Қазақ халқындағы жылқының маңызы

Қазақ халқының дүниетанымында, ділі мен тілінде жылқыға қатысты өзгеше философиялық және мәдени жүйе қалыптасқан. Қазақтар адам мен оның жан серігі атына біртұтас әлем ретінде қараған. Адамның азамат қатарына қосылуының өзін «ат жалын тартып мінді» деп бейнелейді қазақ халқы. Жас баланың алғаш атқа отырғанын атап өту рәсімі - тоқым қағар тойынан бастап, адамның бұл өмірден өткенінің белгісі ат тұлдауға дейінгі бүкіл пәнилік тіршілікті жылқымен байланыстырған. Сыйлы қонаққа ат мінгізу, күйеу жігіттің қалыңдық алуына алғаш барғанда ат байлауы, ұрыс кезінде жау қоршауында қалған қолбасшыға ат сүйек беріп құтқару т.б. дәстүрлер жылқының қазақ халқының шаруашылығында ғана емес, әлеуметтік өмірінде де үлкен мәнге ие болғанын білдіреді.

Қазақ халқы жылқыны, ең алдымен, ел қорғаны ердің жан серігі деп дәріптеген. Ұлттық мифологиядағы иесі қысылғанда тіл бітіп, ақыл айтатын тұлпарлар (мысалы, «Ер Төстік», «Алтын сақа» т.б. ертегілерде), батырлық жырлардағы Қобыландының Тайбурылы, Алпамыстың Байшұбары, Қамбардың Қарақасқа аты, бергі заман батырлары Исатайдың Ақтабаны, Амангелдінің Шалқасқасы иелерімен бірге жыр-аңызға айналып, ел құрметіне бөленген. Қазақ халқының әскери жорыққа төзімді жылқы тұқымдарын көптеп өсіретіні туралы деректер Ресей және Еуропа зерттеушілері Н.Бахметьевтің (1870), С.Вогактың (1873), А.Гердердің (1875), А.Вилькинстің т.б. еңбектерінде жазылып қалған. Қазақ даласында өсірілген жылқылар бірінші және екінші дүниежүзілік соғыс майдандарына көп алынған. (195 сөз)

Ғаламтор материалы:

11. Мәтін қандай стильге жататынын табыңыз.

А) Ауызекі сөйлеу стилі

В) Публицистикалық стиль

С) Ғылыми стиль

D) Көркем әдеби стиль

Е) Ресми іс-қағаздар стилі

12. Жас баланың алғаш атқа отыру рәсімін белгілеңіз.

А) Тоқым қағар

В) Ат тұлдау

С) Шұбар тайым

D) Бәсіре

Е) Асау үйрету

13. Мәтінде кездесетін тұрақты тіркесті белгілеңіз.

А) Ат сүйек беріп құтқару

В) Ат шаппайды, бап шабады

С) Ат жалын тартып мінді

D) Тоқым қағар

Е) Атқа отырғызу

14. Мәтінде кездеспейтін сәйгүліктің атын көрсетіңіз.

А) Байшұбар

В) Қарақасқа

С) Тайбурыл

D) Ақтабан

Е) Нарқызыл

15. Қазақ халқының әскери жорыққа төзімді жылқы тұқымдарын көптеп өсіретіні туралы деректі 1875 жылы өз еңбегінде жазған зерттеушіні белгілеңіз.

А) А.Гердер

В) Н.Бахметьев

С) А.Вилькинс

D) Вогак

Е) Радлов