Тоғызқұмалақ үйірме жоспары

«Бекітемін»

№16 «Дюймовочка» бөбекжай-

бақшасының директоры

К.Б.Айтжанова

Тоғызқұмалақтан үйірме жоспары

2021-2022оқу жылы

Дене шынықтыру жетекшісі, педагог-модератор:

Жолтай Е.М

Түсінік хат

Тоғызқұмалақ – қазақта кең тараған, өте қызықты, ойлы ойын. Қаратау қазбаларының арасынан табылған тас «қазан» осы тоғызқұмалақты еске салады. Бұл ойын Қызғызстанда, Монголияда, қарақалпақстанда, Өзбекстан қазақтарның арасында, алыс шетел қазақстанның арасында қатты дамыған.

Бұл бас шынықтыратын ойынды біздің ұлттық «шахматымыз» десе болғандай. 162 таспен ойналатын осы бір ойлы ойынның жоғалып кетпеуіне кезінде академик-жазушы Мұхтар Әуезов, халық артисі Қалибек Қуанышбаев, техника ғылымының кандидаты М. Ибраев пен шахматшы Е.Браундардың сіңірген еңбектері өте зор.

Тоғызқұмалақтан алғашқы республикалық жарыс 1948 жылы өткізіліп, жарысқа халық ойынының шеберлері Абайдың немересі Ысқақов (Семей), Аңдамас Жөкеев (Қарағанды), Оспан Қаржауов (Семей), Шорман Өтегенов (Жамбыл) сияқты тоғызқұмалақшылар қатысты.

Республиканың тұңғыш чемпионы Ш.Өтегенов болды. 1948-1960 жылдар аралығында Қазақстан аймағында көптеген біріншіліктер өтті. Осы кезеңдерде қатарынан алты жыл бойы Жамбыл облысының өкілі Рахымбай Ахмамбетов бірінші орынды жеңіп алып отырды. Кейін көп жылдар бойы бірінші орынды В. Поляков пен Қасымов алма кезек жеңіп алып отырды.

Халқымыздың кемеңгер ақыны Абай кезінде тоғызқұмалақтың аса шебер ойыншысы болған.

«Тоғызқұмалақ» үйірмесінің 2021-2022оқу жылына арналған жұмыс жоспары

Күтілетін нәтиже:

Оқу жылының аяғына қарай оқушы біледі, үйренеді:

Тоғызқұмалақ ойынының жалпы ережесі туралы;

Интеллектуалды ойлауды;

Ойын барысында жүрістерді санауды;

Комбинация жасауды;

Уақытқа ойнауды.

Тоғызқұмалақ ойыны туралы жалпы түсінік беру

Сабақтың мақсаты: Тоғызқұмалақ ойыны туралы жалпы түсінік беру және ойнау ережелерін үйрету. Балаларға халқымыздың ұлттық спорт ойынын үйрете отырып дүние танымын кеңейту,ой-өрісін дамытуға ықпал ету;

Белсенділігі мен қызығушылығын арттыру,ежелден келе жатқан ұлттық ойынды қастерлеуге және жалғастыруға тәрбиелеу.

Құрал- жабдықтар: Интерактивті тақта жабдықтары,тоғызқұмалақ тақталары, сызбалары

«Тұздық немесе – тұзды үй».

Ойын барысында тұздық алу деген болады. «Тұздық» алу үшін қарсыластарының бірі өз кезегі бойынша жүру арқылы ең соңғы құмалағы қарсыласының екі құмалақ жатқан отауына түсіп үш құмалақ етіп алса, бұл ойыншы өзінің қарсыласының екі құмалақ жатқан отауына түсіп үш құмалақ етіп алса,бұл ойыншы өзінің қарсыласынан «тұздық» алған болып есептеледі.

Ойын ережесі бойынша екі ойыншы бір – бірден ғана «тұздық» ала алады». Сол сияқты «тұздық» маңдай (9 отау) отауынан және екі жақтың аттас отауынан қатар алынбайды.

Атсырау.

 Ойын барысында әсіресе, ойын соңына таман келгенде ойыншының біреуінің құмалағы таусылып қалады да, жүретін жүріс бітеді. Ойындағы бұл жағдайды «атсырау» деп атайды. «Атсырау» жағдайына тап болған ойын партиясы ұтылғанға есептеледі. Ал қарсыласын «атсырау» жағдайына алып келген ойыншы өз отауындағы құмалақтың барлығын өз қазанына салып, барлық құмалақтың есебін шығаруға кіріседі.

Тоғызқұмалақ ойының негізгі түрі арнаулы тақтада ойналады. Тақтаның 18 отауы (ұя деп те атайды), бір-бірден қазаны болады.

Ойынды бастап жүру. Ойынды солдан оңға қарай кез-келген отаудан жүруге болады.Ол үшін жүріс жасалатын отау орнына бір құмалақ қана қалдырып, қалған бір құмалақты түгелімен алып, келесі отаудан бастап әрбір отауға қолдағы құмалақ біткенше бір-бірден салып шығамыз.Сонда ең соңғы құмалақ қарсы жақтың кез – келген бір отауына түсіп және ол отаудағы құмалақтар санын жұп жасаған жағдайда (10,12,14,18 т.с.с) ол құмалақтарды өз қазанына алып қоюға болады. Жүріс жәй және шабысты болып екіге бөлінеді. Жүріс кезінде қарсы жақтың бір отауы желінетін болса, оны шабысты жүріс дейді.

Ойыншылар ойын барысында қарсыласына құмалақ алдырмау үшін өз отауларындағы құмалақтардың санын жұп күйінде ұстап отыруға тырысады.Құмалақтарының саны жұп болып тұрған отауды «жабық» отау. Ал тақ болып тұрған отауды «ашық отау» деп аталады.

Тоғызқұмалақ отаулары жайында. Бұл отаулардың ертеден келе жатқан аттары

Оқушылардың сабаққа қатысу мүмкіндігін дайындық барысын бақылау қадағалау.

Бұл ойынды қазақтардан басқа қырғыздар, қарақалпақтар,алтайлықтарда ойнайды. Алайда тоғызқұмалақты ол кезде қойдың құмалағымен ойнаған. Бұған онша күрделі жабдықтардың да қажеті болмаған. Екі жақ ойыншыға тоғыз-тоғыздан шұңқыр (отау), бір-бірден қазан, әр ойыншы 81 – ден барлығы 162 құмалақ пайдаланады.

Тұздықты алудағы мақсат-әр жүріс сайын сол «тұздыққа» түсетін құмалақты «тұздық» иесі өз қазанына алып отырады.

Мұнда ақ ақ жағының екі жерден тұздық алу мүмкіндігі бар.

Атсырау» жағдайына дейін екі ойыншының бірі 82 құмалақ жинап үлгірсе, қарсыласын «атсырау» жағдайына алып келген ойыншы жеңіске ие болады. Тоғызқұмалақта тең ойыны өте сирек кездеседі.

Бұл жайында құмалақтар екі жақтың да отауларына бірдей түсіп отырады.

Бірінші жүрісті қай кезде «ақ» жағы бастайды.

Ойын барысында қарсыласының құмалақтарын қолмен санауға рұқсат етілмейді.Тек отауының ашық немесе жабық екенін сұрай алады.

Арнайы дайындалған жазу парағы арқылы көрсету.

Тоғызқұмалақ қағидасы мен ережесі

Зерттеу мақсаты:.  Тоғызқұмалақ ойыны туралы жалпы түсінік беру және ойнау ережелерін үйрету. Оқушыларға халқымыздың ұлттық спорт ойынын үйрете отырып дүние танымын кеңейту,ой-өрісін дамытуға ықпал ету;

Қазақ халқының ұлттық ойыны тоғызқұмалақты зерттеп, халыққа жария ету.

Мәні: кез-келген жанның ақыл ойы шындап, ми қызметін дамытып, қоғам алдындағы жауапкершілігін арттыру.

Зерттеу міндеттері:

1.Ойын танымдық, эстетикалық, спорттық, тіпті ғылыми аспектілерге ие. Тоғызқұмалақтың емдік қасиеті де бар, ол жасөспірімдер миын дамытады. 2.Жергілікті, ұлттық деңгейде дамытуға үлес қосу;

3. Тоғызқұмалақ ойнайтын бала өскен соң, күнделікті жоспарын оңай құра алады, кез-келген жағдайда өзін тұлға ретінде көрсете алады, белгілі бір оқиғаға байланысты өзіндік ұстанымы, көзқарасы болады.

Білім мен ғылымның қарыштап дамыған заманында оқыту және тәрбиелеу процессіне сан алуан технологиялардың түрі енгізілуде.Заман көшінен кеш қалмас үшін,әрине әр жаңашылдықты уақытылы меңгеріп,оны ұлт болашағын тәрбиелеуде тиімді қолданғанымыз абзал.

Атақты педагог Ушинский:

“Әр халықтың өз жеке тәрбие жүйесі бар...қаншалықты қызығарлықтай болса да , басқа халықтың үлгісімен өмір сүруге болмайтыны сияқты , қанша жерден ойланып жасалған , жақсы деген бөтен педагогикалық жүйе бойынша да

тәрбие беруге болмайды.

Әр халық бұл тұста өз күшіне сенім артқаны абзал”деп айтып кеткен.

Бұл сөздің мағынасына терең үңілер болсақ өз болашағымызды жарқын жолмен тәрбиелеп білім беруде ұлттық педагогиканың да үлкен үлесі жатқанын анғару қиын емес.

Тоғызқұмалақ ойыны -баланың интеллектісін жоғары деңгейде дамытатын ойынның бірі.

Ойынының стратегиялық және тактикалық әдістерін қазіргі заман талабына сай қолданатын компьютерлік бағдарлама да бар. Олар негізінен логикалық ойлау мен математикалық, философиялық ойлануды дамытуға негізделген. Тоғызқұмалақ ойыны жас жеткіншектерге спорт әліппесін үйретумен қатар, олардың ой-өрісін, сана-сезімін, дамытуға оқу үлгерімін жақсартуға және саналы тәрбие алуға өзіндік септігін тигізеді. Ұлтқа тән қасиеттерді бойына дарытып, ұлттық өнегені бойына сіңіріреді.Қосымша білім беру саласы бойынша "тоғызқұмалақ"үйірмесі оқушыларға үйретумен қатар, олардың ой - өрісін, сана сезімін дамытуға, ұстамдылыққа, төзімділікке, сабырлыққа, жігер - намысты шыңдауға көп еңбектенуге тәрбиелейді.

Бағдарламаның дидактикалық және этнопедагогикалық негіздері: Тоғызқұмалақ ойынын үйретудің бағдарламасы спорт секцияларына сонымен қатар жалпы білім беретін мектептердегі үйірмелерге арналған. Өйткені, тоғызқұмалақ ойыны математикалық амалдардың аумағына толық сияды.

Қазақ халқының ағартушылары Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев тоғызқұмалақ ойынын ерекше мадақтаған, әсіресе Абай бұл ойынды сүйсініп ойнаған. Тоғызқұмалақты ойнау үшін Абайдың ауылына көне ойынның шеберлері мен ойыншылары әдейі жиналады екен. Абай бос уақытында ойынды ұйымдастыру үшін үнемі ойын тақтасын алып жүрген.

Қазіргі таңда республика бойынша қазақтың төл ойыны - тоғызқұмалақпен шұғылданушылардың саны 100 мың адамға жақындады. Тоғызқұмалақпен тек шетелдегі қазақтар ғана емес, сонымен бірге Англия, Франция, Германия, Испания, Чехия, Ресей, Украина, Қытай мемлекеттерінде де жергілікті халықтардың арасында ойнаушылардың саны артуда.

Тоғызқұмалақ ойынының мәні - адамға үйлесімді (гармониялық) тәрбие беру, кез-келген жанның ақыл-ойын шыңдау, ми қызметін дамыту және қоғам алдындағы жауапкершілігін арттыру.

578тг - Сатып алу

Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз

Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру

Материал жариялап тегін сертификат алыңыз!

Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды

Материал жариялау Сертификатты жүктеу

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!

Тізімді көру