқықтары, қорларды қолдану ережелері, әкімшілік жеңілдіктер пайдаланушылардың құқықтары мен міндеттері, жүйелік әкімшілердің құқықтар мен міндеттері, жасырын ақпаратпен жұмыс істеу тіртіптері және тағы басқа анықталады.

7 Қауіпсіздік саясатының бұзылуына жауап қайтару шараларын анықтау. Қауіпсіздік режимін бұзушыларды табуға және жауапкершілікке тартылуға бағытталған әрекеттер, сонымен қатар, ақпаратты бұрынғы қалпына келтіру және бұзулардың зардаптарын жою шаралары анықталады.

8 Ұйымдастыру-өкімгерлік құжаттарды дайындау. Қауіпсіздік саясатының негізгі жайлары әр түрлі нұсқауларда, қағидаларда, ережелерде және өкімдерде келтіріледі.

Қауіпсіздік саясаты ақпарат қорғау жүйесінің қауіп-қатерлерге қарсы әрекет жасауға бағатталған құқықтық нормалардың, ұйымдастырушылық (құқықтық) шаралардың, программалық-техникалық құралдар және процедуралық шешімдер кешенінің жиынтығын анықтайды.

Ақпарат қауіпсіздігінің жоғарғы дәрежесіне қол жеткізу тек тиісті ұйымдастыру шараларын қолдану негізінде ғана мүмкін болады. Ұйымдастырушылық шаралар кешенінің құрамына ақпараттық қауіпсіздік қызметін құру, жасақтау және оның іс-әрекеттерін қолдау, ұйымдастыра-өкімгерлік құжаттар жүйесін дайындау жұмыстары, сонай-ақ, қорғаныш жүйесін құруға және оның жұмысын сүйемелдеуге арналған бірқатар ұйымдастырушылық және ұйымдастыру-техникалық шаралар кіреді.

Ұйымдастырушылық және ұйымдастыру-техникалық шаралар жүргізу ақпараттың сыртқа кететін жаңа арналарын дер кезінде табуға, оларды бейтараптандыру шараларын қолдануға, қорғаныш жүйелерін толық жетілдіруге және қауіпсіздік режимін бұзу әрекеттеріне жедел қарсы шара қолдануға мүмкіндік береді.Қатерге талдау жүргізу қауіпсіздік саясатын қалыптастырудың негізгі кезеңі болып табылады.

Ұйымдастыру мәселелерін шешілгеннен кейін программалық-техникалық проблемалардың кезегі келеді - таңдалған қауіпсіздік саясатын іске асыру үшін не істеу керек? Қазіргі уақытта құны атқаратын міндеті және сапасы жағынан әртүрлі болатын ақпарат қорғау құралдарының көптеген түрі бар. Олардың ішінен нақты объектінің ерекшелігіне сай келетінін таңдап алу күрделі мәселелердің бірі болып саналады.

Қауіпсіздік саясаты мынадай элементтерден тұрады: қатынас құруды ерікті басқару, объектілерді қайтадан пайдаланудың қауіпсіздігі, қауіпсіздік тамғасы және қатынас құрудың мәжбүрлі басқару.

Қатынас құрудың ерікті басқару - жеке субъект немесе құрамына осы сцубъект кіретін топтың тұлғасын ескеру негізінде жасалған объектілерге қатынас құруды шектеу. Ерікті басқару - белгілі бір тұлға (әдетте, объектінің иесі) өзінің қарауынша басқа субъектілерге өзінің шешімі бойынша объектігі қатынас құру құқығын бере алады.

Қатынас құрудың ағымдағы жағдайы ерікті басқару кезінде матрица түрінде көрсетіледі. Қатарларында - субектілер, бағандарында - объектілер, ал матрицаның түйіндерінде қатынас құру құқығының (оқу, жазу, орындау және т.б.) кодасы көрсетіледі.

Операциялық жүйелердің және дерекқор басқару жүйелерінің көпшілігі осы ерікті басқаруды жүзеге асырады. Оның негізгі жағымды жағы - икемділігі, ал негізгі кемшіліктері - басқарудың бытырыңқылығы және орталықтандырылған тексерудің күрделілігі, сондай-ақ, қатынас құру құқығының деректерден бөлек қарастырылуы (қаскүнемдер осыны пайдалана отырып құпия ақпараттарды жалпы қол жеткізерлік файлдарға көшіріп алуы мүмкін).

Объектілерді қайтадан пайдаланудың қауіпсіздігі. Бұл элемент құпия ақпаратты «қоқтықтан» кездейсоқ немесе әдейі шығарып алудан сақтайтын қатынас құруды басқаратын құралдардың маңызды қосымшасы болып табылады. Объектілерді қайтадан пайдаланудың мүмкін болатын 3 қаупі бар: жедел жадыны қолдану, сыртқы сақтау құрылғыларын қайтадан пайдалану және ақпарат еңгізу/шығару құрылғыларын қайтадан пайдалану.

Қорғаныш тәсілдерінің бірі - құпия ақпаратпен жұмыс істегеннен кейін жедел жадыда немесе аралық жадыны тазалау. Жақсы әдіс деп тегерішті нығыздау программаларын қолдануды да санауға болады.

Мәселен, принтерлердің аралық жадында құжаттардың бірнеше беті сақталып қалуы мүмкін. Олар басу үрдісі аяқталған соң да жадыда қалып қояды. Сондықтан оларды арашықтан шығарып тастау үшін арнаулы шаралар қолдану қажет. Әдетте кездейсоқ биттер тізбегін үш қайталап жазу жеткілікті болады.

«Субъектілерді қайтадан пайдаланудың» қауіпсіздігі жайында да қамдану керек. Пайдаланушы ұйымнан кеткен кезде оны жүйеге кіру мүмкіншіліктерінен айыру және барлық объектілерге оның қатынас құруына тиым салу керек.

Қауіпсіздік тамғасы. Қатынас мәжбүрлі басқарудың кезінде субъектілер және объектілер қауіпсіздік тамғасы арқылы байланысады. Субъектінің тамғасы оның шүбәсіздігін сипаттайды. Объектінің тамғасы оның ішіндегі сақталатын ақпараттың жабықтық деңгейін көрсетеді.

Қауіпсіздік таңбасы екі бөліктен тұрып: құпиялылық деңгейі және категориялар.

Құпиялылық деңгейі реттелген жиынтық құрайды және әр түрлі жүйелерде құпиялылық деңгейлер жиынтығы әр түрлі болуы мүмкін. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекеттік құпия құрайтын мәліметтердің үш құпиялық дәрежесі тағайындалған және осы дәрежелерге сәйкес аталған мәліметтердің тасушыларына мынадай құпиялылық белгілері берілген: «аса маңызды», «өте құпия», «құпия», ал қызметтік құпия құрайтын мәліметтірге «құпия» деген құпиялылық белгісі беріледі.

Санаттар реттелмеген жиынтық құрайды. Олардың міндеті - деректер жататын аймақтың тақырыбын сипаттау.

Қауіпсіздік таңбалардың тұтастығын қамтамасыз ету оларға байланысты негізгі проблемелардың біреуі болып табылады. Біріншіден, тамғаланбаған субъектілер мен объектілер болмау керек. Әйтпесе тамғалық қауіпсіздікте (қолдануға ыңғайлы) саңылаулар пайда болады және қаскүнем осы жағдайды пайдаланып қорғанылатын ақпаратқа заңсыз қол жеткізуі мүмкін. Екіншіден, қорғалынатын деректермен қандайда болмасын операциялар орындалмасын, қауіпсіздік тамғалары өзгермей қалуы керек.

Қауіпсіздік тамғаларының тұтастығын қамтамасыз етуші құралдардың біреуі - құрылғыларды көп деңгейлік және бір деңгейлік деп бөлу. Көп деңгейлік құрылғыларда әр түрлі құпиялық деңгейлі ақпарат, ал бір деңгейлік құрылғыларда тек бір құпиялық деңгейі бар ақпарат сақталады.

Қатынас құрудың мәжбүрлі басқару. Қатынас құруды басқару мәжбүрлі деп атаудың себебі - қатынас құру мүмкіндігі субъектінің ерігіне тәуелді емес. Мұндай басқару субъектінің және объектінің қауіпсіздік тамғаларын салыстыру негізінде жүргізіледі.

Ерге субъектінің құпиялылық деңгейіобъектінің құпиялылық деңгейінен кем болмаса, ал объектінің қауіпсіздік тамғасында көрсетілген барлық санаттар субъектінің тамғасында болса (яғни, осындай екі шарт орындалса), онда субект объектіден кез келген ақпаратты оқи алады. Мысалы, «өте құпия» субъект «өте құпия» және «құпия» файлдарын оқи алады. Бұл жағдайда «субъектінің қауіпсіздік тамғасы объектінің қауіпсіздік тамғасынан басым» деп атайды.

IV. Жаңа тақырыпты бекіту

ҚР ақпаратты қорғау саласындағы заңнамасыбойынша бекіту сұрақтары , сынақ

V. Қорытындылау

Қорғаныштың мақсаты - қатынас құруға рұқсат етілмеген арналарды ақпараттың түрін өзгертуге, ақпаратты жоғалтуға және сыртқа келтіруге бағытталған әсерлерден сенімді түрде сақтауды қамтамасыз ететін өзара байланысты бөгеттердің біріңғай жүйесін құру. Жүйе жұмысын қалыпты режимде көзделмеген осындай оқиғалардың біреуінің пайда болуы рұқсат етілмеген қатынас құру деп саналады.

Қорғаныш жүйесінің міндеттері:

- жасырын және өте жасырын ақпараттарды онымен рұқсатсыз танысудан және оның көшірмесін жасап алудан қорғау;

- деректер мен программаларды рұқсат етілмеген кездейсоқ немесе әдейі өзгертуден қорғау;

- деректер мен прогграммалардың бұзылуының салдарынан болатын шығындан көлемін азайту;

- есептеу техника құралдарының көмегімен орындалатын қаражаттық қылмыстардың алдын алу және т.б.Сенімді қорғаныс құру үшін мыналар керек:

- ақпарат қауіпсіздігіне төніп тұрған барлық қауіп-қатерлерді айқындау;

- олардың келтіретін залалдарын бағалау;

-нормативті құжаттардың талаптарын, экономикалық мақсатқа лайықтылықты, қолданылатын программалық қамтамамен сайысушылықты және қақтығызсыздықты ескере отырып қорғаныштың керекті шаралары мен құралдарын анықтау;

Үйге тапсырма: Ақпаратты қорғау саласындағы ҚР заңы.

Үйден оқыту

Класы: 9 «А» Күні:

Сабақтың тақырыбы: Қазіргі заманғы программалық қамтамасыз етулер және оның даму

үрдісі.

Программалық Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналы. Қауіпсіздік техникасы

дидактикалық бойынша нұсқау алуды тіркеу журналы. Өрт сөндіру құралдары.

қамтылуы: Жұмыс дәптері.

Сабақ мақсаты: 1.Компьютерлік желілерде ақпараттық қауіпсіздікті сақтау

2. Қазіргі заманғы программалық қамтамасыз етулер және оның даму үрдісін

ұйымдастыру

3. Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.

Сабақтың типі: Практикум элементтері бар көрсетіп түсіндіру сабағы.

Білім мен білікке Оқушы білуі тиіс:

қойылатын талаптар - Қазіргі заманғы программалық қамтамасыз етулер және оның даму

үрдісін ұйымдастыру;

компьютер сыныбындағы іс-әрекет ережелерін;
қауіпті жағдайдағы іс-әрекет ережелерін.

Оқушының меңгеруі тиіс білігі:

- көз талғандағы жаттығуларды жасауды;

- өрт сөндіргішті қолдануды;

- жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналын толтыруды;

- статикалық кернеу әсерін кетіру жаттығуларын орындауды.

Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі

II. Үй тапсырмасын тексеру

III. Жаңа сабақты түсіндіру

Компьютер және программалық қамтамасыз ету.

Компьютерге арналған программалардың жиынтығы программалық жабдықтаманы құрады. Қызмет ету қасиеттері бойынша программалық жабдықтаманың келесі түрлерін ажыратады.

Жүйелік
Қолданбалық

Жүйелік жабдықтама деп өзіне:

операциялық жүйелерді;
желілік программалық жабдықтаманы;
сервистік программаларды;
программаларды жасау құралдарын

операциялық жүйелердің негізгі қызметі:

физикалық;
логикалық
есептеуіш жүйелердің процестері ресурстарын басқару болып табылады.

Физикалық ресурстарға: жедел жад, процессор, монитор, баспа құрылғысы, магниттік және оптикалық дискілер жатады. Логикалық ресурстарға: программаларды, файлдарды, оқиғаларды және т.б. жатқызуға болады.

Желілік программалық жабдықтама желілік есептеуіш жүйелердегі жалпы ресурстарды: магниттік дискілердегі желілік жинақтауышарды, принтерлерді, сканерлерді, жіберілетін хабарламаларды және т.б. басқаруға арналған.

Желілік программалық жабдықтамаға:

желілік ОЖ
желілік емес ОЖ-лерде бар кейбір желілік программаларды жатқызады.

Қолданбалы деп белгілі бір қызметтер саласының белгілі мақсаттық мәселелерін шешуге арналған программалық жабдықтама аталады.

Операциялық жүйелердің мүмкіндіктерін кеңейту үшін және қосымша қызметтер жиныны ұсыну үшін сервистік программалар қолданылады. Сервистік программалардың ішінен утилиталарды қарастырамыз. Утилиталар пайдаланушыларға компьютер мен оның жабдықтамасына қызмет көрсету құралдарын ұсынады.

Олар келесі әрекеттердің жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді:

магниттік дискілерге қызмет көрсету;
файлдар мен каталогтарға қызмет көрсету;
компьютер ресурстары жайлы ақпарат ұсыну;
ақпаратты шифрлеу;
компьютерлік вирустардан қорғау;
файлдарды архивтеу және басқалары.

Программаларды жасау құрлдары жүйелік те, қолданбалы да жаңа программалық жабдықтамаларды жасау үшін пайдаланылады.

Қолданбалы деп белгілі бір қызметтер саласының белгілі бір мақсаттық мәселелерін шешуге арналған программалық жабдықтама деп аталады. Көбінесе мұндай програмамларды қосымшалар деп атайды.

Қызмет салаларының спектрі қазіргі кезде өте кең және кем дегенде өзіне: өндірістік өрекәсіпті, инженерлік тәжірибені, ғылыми зерттеулерді, медицинаны, басқаруды, іс-жүргізуді, баспа қызметін, білім беруді және т.б. қосады.

Типтік қолданбалы программалық жабдықтамаға келесі программаларды жатқызады:

мәтіндік процессорларды;
кестелік процессорларды;
безендіру және іс қағаз грфика жүйелері;
деректер базасын басқару жүйелері;
сараптау жүйелері;
математикалық есептеулер, эксперименттік деректерді модельдеу және талдау программалары жатады.

Программалық жабдықтама нарығында ұсынылатын қосымшалар, жалпы жағдайда, жеке программалар немесе біріктірілген жүйелер ретінде орындалуы мүмкін.

Сабақты бекіту сұрақтары:

Жүйелік программалық жабдықтамаға не жатады?
ОЖ қызметкері қандай
ОЖ дамуына не себепші болды?
Желілік программалық жабдықтамаға не жатады?
Компьютердің негізгі құрылғыларына сипаттама беру.МП .

ІХ. Үйге тапсырма

Компьютердің программалық жабдықтары

Үйден оқыту Күні:

Класы: 9 «А»

Сабақтың тақырыбы: Файлдарды баптау Pascal ортасында

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушыларға Паскаль программалау тілі және оның негізгі элементтері, Паскаль ортасы туралы толық түсінік беру;

Дамытушылығы: Оқушыларды алгоритмнің командаларымен және құрылыммен таныстыра отырып, алгоритм құру дағдыларын қалыптастыру, логикалық ой-өрістерін дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Білім білікті қалыптастыру сабағы

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру

2. Өткен материалды қайталау

3. Жаңа сабақты түсіндіру

4. Сабақты бекіту

5. Үйге тапсырма

Өткен материалды қайталдау сұрақтары

Алгоритм командалары есеп шартына байланысты қалай бөлінеді?
Жай және құрама командалардың айырмашылықтары қандай?
Сызықтық алгоритм дегеніміз не?
Тармақталу алгоритмі мен циклдік алгоритмнің айырмашылығы қандай?
Компьютерде есеп шығару қандай кезеңдерден тұрады?

Жаңа сабақты түсіндіру

Паскаль тілін 1968-1971 жылдары Швейцарияда профессор Никлаус Вирт оқып-үйренуге қолайлы программалау тілі ретінде ұсынған болатын. Паскаль тілі өзінің қарапайымдылығының және тиімділігінің арқасында дүние жүзіне тез таралды.

Бұл тілде жазылған программа компьютерде орындалу барысында алдымен трансляцияланады (машина тіліне аударылады), объектік программаға түрлендіріледі де, содан кейін ғана орындалады.

Паскаль тілінің негізгі элементтері

Паскаль тіліндегі программа жеке-жеке жолдардан тұрады. Оларды теру, түзету арнайы мәтіндік редакторлар арқылы атқарылады. Программада әрбір жолдан кейін нүктелі үтір (;) қойылады.

Паскаль тілінде программа үш бөліктен тұрады: тақырып, сипаттау бөлімі және операторлар бөлімі.

Кез-келген программа Program сөзінен басталып, оның тақырыбы жазылады. Бұл бөлім программадағы айнымалылар, тұрақтылар тәрізді объектілердің жалпы қасиеттерін алдын ала анықтап алуға көмектеседі.

Программаның соңғы және негізгі бөлімі операторлар бөлімі – болып табылады.

Орындалатын іс-әрекеттер, командалар осы бөлімде орналасады. Ол begin түйінді сөзінен басталып, барлық атқарылатын операторлар (командалар) тізбегі жеке-жеке жолдарға жазылып біткен соң end түйінді сөзімен аяқталады.

Тілдің алфавиті

Тілдің алфавиті программаның элементтерін құруда қолдануға болатын символдар жиынынан тұрады. Оған әріптер, цифрлар және арнайы белгілер (символдар) жатады.

Тіл ерекшіліктеріне қарай символдар тобын шартты түрде төмендегі топтарға жіктеуге болады:

атаулар (идентификатор);

цифрлар;

айыру белгілері;

арнайы символдар.

Атау символдары ретінде латын алфавитінің 26 әріпі мен цифрлары қолданылады.

Арнайы символдарға пунктуация және арифметикалық операция (амалдар) белгілері жатады.

Арифметикалық амал белгілері:

(+) – қосу; (-) –азайту;

(*) – көбейту; (/) – бөлу.

DIV – және (логикалық көбейту) операциясы;

MOD – қалдықты табу. Мысалы: 10 MOD 3 амалының нәтижесі 1;

Логикалық амал белгілері:

AND – және (логикалық көбейту) операциясы;

OR – немесе (логикалық қосу) операциясы;

NOT – емес (терістеу немесе жоққа шығару) операциясы;

XOR – арифметикалық немесе амалы;

SHL – биттер (1 мен 0-дер)тіркесін солға ығыстыру;

SHR – биттер (1 мен 0-дер)тіркесін оңға ығыстыру;

Айыру белгілеріне бос орын, барлық басқару символдары, тыныс белгілері, ENTER (келесі жолға көшу) пернесін басу белгісі және түсініктемелер жатады.

Сонымен айыру белгілері: ____ (бос орын); , (үтір); . (нүкте); : (қос нүкте); ; (нүктелі үтір) ; ` (апостроф); (;); [;] ; {;}.

Қатынас таңбалары немесе салыстыру белгілері: = (тең), <>(тең емес), < (кіші), >(үлкен), <= (кіші не тең), >= (үлкен не тең).

Программалау тілдерінде «өрнек», «операторлар», «тіл синтаксисі» мен «семантикасы» ұғымдары кең пайдаланады.

Арифметикалық немесе логикалық амалдар таңбасымен біріктірілген айнымалар атаулар, функциялар, жиымдар т.б. мағынасы бар сөздер тізбегі - өрнек деп аталады.

Программалау тілінің белгілі бір іс-әрекетті орындай алатын тиянақты мағынасы бар ең қарапайым сөйлем – оператор деп аталады.

Тілі объектілерін, яғни программадағы пайдаланылатын мәліметтердің құрылымы мен ұйымдастырылуын алдын ала анықтайтын сөйлемдер жиыны - программаның сипаттамасы болып табылады.

Синтаксистік диаграммаларда екі геометриялық фигура тіктөртбұрыш және (кейде дөңгелек) кең пайдаланады. Тіктөртбұрыш ішінде тілдің анықталатын элементтер ал элипс ішінде терминалдық символдар, яғни анықтауды қажет етпейтін таңбала жазылады.

Тілдің қарапайым объектілері

Тілдің қарапайым объектілеріне «сан», «идентификатор», «тұрақты», «айнымалы», «функция» және «өрнек» ұғымдары кіреді. Программадағы негізгі амалдардың орындалуын керекті мәліметтердің сандық, логикалық немесе символдық (литерлік) мәндері болады.

1. Сандар. Сандар мен айнымалылар бүтін және нақты болып бөлінеді. Дербес компьютерде бүтін сандар ағылшынша integer, нақты сандар real деп жазылады.

Мысалы: Бүтін сандар: +4, -100, 15743,0 т.б. Нақты сандар: 2.65, 0.5, -0.856, -6.0.

2. Атау – идентификатор (identification – объектің белгілі бір символдар тіркесін сәйкестігін бекіту) программаны және прграммадағы тұрақтыларды, типтерді айнымалаларды, функцияларды, файлдарды т.б. белгілеп жазу үшін қажет.

Идентификатор – міндетті түрде әріптен басталанатын сандар мен әріптердің тізбегіне тұратын атау.Мысалы: Х, Х1, СҮММА, Р23РН6, МТ54АР т.б.

3. Тұрақты немесе константа деп программаның орындалу барысында бірден сандық мен берсек де немесе оны программаның сипаттау бөлімінде идентификатор түрінде белгілеп алып мән берсек те болады. Олар сандық, символдық, логикалық және тіркстік (integer, real, boolean, cha string) мәндерді қабылдай алады. Логикалық түрдегі тұрақтылар – true (ақиқат) немесе fallig (жалған) мәндерінің біріне ие бола алады.

Мысалы: x = 25; y = -0.5; z = 4E15; g = 9.8; pi = 3.14 т.б.

4. Айнымалылар деп программаның орындалу барысында әр түрлі мәндерді қабылдай алатын шамаларды айтады. Олар идентификаторлармен белгіленіп, әр уақытта ір түрлі мәнге ие бола алады. Айнымалылар атауы сипаттау бөлімнде var түйінді сөзінен кейін орналасады да, атауынан кейін қос нүкте қойылып, айнымалының типі көрсетіледі.

Сабақты бекіту сұрақтары

Паскаль тілі қай жылдардан бастап қолданыла бастады?
Паскаль тілінде программа неше бөліктен тұрады?
Ғ10 пернесінің қызметі қандай?
Ғ5 пернесінің қызметі қандай?
Паскаль тілінде программаны тексеру қай перненің көмегімен орындалады?
АІТ + Ғ5 пернесі қандай қызмет атқарады?
Программаны орындауға жіберу қандай пернелер комбинациясы арқылы орындалады?

Үйге тапсырма: §2.1 –§ 2.4 тақырыпты оқу. 2.1 - 2.2- кесте.

Үйден оқыту Күні:

Класы: 9 «А»

Сабақтың тақырыбы: Құрылымдық мәліметтер.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушыларға құрылымдық мәліметтер туралы толық түсінік беру;

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Білім білікті қалыптастыру сабағы

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру

2. Өткен материалды қайталау

3. Жаңа сабақты түсіндіру

4. Сабақты бекіту

5. Үйге тапсырма

Үй тапсырмасын тексеру
Үй тапсырмасын тексеру мақсатында оқушылардан информатикалық тест алынады.
1. Паскаль тілінде қалай жазылады?
1. Бағдарлама тақырыбы
2. Мәліметтерді енгізу
3. Нәтижені шығару
4. Сипаттау бөлімі
5. Бағдарлама басы
6. Бағдарлама соңы
Жауабы:
1. Program
2. Read (Readln)
3. Write (Writeln)
4. Var
5. Begin
6. End

2. Паскаль тілінің программасы неше бөліктен тұрады?
Паскаль тілінің программасы
Жауабы:
3 бөліктен тұрады

3. Var операторының
қызметі қандай?
Жауабы:
Айнымаларды сипаттау
writeln - шығару операторы.

Жаңа сабақ:
Мәлімет типтері. Шамалардың сипатталуы.
Шамаларға қолданылатын стандартты функциялар мен амалдар
Жаңа білім:
• Тип
• Қарапайым, құрылымдық тип.
• Бүтін, нақты, символдық, логикалық, тіркестік тип.
• Шаманы сипаттау. Тұрақты, айнымалы шама.
• Стандартты функциялар: арифметикалық функция; типтерді өзгерту функциясы; реттелген типтегі шамаларға қолданылатын функция;
Амалдар: бүтін типке қолданылатын амалдар; нақты типке қолданылатын амалдар; логикалық типке қолданылатын амалдар; символдық типке қолданылатын амалдар
Мәлімет типтері.
Тип шама қабылдай алатын мәндер жиынын және оларға қолданылатын амал түрлері мен орындалу жолдарын анықтайды.
Яғни тип дегеніміз – шама мәніне берілген сипаттама.
Паскаль тілінде мәліметтердің келесі типтері бар: нақты, бүтін, символдық, логикалық, тіркестік, мәтіндік, жиым, файл, жазба, жиын. Олар екі топқа бөлінеді: қарапайым және құрылымдық.

Көлемі жағынан орташа бағдарламаларды құруда құрылымдық бағдарламалау қолданылады. Оның негізгі идеясы, оны шешу алгоритмы ағымдағы мәтінге анық көрінуі үшін шешілетін тапсырманың құрылымын бағдарлама құрылымы көрсетуі тиіс. Ол үшін жай үш оператордың көмегімен құрылатын бағдарлама құралдары ғана емес, сонымен қатар алгоритмнің құрылымын нақты бейнелейтін құралдар қажет. Осы мақсатпен бағдарламалауда ішкі бағдарлама ұғымы еңгізілген. Ішкі бағдарлама қажетті әрекетті орындаушы және ағымдағы кодтың басқа бөліктеріне тәуелді емес операторлар жиынтығы. Бағдарлама бірнеше кішкене ішкі бағдарламаларға бөлінеді, олардың әрқайсысы ағымдағы тапсырмамен қарастырылған әрекеттердің бірін орындайды. Құрылымдық бағдарламалау идеясы 70 жылдары IBM компаниясында пайда болды, оны әзірлеуде атақты ғалымдар Э. Дейкстра, Х. Милс, Э. Кнут, С. Хоор қатысты. Құрылымдық бағдарламалау бағдарламалық өнімнің модульдық құрылымына және әртүрлі бағдарламалық модульдердің мәліметтерін өңдеу алгоритмдерінің типтік басқару құрылымдарына негізделген. Құрылымды басқару типтері:

реттілік;
альтернатива (таңдау шарты);
цикл.

Құрылымдық бағдарламалауға жататын бағдарлама әзірлеудің екі әдістемесі кең таралған:

«жоғарыдан төменге» бағдарламалау;
«төменнен жоғарыға» бағдарламалау.

«Жоғарыдан төменге» бағдарламалау бағдарламаны әзірлеудің бұл әдістемесінде әзірлеу мәселені шешу мақсатын анықтаудан басталып, одан кейін нақты бағдарламамен аяқталады. Ең алдымен ең ауқымды тапсырмаларды шешетін бірнеше ішкі бағдарламалар ерекшеленеді, одан кейін осы модульдердің әрқайсысы өз кезегінде басқа бірнеше басқа ішкі бағдарламаларға бөлініп барлық тапсырма жүзеге асқанша дейін жалғаса береді. Бұл жағдайда бағдарлама жоғарыдан төменге қарай құрастырылады, басты бағдарламадан ең төменгі ішкі бағдарламаларға дейін, сондай ақ әрбір деңгейде тек қарапайым инструкциялар, циклдар және шартты тармақталулар қолданылады. «Төменнен жоғарыға» бағдарламалау, бұл жалпы сызбаның жұмысы аяқталмай жатып, ішкі бағдарламаларды (процедуралар, функциялар) әзірлеуден бастайтын бағдарлама әзірлеудің әдістемесі. Бұл әдістеме алдыңғы әдістемеге қарағанда тиімсіз болып саналады, өйткені жиі қолайсыз нәтижелерге, қайта жөндеулерге және әзірлеудің уақытын созуға әкеліп соғады. Ішкі бағдаламалардың ең маңызды мінездемесі оларды қайта қолдану мүмкіндігі. Ішкі бағдаламалардың екі түрі бар процедуралар және функциялар. Олардың айырмашылығы, процедура операторлар тобын жай орындайды, ал функция сонымен бірге қандай да бір мәнді есептейді және оны басты бағдарламаға қайтадан жібереді (мәнді қайтарады). Ол мәннің арнайы типі болады. Ішкі бағдарламаның жұмысы мағыналы болу үшін, оған сыртқы бағдарламалардан мәліметтер алу керек. Мәліметтер ішкі бағдарламада параметрлер немесе аргументтер түрінде жіберіледі, олар әдетте айнымалылар сияқты оның бастапқы бөлігінде сипатталады. Ішкі бағдарламалар қажетті параметрлермен олардың жай атауын жазу арқылы шақырылады. Ішкі бағдарламалар оларды шақыру кезінде ғана белсенді болады. Ішкі бағдарламаның ішіндегі операторлар, егер олар нақты шақырылса ғана орындалады. Кейбір бағдарламалау тілдерінде ішкі бағдарламаларды өзінің ішінен шақыртуға болады. Мұндай тәсіл рекурсия деп аталады. Ол бағдарламаның бір орында тұрып қалуына әкелуі мүмкін. Құрылымдық бағдарламалаудың артықшылықтары:

Бағдарламалардың сенімділігі артады (жақсы құрылымдау және жобалау арқылы бағдарлама тестілеуге жеңіл болады және іске қосуда қиындықтар туғызбайды);
Бағдарламаның тиімділігі артады (бағдарламаны құрылымдау қателерді тез табуға және түзетуге мүмкіндік береді, ал жеке ішкі бағдарламаларды басқаларына қарамастан өзгертуге болады);
Бағдарлама әзірлеудің уақыты және бағасы азаяды;
Бағдарламаны оқу жақсарады.

Сонымен, құрылымдық бағдарламалау бағдарламалық кешендерді әзірлеуде келесі принциптерге негізделеді:

Бағдарламалау жоғарыдан төменге жүзеге асуы тиіс;
Барлық жоба ішкі бағдарламаларға бөлінуі тиіс;
Ішкі бағдарлама үш негізгі құрылымнан тұруы тиіс, ол ретпен орындау, тармақталу (if, case) және қайталау (for, while, repeat);
Бағдарламаның кез келген нүктесіне көшу операторы қолданылмайды (goto);
Құжаттама бағдарламалаумен бірге бағдарламаға коментарийлермен бірге бір уақытта құрылуы тиіс.

Құрылымдық бағдарламалау алгоритмдік мінездемесі бар математикалық есептерді шығаруда тиімді қолданылады. Программалау процесін жақсартатын және кең қолданылатын әдістердің бірі –құрылымдық программалау. Құрылымдық программалаудың 3 бөлігі (құраушысы) бар:

1. Модульдік программалау

2. Құрылымдық кодтау

3. Жоғарыдан төменге қарай жобалау

Модульдік программалау дегеніміз – программаны логикалық бөліктерге бөлу процесі. Программа бірнеше модульдерге бөлінеді және мына 2 мақсат орындалуы тиіс: 1) модулдің дұрыс болуы және оның контекстерден тәуелсіз болуы қажет; 2) модулдің ішкі жұмыстарын білмей тұра әр түрлі модулдерден программа құру мүмкіндігінің болуы қажет.

Мысал ретінде стандарт математикалық функциялардың есептелу программасын қарастыруға болады. Программист sin(x) функциясын программаның кез-келген жерінде қолдана алады және оған функцияның есептелуіне қай әдістің қолданып тұрғанын білудің қажеттілігі жоқ. Модуль өлшемі 60 жолдан аспауы керек және модульдер өзара тәуелсіз болуы керек. Байланысқан элементтерді бір модульге, байланыспаған элементтерді әр түрлі модульге жинау керек. Модульдерді қолдана отырып программа күрделілігін төмендетуге болады.

Pascal тілінде модуль процедуралар мен функциялардың көмегімен құрылады, Cи тілінде функциялардың көмегімен құрылады. Құрылымдық кодтау деп программада басқарушы конструкциялардың–шартты операторлардың, циклдің (параметрлі, цикл-әзір, цикл-дейін) қолданылуын айтады.

Шартсыз көшу операторы программада сирек қолданылуы керек немесе шартты оператордың, циклдің көмегімен өзгертілуі керек. Программаны жоғарыдан төмен қарай жобалаудың өз иерархиялық құрылымы бар және қысқа есеп қойылымынан басталады. Одан кейін есеп бірнеше ұсақ ішкі есептерге бөлінеді. Ішкі есептердің өзі де ішкі есептерге бөлінуі мүмкін. Әр қадамда ішкі есептің орындайтын негізгі функциялары анықталуы керек. Бөлу процесі әр ішкі есеп қарапайым болғанға дейін, яғни әр ішкі есепке бір модуль сәйкес келгенше созылады.

Сабақты бекіту

Үйге тапсырма: Құрылымдық мәліметтермен танысу

Үйден оқыту Күні:

Класы: 9 «А»

Сабақтың тақырыбы: Салынған циклдер

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушыларды Паскаль тілінің шартты алдын ала тексеретін қайталу – WHILE, REPEAT, FOR операторымен таныстырып, программа құруға дағдыландыру;

Дамытушылығы: Оқушылардың Паскаль программалау тілінде есеп шығару мүмкіндіктерін, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды тәрбиелікке, тиянақтылыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру

2. Үй тапсырмасын тексеру

3. Жаңа сабақты түсіндіру

4. Компьютермен жұмыс

4. Сабақты бекіту

5. Үйге тапсырма

Өткен материалды қайталау сұрақтары

Шартты оператордың қандай түрлері бар?
If операторының жалпы жазылу түрі қандай?
Таңдау операторы не үшін пайдаланылады?

Жаңа материалды түсіндіру

Көп жағдайда аргументтердің әртүрлі мәні бойынша алгоритмнің белгілі бір бөліктерін бірнеше рет қайталауға тура келеді. Осындай процестерді ұйымдастыру үшін циклдық құрылымды алгоритмдер – қайталау операторлары қолданылады.

Цикл деп программадағы қайталанатын әрекетті айтады. Паскаль тілінде қайталау процесін жүзеге асыратын циклдік операторлардың үш түрі бар: арифметикалық цикл – FOR, шартын алдын ала тексеретін цикл – WHILE , шартты соңынан тексеретін цикл – REPEAT операторлары.

WHILE операторы. Алдын ала берілген шарт бойынша қайталуды жүзеге асыратын бұл оператор WHILE (оқылуы: уаил, аударылуы: әзірше) және DO (оқылуы: ду, орындау болып аударылады) түйінді сөздері қолданылып аударылады.

Цикл қайталанар алдында, логикалық өрнектің мәні тексеріледі. Егер True (ақиқат) болса, онда цикл денесі қайталанып орындалып отырады. Керісінше False (жалған) болса, циклдің орындалуы аяқталып, WHILE операторынан кейінгі жолдар орындалады.

Егер, ең басында өрнектің мәні False (жалған) болса, онда цикл бір ретте орындалмайды.

Мысалы: y = 3x+1, мұндағы х, -1 мен 2 аралығындағы сандарды қабылдайды, қадамы 0,5 тең.

Program eseptey;

Var x, y : real ;

Begin X:=-1;

While x<=2 Do

Begin Y:=3*x+1

Writeln (‘ x=’,x , ‘ ‘ , ‘y=’ , y) ;

X: = x+0.5;

End;

End.

REPEAT қайталу операторы WHILE операторына ұқсас, айырмашылығы – қайталану шарты цикл соңында тексеріледі, сондықтан ол кем дегенде бір рет орындалатын болады. Екінші өзгешелігі – цикл тұлғасы шарт жалған болғанда қайталанып, ол ақиқат болған кезде циклді орындау доғарылады.

Бұл оператор Repeat (оқылуы: рипит, қайталау болып аударылады) және Until (оқылуы: антил, дейін, шейін болып аударылады) түйінді сөздерін пайдаланып орындалады.

Компьютермен жұмыс

№12 Р=1*2*3 … * NN! факториалды табу программасын жаз.

Programfakt;

Var I , n , p: integer;

Begin

WriteLn ( ‘ n= ‘);

ReadLn (n) ;

I: = 1;

P:= 1;

Repeat

P:= p*1;

I:= i+1;

Until i>n;

Writeln (p:4);

End.

FOR операторы. Егер алгоритмде қайталану саны алдын ала белгілі болған жағдайда FOR операторы қолданылады. Бұл оператор параметрлі цикл операторы деп те аталады.

Жазылу үлгісі

FOR < цикл параметрі>:= n1 TO n2 DO

<цикл денесі>;

FOR<цикл параметрі>: = n2 DOWNTO n1 DO

<цикл денесі>;

Мұндағы FOR (үшін), TO (дейін), DO (орындау) - қызметші сөздер;

< цикл параметрі> - циклді басқару айнымалысы, Integer типті (немесе кез келген реттелген тип) n1 , n2 - цикл параметрінің бастапқы және соңғы мәндері (типі циклді басқару айнымалысымен сәйкес) кері қарай, DOWN төмен, TO дейін . Егер қадам -1 – ге тең болса, онда операторда TO, ал қадам -1-ге тең болса, онда DOWNTO сөзі қолданылады.

Мысалы: 1- ден 100- ге дейінгі сандардың қосындысын табу керек.

Program kosindi;

Var I, s: integer;

Begin s:=0;

FOR i:=1 TO 100 DO

S:=s+1;

Writeln (‘s = ‘ , s);

End.

Үйге тапсырма: Паскаль тілінің параметрлі қайталау операторы - WHILE, REPEAT, FOR

Үйден оқыту Күні:

Класы: 9 «А»

Тақырыбы: Массивтер туралы түсінік

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды массив типті берілгендерді өңдеу әдістерімен таныстырып программа құрып үйрету..

Дамытушылық: Оқушыларға бір өлшемді жиымға программа құруғажәне

жиымдармен жұмыс жасауға дағдыландыру, жиымның

жазылу форматын үйрету.

Тәрбиелелігі: Оқушыларды шапшаңдыққа, ақпараттық мәдениетке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі.
Жаңа сабақ
Компьютермен жұмыс
Қорытынды.

Жаңа сабақты түсіндіру

Жоспары:

Массивті жариялау.
Сызықтық массив. Массивті элементтерін еңгізу және шығару.

Массив.

ЭЕМ арқылы шешiлетiн көптеген мәселелер математикалық мағынасы бойынша бiрiктiрiлген немесе мағынасы бiрдей деректердiң жиынын құрайтын көлемдi ақпаратты өңдеуден тұрады. Кеңiстiктегi нүктенi анықтайтын координаттар, сызықтық теңдеулер жүйесiн анықтайтын коэффициенттер матрицасы, функцияның кез келген нүктедегi мәндерi, көпмүшелiктiң коэффициенттерi - осындай бiртұтас деректер жиынын құрайды. Алгоритмде оларды бiр немесе екi индекстi айнымалылар арқылы белгiлеу есептеулердi жеңiлдетедi.

Жоғары математикада бiр және екi индекстi айнымалы шамалар тiзбегiн вектор және матрица деп анықтайды, ал программалауда оларды индексiнiң санына байланысты бiр немесе екi өлшемдi массив деп айтады. Бiздiң мақсатымыз - программада ыңғайына қарай индекстi айнымалылар қолдану, сондықтан алгоритм құру барысында мұндай шамаларды массив деп атайық.

Массив дегенiмiз индексi бүтiн сан арқылы белгiленген индекстi айнымалылардың тiзбегi, мысалы n элементтен тұратын А бiр өлшемдi массивiнiң элементтерi а₁, а₂, . . ., а_n арқылы анықталады, мұндай массивтi қысқаша , A(n) немесе түрiнде жазуға болады.

Массив ЭЕМ жадының әрбiр элементiне сәйкес ұяшықтардың тiзбегi орналасқан бiр облысын анықтайды. Мысалы, n=7 болғанда жоғарыдағы массив

a₁ a₂ a₃ a₄ a₅a₆ a₇

облысын бередi. Массивтi қолданған программада алдын ала арнайы оператор арқылы ЭЕМ жадынан массивке облыс (ұяшықтар) дайындап қою керек. Массивтiң әрбiр элементiмен қатынас оның индексi арқылы орнатылады, мысалы а₂ А массивiнiң 2-шi элементi, а_i- i-шi элементi.

Массивке тағы бір анықтама беруге болады: Айнымалы шамалардың бiр ғана атпен аталған реттелген тiзбегi массивдеп аталады, ал тiзбектiң айнымалылары массив элементтерi деп аталады.

Массивпен жұмыс iстеу үшiн оның әр элементiнiң мәнi белгiлi болуы тиiс. Оның жалпы түрi :VAR бөлiмiнде осылай сипатталады. Массив аты ARRAY [n,m] of type.

Массивтi сипаттауға ARRAY of сөздерi қолданылады. Массивте әр элементің нөмiрiн элементтiң индексi деп атаймыз. Индекстердiң саны - массивтiң өлшемi. Индекстiң мүмкiн мәндерi оның диапозоны деп аталады. Диапозон мен өлшемi массивтiң формасы деп саналады.

Мысалы: A: ARRAY [1..10] OF INTEGER;

Массивтi TYPE бөлiмiнде алдын ала белгiлеп алуға болады.

CONST N=10;

TYPE T= ARRAY [1..N] OF WORD;

VAR A:T;

A[1]=15; A[10]=100;

Массивтіенгізужәнебаспағашығарупрограммасы:

PROGRAM mas;

CONST N=20;

I: INTEGER;

A: ARRAY [1.. N] OF REAL;

BEGIN

FOR I:=1 TO N DO

READLN (A[I]);

FOR I:=1 TO N DO

WRITE (‘ ‘,A[I]:5:1);END.

Сызықтық массив(1 өлшемді).

Массив типi - күрделi тип. Ол бiр типтi шамалардың бiр ғана ат берiлiп, реттелген тiзбегi. Массивтi бiр қалыпты анықталатын (регулярлық) тип деп те атайды. Массив екi жолмен сипатталуы мүмкiн. Бiрiншiсiнде программаға енгiзiлетiн типтер бөлiмiнде массив <тип атауы> арқылы сипатталады. Сипаттау үлгiсi:

type<тип атауы>=array [T1] of T2;

var<массив атауы>:<тип атауы>;

Мұндағы: array [T1] of T2 - массивтi анықтау; T2 - массив элементтерiнiң типi (оны негiздiк тип деп те атайды); Т1 - индекстiң типi (ол INTEGER, REAL типтерiнен басқа кез келген жай тип болуы мүмкiн. Әдетте ол үшiн аралық тип алынады);

тип атауы - типтi (массивтi) анықтайтын кез келген белгiлеме(айнымалы);

массив атауы - типi тип атауынан тұратын айнымалы;

TYPE (тип), ARRAY (массив), OF - қызметшi сөздер. Бiр өлшемдi (сызықтық) массивтердi сипаттау :

type m1= array [1..10] of real;

m2= array [1..20] of integer;

m3= array [0..25] of char;

var a, b : m1; c : m2; r : m3;

Мұндағы 1..10, 1..20,0..25 - аралық (шектеулi) типтер;

a, b, c, r - типтерi TYPE бөлiмiнде анықталған массивтердiң атаулары (a, b айнымалыларының типi - m1; m1 - REAL типтi 10 элементтен тұратын массив; индекстер - 1..10 шектеулi типiне жататын бүтiн сандар, т.с.с ).

Программаға TYPE бөлiмiн енгiзбей, массивтi VAR бөлiмiнде сипаттау да мүмкiн. Мысалы, a, b массивтерiн мынадай түрде сипаттауға болады:var a, b : array [1..10] of real;

Бірақ күрделi типтердi TYPE бөлiмiнде анықтау программаны оқуды көп жеңiлдетедi және ол программалаудың жақсы тәсiлi.

Компьютермен жұмыс

Бақылау сұрақтары.

Массив деген не және оны қандай мақсатта қолданады?
Бiр өлшемдi массив элементтерiнiң енгiзiлуi қалай орындалады?

Қорытынды. Үйге тапсырма: 12 тапсырма. «Жиымдар. Бір өлшемді жиымдармен жұмыс.» оқу

Үйден оқыту Күні:

Класы: 9 «А»

Тақырыбы: Массивтерді өңдейтін стандартты алгоритмдер.

Дамытушылық: Оқушыларға бір өлшемді жиымға программа құруғажәне

жиымдармен жұмыс жасауға дағдыландыру, жиымның

жазылу форматын үйрету.

Тәрбиелелігі: Оқушыларды шапшаңдыққа, ақпараттық мәдениетке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі.
Жаңа сабақ
Компьютермен жұмыс
Қорытынды.

Жаңа сабақты түсіндіру

Жоспары:

Массивті жариялау.
Сызықтық массив. Массивті элементтерін еңгізу және шығару.

Массив.

a₁ a₂ a₃ a₄ a₅a₆ a₇

Мысалы: A: ARRAY [1..10] OF INTEGER;

Массивтi TYPE бөлiмiнде алдын ала белгiлеп алуға болады.

CONST N=10;

TYPE T= ARRAY [1..N] OF WORD;

VAR A:T;

A[1]=15; A[10]=100;

Массивтіенгізужәнебаспағашығарупрограммасы:

PROGRAM mas;

CONST N=20;

I: INTEGER;

A: ARRAY [1.. N] OF REAL;

BEGIN

FOR I:=1 TO N DO

READLN (A[I]);

FOR I:=1 TO N DO

WRITE (‘ ‘,A[I]:5:1);END.

Сызықтық массив(1 өлшемді).

type<тип атауы>=array [T1] of T2;

var<массив атауы>:<тип атауы>;

тип атауы - типтi (массивтi) анықтайтын кез келген белгiлеме(айнымалы);

массив атауы - типi тип атауынан тұратын айнымалы;

TYPE (тип), ARRAY (массив), OF - қызметшi сөздер. Бiр өлшемдi (сызықтық) массивтердi сипаттау :

type m1= array [1..10] of real;

m2= array [1..20] of integer;

m3= array [0..25] of char;

var a, b : m1; c : m2; r : m3;

Мұндағы 1..10, 1..20,0..25 - аралық (шектеулi) типтер;

Компьютермен жұмыс

Бақылау сұрақтары.

Массив деген не және оны қандай мақсатта қолданады?
Бiр өлшемдi массив элементтерiнiң енгiзiлуi қалай орындалады?

Қорытынды. Үйге тапсырма: 12 тапсырма. «Жиымдар. Бір өлшемді жиымдармен жұмыс.» оқу

Үйден оқыту Күні:

Класы: 9 «А»

Сабақтың тақырыбы: Символдық жолдар.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік : Оқушыларды символдық шамалармен орындалатын амал түрлерін пайдалана

отырып,есептер шығаруға,прогрмма құруға дағдыландыру.

Дамытушылық:Символдық мәліметтерді Паскаль тілінде программалау арқылы өңдеу

тәсілдерін жүзеге асырып, оқушылардың логикалық өрістерін дамыту

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа,жинақтылыққа, өзін-өзі компьютердің алдында ұстай

білу, тәрбиелеу

Сабақтыңтүрі: практикалық сабақ

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру
Өткен сабақты қайталау
Компьютермен жұмыс
Сабақты бекіту
Үйге тапсырма

Өткен тапсырма бойынша тест сұрақтары

Нақты X айнымалысын сипаттау:

А) Var x : integer; В) Var x : real:

С) Var x : array (1..n)of real; Д) Var x : array (1..n)of integerЕ) X of real

2. Символдық айнымалылар Паскаль тілінде...типіне жатады?

А) integer; В)real; С)string: Д)array(1..n)of string: Е)char:

3. Егер L-бүтін,S-тұрақты,P- нақты сандар болса,VAR түйінді сипаттаймыз?

А) Var : p : integer; L: real; const S=2;

B) const S=2: Var L: integer; p: real:

C) const S:=2; l ; integer; p: real;

Д) label s:=2: l: integer; p: real;

E) Var const s:=2 : l : integer; p: real:

4. LENGTH (S) функциясы...

А) S жолдық айнымалысының таңбасының санын есептеу

В) S жолдық айнымалысын кері оқу

С) S жолдық айнымалысын өшіру

Д) S жолдық айнымалының таңбаларын жеке-жеке жолдарға жазу

Е) S жолдық айнымалысын көшіру

5. UPCASE (Символ)функциясының қызметі

А) Латынның үлкен әріптерін кіші әріптерге ауыстырады

В) Латынның кіші әріптерін үлкен әріптерге ауыстырады

С) Символдарды санау

Д) Символдарды алфавит бойынша реттеу

Е) Қазақтың кіші әріптерін үлкен әріптерге ауыстырады

6. Бір жолға неше символ жазуға болады?

А) шексіз В) 255- тен аспауы керек С) 255- тен кем болмауы керек

Д ) 200-ден аспауы керек Е) 150 – ден аспауы керек

7.Символдық мән әрқашан ...белгісінің ішіне алынып жазылуы керек

А) <>тырнақша В)“ апостроф С )( ) тырнақша Д): қос нүкте Е ) [ ] тік жақша

8. Жолдың бірнеше таңбасын өшіру үшін.....функциясын қолданамыз?

A) CONCAT B)LENGTH C) COPY Д ) UPCASE E ) DELETE

9. INSERT (S1,S2,N) процедурасының қызметі.........

A) S1 жолын S2 жолының N орнынан бастап енгізу

В) S2 жолын S1 жолының N орнынан бастап енгізу

С) S1 жолын S2 жолынан кейін N қайталап жазу

Д) S2 жолын S1 жолынан кейін N қайталап жазу

Тест жауаптары

1	в	2	с	3	в	4	А	5	в
6	в	27	в	8	е	9	А

Компьютермен жұмыс

Кіші латын әріпімен енгізілген жолды, үлкен латын әріптеріне ауыстыру программасын құрыңыз.

Program austir:

Var s:string:

k:byte:

begin

readln(s):

for k:=l to length (s) do

s[K]: =Upcase (s[k]);

writeln(s):

end.

Үйге тапсырма: 4.2, 4,3 тақырыптарын оқу. 121 беттегі 1-2 жаттығу.

Үйден оқыту Күні:

Класы: 9 «А»

Сабақтың тақырыбы: Жартыжылдық бақылау жұмысы

ТЕСТ СҰРАҚТАРЫ

Егер қосынды жинақтау алгоритiмiнде цикл параметiрi К болса бастапқы меншiктеуге не жатады?
1. S=0; K=1
2. S=0; K=0
3. S=1; K=0
4. S=1; K=1
5. Дұрысжауабы жоқ
Егеркөбейтiндi жинақтауалгоритiмiндециклпараметiрi Кболсабастапқыменшiктеугенежатады?
1. P=1; K=1
2. P=0; K=1
3. P=0; K=0
4. S=1; K=0
5. Дұрысжауабы жоқ
Алгоритм құрастыру барысында модификация блогi ненi бейнелеу үшiн пайдаланады
1. Цикл;
2. Тармақталу;
3. Қайталау санын азайту үшiн;
4. Массивтер;
5. барлығы дұрыс;
Модификация блогiнде орындалатын әрекеттердi атаңыз
1. барлығы дұрыс;
2. Цикл параметiрiне бастапқы мәнiн меншiктеу;
3. Цикл параметiрiнiң ағымдық мәнiн соңғы мәнiмен салыстыру;
4. әр қайталауда цикл параметiрiн қадамына арттыру;
5. Циклаяқталуынтексеру;
10 DIV 3 операциясының орындалуының нәтиже:
1. 3;
2. 4;
3. 5;
4. 2;
5. Дұрыс жауабы жоқ;
10 MOD 3 операциясы орындалу барысындағы нәтиже:
1. 1;
2. 3;
3. 7;
4. 4;
5. Дұрыс жауабы жоқ;
16-разрядты ондық жазылу түрi:
1. 0A;
2. A0;
3. 10;
4. 01;
5. Дұрыс жауабы жоқ;
Бүтiн сандарды бейнелеу үшiн неше байт падаланады?
1. 2;
2. 1;
3. 3;
4. 16дәрежесiне байланысты;
5. Дұрыс жауабы жоқ;
Қай функция орындалу барысында нәтижесі бүтiн болуы мүмкiн?
1. Pred, Succ, Ord;
2. Pred, Succ, Sqrt;
3. Pred, Succ, Chr;
4. Pred, Succ, Odd;
5. барлығыдұрыс;
Төмендекөрсетiлгендердiң iшiндеқайсысыидентификаторғажатпайды?
1. 2222222;
2. FIO;
3. _Result;
4. ФИО;
5. барлығыдұрыс;
Төмендекөрсетiлгендердiң iшiндеқайсысыидентификаторғажатпайды?
1. 1Gruppa;
2. SUmma;
3. Nomer_Doma;
4. Сумма;
5. барлығы дұрыс;
Символдық айнымалыны бейнелеуге неше байт керек?
1. 1;
2. 2;
3. 3;
4. Символдың кодына байланысты;
5. Дұрыс жауабы жоқ;
Төмендегi функциялардың қайсысының орындалу барысында нәтижесiнiң типi Char?
1. Pred, Succ, Chr;
2. Pred, Succ, Sqrt;
3. Pred, Succ, Ord;
4. Pred, Succ, Odd;
5. барлығыдұрыс;
Программаныңкелесi үзiндiсiніңорындалубарысындағынәтиже: if not false then ClrScr
1. Экран тазарады ;
2. Экран тазармайды ;
3. Паскальде жазылуы дұрыс емес;
4. Экран тусi өзгередi;
5. Дұрыс жауабы жоқ;
Программаның келесi үзiндiсi орындалу барысындағы нәтиже: if 0= true then ClrScr;
1. Экран тазармайды ;
2. Экран тазарылады;
3. Экран түсi өзгередi;
4. Барлығы дұрыс;
5. Дұрыс жауабы жоқ;
CASE операторында қай типтi операндтар пайдалануға болмайды?
1. string;
2. char;
3. integer;
4. boolean;
5. Дұрыс жауабы жоқ;
FOR операторы туралы айтылған сөйлемдердiң қайсысы дұрыс?
1. Цикл параметiрiн цикл денесiнде өзгертуге болмайды;
2. Цикл параметiрi әр-қашан да 1 өседi;
3. Бұл оператор кемiнде бiр рет орындалады;
4. Бұл оператор белгiсiз болуы мүмкiн;
5. Барлығы дұрыс;
Қай типтi айнымалылар цикл параметiрi бола алмайды?
1. real;
2. byte;
3. integer;
4. char;
5. Дұрыс жауабы жоқ;
Келесi циклнешереторындалады: for i:=i to i do ... ?
1. 1 рет;
2. 0 рет;
3. Паскальдежазылуыдұрысемес;
4. Дұрысдауабыжоқ;
5. 10 рет
WHILE мен REPEAT операторларыныңнегiзгi айырмашылығы?
1. REPEAT кемiнде 1 рет орындалады;
2. WHILE кемiнде 1 рет орындалады;
3. WHILE операторында индекстiк айнымалысы болуы тиiс;
4. WHILE шексiз болуы мүмкiн, ал REPEAT - жоқ ;
5. Барлығы дұрыс;

Үйден оқыту

Класы: 9 «А»

Сабақтың тақырыбы: Символдық жолдарды өңдеу

Сабақтың мақсаты:

Білімділік : Оқушыларды символдық шамалармен орындалатын амал түрлерін пайдалана

отырып,есептер шығаруға,прогрмма құруға дағдыландыру.

Дамытушылық:Символдық мәліметтерді Паскаль тілінде программалау арқылы өңдеу

тәсілдерін жүзеге асырып, оқушылардың логикалық өрістерін дамыту

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа,жинақтылыққа, өзін-өзі компьютердің алдындаұстай

білу, тәрбиелеу

Сабақтыңтүрі: практикалық сабақ

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру
Өткен сабақты қайталау
Компьютермен жұмыс
Сабақты бекіту
Үйге тапсырма

Өткен тапсырма бойынша тест сұрақтары

Нақты X айнымалысын сипаттау:

А) Var x : integer; В) Var x : real:

С) Var x : array (1..n)of real; Д) Var x : array (1..n)of integerЕ) X of real

2. Символдық айнымалылар Паскаль тілінде...типіне жатады?

А) integer; В)real; С)string: Д)array(1..n)of string: Е)char:

3. Егер L-бүтін,S-тұрақты,P- нақты сандар болса,VAR түйінді сипаттаймыз?

А) Var : p : integer; L: real; const S=2;

B) const S=2: Var L: integer; p: real:

C) const S:=2; l ; integer; p: real;

Д) label s:=2: l: integer; p: real;

E) Var const s:=2 : l : integer; p: real:

4. LENGTH (S) функциясы...

А) S жолдық айнымалысының таңбасының санын есептеу

В) S жолдық айнымалысын кері оқу

С) S жолдық айнымалысын өшіру

Д) S жолдық айнымалының таңбаларын жеке-жеке жолдарға жазу

Е) S жолдық айнымалысын көшіру

5. UPCASE (Символ)функциясының қызметі

А) Латынның үлкен әріптерін кіші әріптерге ауыстырады

В) Латынның кіші әріптерін үлкен әріптерге ауыстырады

С) Символдарды санау

Д) Символдарды алфавит бойынша реттеу

Е) Қазақтың кіші әріптерін үлкен әріптерге ауыстырады

6. Бір жолға неше символ жазуға болады?

А) шексіз В) 255- тен аспауы керек С) 255- тен кем болмауы керек

Д ) 200-ден аспауы керек Е) 150 – ден аспауы керек

7.Символдық мән әрқашан ...белгісінің ішіне алынып жазылуы керек

А) <>тырнақша В)“ апостроф С )( ) тырнақша Д): қос нүкте Е ) [ ] тік жақша

8. Жолдың бірнеше таңбасын өшіру үшін.....функциясын қолданамыз?

A) CONCAT B)LENGTH C) COPY Д ) UPCASE E ) DELETE

9. INSERT (S1,S2,N) процедурасының қызметі.........

A) S1 жолын S2 жолының N орнынан бастап енгізу

В) S2 жолын S1 жолының N орнынан бастап енгізу

С) S1 жолын S2 жолынан кейін N қайталап жазу

Д) S2 жолын S1 жолынан кейін N қайталап жазу

Тест жауаптары

1	в	2	с	3	в	4	А	5	в
6	в	27	в	8	е	9	А

Компьютермен жұмыс

Кіші латын әріпімен енгізілген жолды, үлкен латын әріптеріне ауыстыру программасын құрыңыз.

Program austir:

Var s:string:

k:byte:

begin

readln(s):

for k:=l to length (s) do

s[K]: =Upcase (s[k]);

writeln(s):

end.

Үйге тапсырма: 4.2, 4,3 тақырыптарын оқу. 121 беттегі 1-2 жаттығу.

Үйден оқыту Күні:

Класы: 9 «А»

Сабақтың тақырыбы: Жолдар функциясы

Сабақтың мақсаты:

Білімділік : Оқушыларды символдық шамалармен орындалатын амал түрлерін пайдалана

отырып,есептер шығаруға,прогрмма құруға дағдыландыру.

Дамытушылық:Символдық мәліметтерді Паскаль тілінде программалау арқылы өңдеу

тәсілдерін жүзеге асырып, оқушылардың логикалық өрістерін дамыту

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа,жинақтылыққа, өзін-өзі компьютердің алдында ұстай

білу, тәрбиелеу

Сабақтыңтүрі: практикалық сабақ

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру
Өткен сабақты қайталау
Компьютермен жұмыс
Сабақты бекіту
Үйге тапсырма

Өткен тапсырма бойынша тест сұрақтары

Нақты X айнымалысын сипаттау:

А) Var x : integer; В) Var x : real:

С) Var x : array (1..n)of real; Д) Var x : array (1..n)of integerЕ) X of real

2. Символдық айнымалылар Паскаль тілінде...типіне жатады?

А) integer; В)real; С)string: Д)array(1..n)of string: Е)char:

3. Егер L-бүтін,S-тұрақты,P- нақты сандар болса,VAR түйінді сипаттаймыз?

А) Var : p : integer; L: real; const S=2;

B) const S=2: Var L: integer; p: real:

C) const S:=2; l ; integer; p: real;

Д) label s:=2: l: integer; p: real;

E) Var const s:=2 : l : integer; p: real:

4. LENGTH (S) функциясы...

А) S жолдық айнымалысының таңбасының санын есептеу

В) S жолдық айнымалысын кері оқу

С) S жолдық айнымалысын өшіру

Д) S жолдық айнымалының таңбаларын жеке-жеке жолдарға жазу

Е) S жолдық айнымалысын көшіру

5. UPCASE (Символ)функциясының қызметі

А) Латынның үлкен әріптерін кіші әріптерге ауыстырады

В) Латынның кіші әріптерін үлкен әріптерге ауыстырады

С) Символдарды санау

Д) Символдарды алфавит бойынша реттеу

Е) Қазақтың кіші әріптерін үлкен әріптерге ауыстырады

6. Бір жолға неше символ жазуға болады?

А) шексіз В) 255- тен аспауы керек С) 255- тен кем болмауы керек

Д ) 200-ден аспауы керек Е) 150 – ден аспауы керек

7.Символдық мән әрқашан ...белгісінің ішіне алынып жазылуы керек

А) <>тырнақша В)“ апостроф С )( ) тырнақша Д): қос нүкте Е ) [ ] тік жақша

8. Жолдың бірнеше таңбасын өшіру үшін.....функциясын қолданамыз?

A) CONCAT B)LENGTH C) COPY Д ) UPCASE E ) DELETE

9. INSERT (S1,S2,N) процедурасының қызметі.........

A) S1 жолын S2 жолының N орнынан бастап енгізу

В) S2 жолын S1 жолының N орнынан бастап енгізу

С) S1 жолын S2 жолынан кейін N қайталап жазу

Д) S2 жолын S1 жолынан кейін N қайталап жазу

Тест жауаптары

1	в	2	с	3	в	4	А	5	в
6	в	27	в	8	е	9	А

Компьютермен жұмыс

Кіші латын әріпімен енгізілген жолды, үлкен латын әріптеріне ауыстыру программасын құрыңыз.

Program austir:

Var s:string:

k:byte:

begin

readln(s):

for k:=l to length (s) do

s[K]: =Upcase (s[k]);

writeln(s):

end.

Үйге тапсырма: 4.2, 4,3 тақырыптарын оқу. 121 беттегі 1-2 жаттығу.

Үйден оқыту Күні:

Класы: 9 «А»

Сабақтың тақырыбы: Тармақталу алгоритмді программалау
Сабақтың мақсаты: Шартты операторлардың жазылу тәртібімен таныстыру және тармақталған алгоритмдерді программалауды түсіндіру. Сабақтан алған теориялық білімдерін жүйелі түрде тәжірибе жұзінде көрсете білу дағдыларын қалыптастыру.
Күтілетін нәтиже: Тармақталу операторларының түрлерін, күрделі шарттардың программада жазылуын біледі
Ресурстары: интерактивті тақта, АBС Паскаль программасы, бағалау парағы, интернет,маркерлер, стикерлер.

Үй тапсырмасын қайталау

«Графикалық диктант»

Тармақталу алгоритімі – бұл,есептің мазмұнында шарт беріліп, шешім сол шартқа байланысты байланысты болатын алгоритм.

1.Шарт – бұл, тек қана «жалған» мәнді қабылдайтын, логикалық өрнек.

2.Sqrt (x) функциясы – х-тің квадрат түбірі.

3.Паскальда «минус» тармағы Then операторын білдіреді.

4.Writeln операторы — тармақталу операторы болып табылады.

5. операторы «Егер» деп оқылады.

6.Integer – бұл мәліметтердің нақтытипі.

7.Read – енгізу процедурасы.

8.Логикалық “and” бұл «немесе» деп оқылады.

9.Егер алгоритмде бірнеше жағдайдың біреуін пайдалану қажет болса, онда таңдау операторы қолданылады.

Енді графикалық диктанттың дұрыс жауабын білу үшін төмендегі сұрақтарға жауап беру қажет:

1.Тұңғыш президент: Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев

2.Тұңғыш ғарышкер: Тоқтар Әубәкіріов

3.Тұңғыш қаза әліппесін жазған: Ахмет Байтұрсынов

4.Тұңғыш олимпиада ойындарының жеңімпазы:Жақсылық Үшкемпіров және Серік Қонақбаев

5.Тұңғыш программист: Ада Лавлайс

Жауабы: _ ^ _^ ^ _^ _ ^ _

Түсіну

Диалог, әңгімелесу

Тармақталу операторы көрсетілген шартқа тәуелді құрамына кіретін операторлардың орындалуын немесе орындалмауын қамтамасыз етеді. Тармақталған алгоритмдерді бағдарланған кезде мынадай қызметші сөздер қолданылады:

if - егер , then – онда , else - әйтпесе.

Оператор программадағы іс-әрекеттердің орындалу реттілігін өзгертетін мүмкіндіктің ең кең тараған тәсілі болып табылады. Толық оператордың жазылу түрі:
{Егер шарт онда 1 оператор әйтпесе 2 оператор орындалады.}

1 есеп:

Program esep_1;

Uses crt;

Var x, y, max: integer;

Begin

Clrscr;

Writeln(‘Eki sandy engiz…’);

Readln(x,y);

If x>y then max:=x else max:=y;

Writeln(‘Ekisannynulkeni = ’, max);

End.

Ізденеді, түсінеді, берілген тақырып бойынша бірнеше қарапайым шарттардан тұратын күрделі шарттардың логикалық операцияларын тауып, орындайды Топ мүшелерінің диалогі, әңгімесі Танымдық белсенділігі дамиды, тыңдау мәдениеті қалыптасады, өз ойын толық, анық жеткізе алады

Қолдану

Компьютермен жұмыс

Берілген тапсырмаларды жеке орындау. Компьютерден тексеру.

№1 Екі санның үлкенін табатын бағдарлама құру

№2 – Үш санның үлкенін табатын бағдарлама құру

№3 Адам жасына қарап, оларды әлі мектепке бармаған, мектеп оқушысы, жұмысшы, зейнеткер деген төрт топтың біріне жатқызатын бағдарлама құру. Адам жасы пернетақтадан енгізіледі

Тапсырмалар

Суммативті бағалау

Өз бетінше жұмыс жасауға дағдыланады.

Практика

№5 есеп: Пернетақтадан трамвай билетінің номері (1 орынды 6 сан) енгізіледі. Билеттің «бақытты» номер екенін анықтайтын бағдарлама құру керек. Бақытты билеттің алғашқы 3 цифрының қосындысы соңғы 3 цифрының қосындысына тең.

Program esep_5;

Uses crt;

Var x, y, z, a, b, c, S, S1: real;

Begin

Clrscr;

Writeln(‘biletnomerinengiz…’);

Readln(x, y, z, a, b, c);

S:=x+y+z;

S1:=a+b+c;

If S = S1 then writeln(‘bakittynomer’)

elsewriteln(‘bakittynomeremes’);

End.

Топтық жұмыс оқушылар орындарында ақылдасады. Соңында әр топ шешу жолдарын ұсынады.

Фактілер, операциялар, шешімдер

формативтік бағалау. Топ мүшелері бірін-бірі бағалайды

Сабақтан алған теориялық білімдерін жүйелі түрде тәжірибе жүзінде көрсете білу дағдыларын қалыптасады

Бағалау

Сыни ойлау

Мұғалім түзейді, қорытындылайды Оқушылар өз пікірін айтады, талқылайды
Біз сабақта не білдік? Нені түсінбей қалдық? Өзін-өзі бағалайды.
Мұғалім қорытынды баға жасайды

Ойын дәлелдеуге дағдыланады Топтар өздерін бағалайды. Бірін-бірі бағалайды

Кері байланыс парағы

Кері байланыс парағын толтырып, пікірін жазады Бірлескен бағалау

Өзін-өзі және бірін-бірі бағалап үйренеді

Үйге тапсырма

Үйден оқыту

Сынып: 9 «А» Күні
Сабақтың тақырыбы: Сызықтық алгоритмді программалау
Сабақтың мақсаты:
1.Оқушыларда Pascal программалау тіліндегі енгізу және шығару операторлары
туралы мағлұматтар қалыптастыру.
2.Жаңа ақпараттық технологиялық құралдар мен бағдарламалық жабдықтарды
қолданып пәнге қызығушылығын арттыру, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.
3. Еңбексүйгіштікке баулу, адамгершілік және эстетикалық тәрбие беру

2.Үй тапсырмаларын сұрау.
1.Алгоритм дегеніміз не?
Алгоритм-берілген мақсатқа жету үшін реттелген әрекеттер тізбегі
2. Алгоритм жазу пішімі қандай?
алг алгоритмнің аты басы
алгоритм командалары соңы
3. Айнымалы типтерін атаңыз? (бүтін-integer; нақты-real; литерлік-char)
4. Енгізу операторы / read, readln-енгізу/
5. Шығару операторы / write, writeln- шығару
6. Меншіктеу операторы /айнымалы аты:= өрнек/
7. Программа жазу пішімі қалай? program программа аты
айнымалалар бөлімі begin
операторлар бөлімі end.

3.Жаңа тақырып.
Екі санның қосындысын (c=а+в) анықтайтын блок-схемасын,алгоритмін жазу.
алг ЕСҚ табу
(арг бүт а, в,нәт бүт с)
басы
енгізу а, в
с=а+в
шығару с
cоңы

program ecep;
var a,b,c:integer;
begin
readln (a,b);
c:=a+b;
writeln ('с= ',c);
end.
а=12 ,в=10
деп мәндері берілсе
онда программаны былай жазуға болады
program ecep;
var a,b,c:integer;
begin
a:=12;b:=10;
c:=a+b;
writeln ('с= ',c);
end.
Тапсырмалармен жұмыс

1 тапсырма:
Өрнектің мәнін табыңдар a=-2 ,болғанда (a-8)/(2a+5) алгоритмін,блок-схемасын
программасын құрыңыз.

2 тапсырма: Үш санның арифметикалық ортасын табу алгоритмін, блок-схемасын және программасын жазыңыз.
3.Осы үш тапсырманы ДК Паскаль программалау тіліне жазып жауабын алыңыз.
Демалыс сәті.
Бүтін а санының түбіріне шығатын программаны құру үшін әр топ оқушылары ретін табуы керек . program san a; writeln (‘түбір= ‘,х);
end. begin readln(a); x:=sqrt(a); var a:integer; x: real;

6.Әр топқа есеп үзіндісі беріледі жауабын табу керек.
7.Өрнектердің Паскаль тілінде жазылуын көрсет.
8. Экранға қандай мәлімет шығады?
Бекіту сұрақтары:
Айнымалы бөлім аталуы?
Алгоритм қасиеттерін атаңыз?
Алгоритмді график арқылы кескіндеудің атауы.
Сызықтық алгоритм дегеніміз не?
Енгізу операторы қалай аталады?
Шығару операторы қалай аталады?
Үйге тапсырма.
№1. Y=(AX+B)-С өрнегінің
алгоритмін, блок-схемасын,программасын
құрып келу.
№2. y=x2+1 функциясын есептейтін программа жазыңыз.

Материал жариялап, аттестацияға 100% жарамды сертификатты тегін алыңыз!

Ustaz tilegi журналы министірліктің тізіміне енген. Qr коды мен тіркеу номері беріледі. Материал жариялаған соң сертификат тегін бірден беріледі.

Оқу-ағарту министірлігінің ресми жауабы

Сайтқа 5 материал жариялап, тегін АЛҒЫС ХАТ алыңыз!

Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытуға қосқан жеке үлесі үшін және де Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық материалыңызбен бөлісіп, белсенді болғаныңыз үшін алғыс білдіреміз!

Сайтқа 25 материал жариялап, тегін ҚҰРМЕТ ГРОМАТАСЫН алыңыз!

Тәуелсіз Қазақстанның білім беру жүйесін дамытуға және білім беру сапасын арттыру мақсатында Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жариялағаны үшін марапатталасыз!

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!