"ТРАНСПОРТТЫҚ КӨЛІКТЕРІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ" БОЙЫНША ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСТАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

Түркістан облысы

Мақтаарал ауданы

№14 колледж МКҚК

ӘДІСТЕМЕЛІК ТАЛДАУ

Тақырыбы:

ТРАНСПОРТТЫҚ КӨЛІКТЕРІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ» БОЙЫНША ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСТАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

Мамандығының студенттеріне арналған зертханалық

жұмыстарға әдістемелік нұсқаулықтар

Дайындаған: Туткабаев Б.А.

Атакент кеті

2019 ж

УДК 621.113

Сидоренко А.М. «Тракторлар мен автомобильдер»: 5В080600 - «Ауыл шаруашылық тракторшы-машинист» мамандығының студенттерінің тәжірибелік сабақтарына арналған әдістемпелік нұсқаулар,

А.М. Сидоренко 2011. - 10 б.

Әдістемелік нұсқауларда пәннің мазмұны берілген: семестр бойында оқытылатын дәроістер тақырыптары мен өзіндік жұмыс тапсырмаларының тақырыптары. Зертханалық жұмыстарды орындау әдістемесі мен бастапқы мәліметтерді таңдау тәртібі берілген.

МАЗМҰНЫ

1 Курстың мақсаттары мен міндеттері 2

2 Пән мазмұны 3

Әдебиет тізімі 8

1 КУРС МАҚСАТТАРЫ МЕН МІНДЕТЕРІ

«Тракторлар мен автомобильдер» пәні автокөлікті техника мен машиналардың құрылымын зерттейді.

Зертханалық жұмыстардың тақырыптары отандық және шетелдік көлік құралдарының механизмімен, агрегаттарымен және басқару жүйелерімен байланысты, сонымен қатар қозғалмалы құрамның мамандырылуымен байланысты.

Курс оқу нәтижесінде студенттер машина жүйелері мен байланыстарының жұмыс істеу принциптары мен құрылымын білуі қажет, және де белгілі бір жүк тасымалдау көлік құралдарының арнаулы мамандыруды игеруі керек. Жаңа механизмді немесе жүйені, сонымен қатар жаңа автокөлікті өздігінен бағалай алуы керек.

Пән оқу және зертханалық жұмыстарды орындау барысында отандық және шетелдік өндірушілерінің жаңа заманауи модельдерінің құрылымына ерекше назар аудару керек.

Құрылымдарды және жұмыс барысын зерттеу отандық және шетелдік заманауи жаңа құрылымдарының мысалдарына негізделуі қажет. Құрылымдарды зерттеу сабақтары материалдық жағынан жабдықталған арнаулы аудиторияларда жүргізілуі тиіс.

Пәнің берілген бөлімнің зерттелуі орта мектеп курстарының біліміне негізделеді «Физика» (бөлімдер: «Механика», «Электр қуаты»), «Қолданбалы механика» (пән бағдарлама көлемінде) және т.б

2 «ТРАНСПОРТТЫҚ КӨЛІКТЕРІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ» БОЙЫНША ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСТАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР»

2.1 Жалпы мінездеме беру

«Тракторлар мен автомобильдер» тарауы инженер профилін анықтайтын арнайы дисциплиналарының біріншісі. Мұнда автокөліктер толық объект түрінде қарастырылады. Оның моделдері мен модификациялары зертеледі. Сол себепті бұл тарау транспорттық техникамен байланысты негізгі болып саналады.

Тараудың негізгі тапсырмасы – тарнспорттық көліктерін автокөлік және оның агрегаттары мен жүйесі мысалында тағайындалуын, ұйымдастырылуын және жұмыс істеу принципін оқып зерттеу. Жалпы жұмыс істеу принциптерін білу транспорттық көліктерін әр салада түсінік алуына көмектеседі.

Берілген материалды оқып зерттеуде оқу мекемесінің мамандандырылған аудиториялары материалды бөліктері қолданылуы тиіс (стендтер, макеттер, қималар, түйіндер және транспортық техниканың механизмдері, сол сияқты плакаттар).

2.2 Бөлімдер бойынша сілтемелар

2.2.1 Тракторлар мен автомобильдер жалпы ұйымдастырылуы

Ең алдымен автокөліктің пайда болуы мен бүгінгі күнге дейінгі тарихи дамуын қарай білу керек. Бұл мәліметтер барлық кітаптарда әртүрлі көлемде бола береді. Автокөліктерді талдай білмесе оның әртүрлілігін зерттеу мүмкін емес. Біздің заводтарымыздан шығарылатын базалық моделдегі автокөліктерді және олардың негізгі техникалық мінездемелерінің өлшемдерін тура білу керек. Автокөліктің ұйымдастырылуы өте қиын. Ол үшін автокөліктің төрт группаға бөлінгенін нақты біліп, үйреніп алу қажет: қозғалтқыш, трансмиссия, жүруші бөлігі, басқару органдары және осы группалардың әрқайсысына кіретін механизмдерді.

Бақылау сұрақтары:

1. Автокөлік негізгі қандай бөліктерден құралады?

2. Жүк көтергіш автокөліктерді қандай белгілері бойынша классификациялайды?

3. Қозғалтқыштың тиімді қуаты деген не?

4. Карбюраторлы қозғалтқышының жану камерасының негізгі түрлерін ата?

5. Жолаушылық жылжымалы құрамдарға қандай транспорттық қүралдар жатады?

6. Жылу энергиясының механикалық энергияға өзгеру әдісі бойынша қозғалтқыштарды қалай классификациялайды?

7. Автокөліктегі трансмиссия не үшін?

8. Мамандандырылған автокөліктердің түрлері?

2.2.2 Қозғалтқыштың ұйымдастырылуы

2.2.2.1 қозғалтқыштың жалпы ұйымдастырылуы

Қозғалтқыштың жалпы ұйымдастырылуын және негізгі параметрлерін меңгеру; қозғалтқышты құраушы механизмдер мен жүйелер. Карбюраторлы қозғалтқыштың және дизельдік жұмыс атқару үрдісі жоғару деңгейде меңгерілуі тиіс, сонда ғана еркін кітаптардың көмегінсіз сызып, сол үрдістердің диаграммасын шығара алатын боласың. Классификациясын зерттеу, типтерін және іштей жану қозғалтқыштарының параметрлерін. Іштей жану қозғалтқышының жұмыс істеу циклын зерттеу.

Бақылау сұрақтары:

1. Тракторлар мен автомобильдер қозғалтқыштарының негізгі типтері қандай?

2. Такт деп нені атайды?

3. Карбюраторлы қозғалтқыштың және дизельдің толық жұмыс істеу циклы қандай такттерден құралады?

4. Сығылу дәрежесі деп нені айтады?

5. Төрт тактілі дизель қалай жұмыс істейді?

6. V-түрде орналасқан цилиндрлі қозғалтқышының артықшылығын ата?

7. Иінді белдіктегі сермер не үшін арналған?

8. Карбюраторлы қозғалтқышпен салыстырғандағы дизельдің артықшылықтарын атап көрсет?

2.2.2.2 Кривошипті-бұлғақты механизм

Бұл механизмнің аталуын, тағайындалуын, оналасуын және оның өзара әрекеттесуін нақты білу қажет. Бөлшек құрылымының ерекшеліктерін зерттеу және механизм түйіндерін. Берілген материалмен танысу.

Бақылау сұрақтары:

1. Поршенді сақиналарының тағайындалуы неде?

2. Не үшін поршеннің беткі қабатын қалайымен қаптайды?

3. Не себепті поршеннің етегі тік немесе тілік формасы түрінде болады?

4. Поршен саусағының бекіткіштерінің ерекшеліктері неде?

5. Иінді белдіктерінің теңестіруші салмақтарының тағайындалуы қандай?

6. Қозғалтқыштың жұмыс істеу ретінің түсінігі?

7. Иінді белдіктерінің ішіндегі каналдарының тағайындалуы?

8. Қосымша ДВС-тың антифрикциондық қабатының құрамына не кіреді?

9. Жұмыс уақытында жылулық ұлғаюда шынықтыруға қарсы поршен құрылымының қандай ерекшеліктері бағытталған?

10. Қандай мақсатпен поршенді саусақтарының осін поршен осімен алмастырады?

11. Қосымша ДВС-тың антифрикциондық қабатының құрамына не кіреді?

12. Компрессиондық сақиналарының цилиндр қабырғаларына толықтай жабысуы немен қамтамассыз етіледі?

13. ДВС цилиндрларынан жұмысын атқарып қойған газдардың сыртқа шығыу ненің әсерінен болады?

2.2.2.3 Газ бөлгіш механизм

Бұл тақырыпта негізгі көңілді газ бөлгіш диаграммаға аудару қажет. Сонымен қатар оның қозғалтқыш такттерімен байланысына, жоғарғы клапандар мен жетектерге, шығару клапандарының суытылуына және оның күштеп айналдырылуына мән беру керек. Газ бөлгіш механизмдерінің типтеріне салыстырмалы мінездеме беру. Оның артықшылықтары мен кемшіліктерін көрсету. Бөлшектерінің құрылымдық ерекшеліктерін зерттеу. Берілген материалмен танысу.

Бақылау сұрақтары:

1. Газ бөлгіш механизмінің тағайындалуы?

2. Жоғарғы клапанды ГБМ-ның артықшылықтары мен кемшіліктері?

3. Газ бөлгштің фазалары деп нені айтады?

4. Газ бөлгіштің фазаларын тәжірибелі қалай анықтауға болады?

5. Клапандардың жабыны деп нені айтады?

6. Қозғалтқыштың газ бөлгіш фазасының диаграммасы нені көрсетеді?

7. Қозғалтқыштың газ бөлгіш механизміндегі жылулық саңылауларын немен реттеп отырады?

8. Не үшін ГБМ-ның бір клапанды серіппесіне екі клапанды серіппені орналастырады?

9. Жетек клапандарындағы жылулық саңылаулары неге тең?

10. Кейбір ГБМ-ның клапандарындағы натрийлік толтырғыш не үшін қолданылады?

11. ГБМ-ның клапан жетектеріндегі жылулық саңылауларының дұрыс еместігі неге әкеліп соғуы мүмкін?

12. Анықтаушы валдарының жетектері қандай болуы мүмкін?

13. ГБМ-ның кейбір қозғалтқыштарында қандай мақсатпен кезекті қадамды витканы клапанды серіппемен қолданады?

14. ГБМ-ның тоқымы мен клапан табақшасының арасындағы герметикалық қасиеті немен қамтамассыз етіледі?

15. ГБМ қозғалтқышындағы қандай көрініс «жабын клапаны» деп аталады?

2.2.2.4 Қозғалтқыштың майлаушы жүйесі

Ең алдымен қозғалтқышты майлаудың шарттары мен оның тағайындалуын анықтап алу қажет (үйкеліс түйіндеріндегі температура мен қысым, оларға май жіберу әдісі). Қандай автокөліктік майлар қолданылатынын түсініп алу керек, олардың қасиетін анықтау қажет. Автокөліктік қозғалтқышының жұмысы кезінде картерлі майлар үздіксіз тазаланып, фильтрленіп отырады. Ол үшін әр түрдегі фильтрлер қолданылады: саңылаулы, центрден тепкіш, магнитті.

Бақылау сұрақтары:

1. Қозғалтқыштың майлаушы жүйесінің тағайыналуы?

2. Майлы насос қалай жұмыс істейді?

3. Әртүрлі майлаушы жүйесінің артықшылықтары мен кемшіліктері?

4. Редукционды клапан не үшін жүмыс атқарады және оны қолданбай-ақ қоюға бола ма?

5. Майды тазалауда қандай фильтрлер қолданылады?

6. Майлаушы жүйесіндегі өткізгіш клапанның тағайындалуы?

7. Майлаушы жүйесіндегі қорғаушы клапандарының тағайындалуы?

8. Ротор центрифугасының айналуы қалай болады?

9. Майлаушы жүйесінде қандай клапандар бар?

10. Қозғалтқыш бөліктерін майлау әдістерін атап көрсетіңіз?

11. Майлаушы жүйесіндегі құрғату клапандарының ағайындалуы?

12. Центрифуганың негізгі бөліктерін атап көрсетіңіз?

13. Майды жұқалап тазалаудағы фильтрдің типтері?

14. Желдеткіш картер жүйесінің тағайындалуы?

2.2.2.5 Қозғалтқышты суыту

Бұл жерде қозғалтқыштағы жылулық балансты қарастырған дұрыс. Одан жеке элементтерінің суытылу сұлбасы қарастырылады. Негізгі назарды термостатқа аудару қажет. Термостат суық қозғалтқышты жылытуды жылдамдатуға мүмкіндік туғызады. Қозғалтқыштың жылулық күйін қалыпты сақтауда басқа да құрал-саймандар қолданылады: гидравликалық және электромагнитті муфталар, кезекті санды желдеткіштер. Суыты жүйесінің негізгі типтерін атап көрсету және артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау.

Әуе жүйелерінің суытылуы, олардың құрылымдарының ерекшеліктері. Механизмнің бөлшектерін дайындауға арналған материалдармен танысу.

Желдеткiштердiң ерiксiз келтiрулерiн атау.

Бақылау сұрақтары:

1. Не себепті қозғалтқышты суытып отыру қажет?

2. Суытқыштың негізгі жүйелерін, олардың артықшылықтары мен кемшіліктерін атаңыз?

3. Термостат қалай жұмыс істейді және не себепті оны суыты жүйесіне қосады?

4. Жабық суыту жүйесінің артықшылығы неде?

5. Сұйықтау суыту жүйесінің негізгі бөлшектерін атаңыз?

6. Радиатордың қақпағында қандай клапандар орналасқан?

7. Әуедегі суыту жүйесінің кемшіліктерін атаңыз?

8. Автокөліктерде қолданылатын термостаттың типтерін атаңыз?

9. Қозғалтқышты қайта суытудың зардаптары қандай?

10. Жабық типтегі суыту жүйесінде суытатын сұйықтық қандай температурада қайнайды және неліктен?

11. Желдеткіш жетектерінің қандай типтері бар?

12. Суыту сұйықтығының ең ұтымды температурасы қандай?

13. Термостаттың толықтырғышы ретінде не қолданылады?

2.2.3 Қозғалтқышты қоректендіру жүйесі

2.2.3.1 Карбюраторлы қозғалтқыштарының қоректендіру жүйесі

Ауаның жетіспеушілік коэффициентінің мәнін анық түсіне білу керек, детонацияның пайда болуы және олармен күресу амалдарын, сол сияқты детонацияның алдын ала тұтанудан айырмашылығын ажырата білу қажет. Содан кейын барып карбюратордың жеке элементтерінің жұмысымен танысып, анықтап алу керек: пуск құрылымы, бос жүріс, жылдамдату сорабы, эконо­майзер, эконостат, регулятор (айналымдардың шектеулі саны). Карбюраторға жұмысшы қоспаны дайындау жүктеледі, ол қозғалтқыштың жұмыс тәртібімен сәйкес болу керек. Бензинді сораптың жұмысын зерттеген кезде негізгі назарды сораптың орналасуына аудару қажет, ол анықтауыш валдарының төменгі жағында және цилиндр блоктарының бас жақтарында орналасуы мүмкін, бұл қалқымалы карбюратор камерасын толтырудағы бос жүріс. Жанармайды және ауаны тазартудың әдістерін қарастыру, фильтрлердің құрылымдарын зерттеу. Өңделген газдардың шығарылу жүйесінің тағайындалуын зерттеу. Өңделген газдарды шығару кезінде шуды азайту үшін қолданылатын әдістерді атап көрсету.

Бақылау сұрақтары:

1. Қозғалтқыштың негізгі жұмыс тәртібіне қандай құрамдағы жанармайлар сәйкес келуі керек?

2. Жанармайдың октанды саны деген не?

3. Карбюратордың пусктегі ұйымдастырылуы қандай?

4. Не үшін карбюраторға экономайзер қосылады?

5. Эконостат не үшін қажет?

6. Жылдамдатқыш сорабы не үшін қажет?

7. Жұмысшы қоспаны не үшін жылытып отыру қажет?

8. Бензонасостың жұмыс істеп тұрғанын қалай анықтауға болады?

9. Әртүрлі жұмыс тәртібіндегі карбюратор құрамы бойынша қандай жанармайлар жасайды?

10. Өңделген газдарды шығару жүйесінің тағайындалуы?

11. Карбюратордағы диффузордың тағайындалуы?

12. Карбюратордағы бос жүріс тәртібіндегі жанармай қайда барып түседі?

13. Әуедегі фильтрлерінің типтері?

14. Карбюратордағы экономайзердің тағайындалуы?

15. Карбюратордағы жылдамдату сорабы не істейді?

16. Карбюратордағы жанармайдың әдеттегі мөлшерін немен сақтап тұруға болады?

17. Өңделген газдарды шығару кезінде шуды азайту үшін қолданылатын әдістерді атап көрсетіңіз?

18. Карбюраторлы қозғалтқыштың қоректендіру жүйесінің тағайындалуы?

19. Фильтрлеу элементтерінің типтері?

20. Карбюратордаға теңдестіру каналдарының тағайындалуы?

21. Жанармайды артық қоспалардан тазарту қоректендіру жүйесінің қай бөлігінде жасалады?

2.2.3.2 Дизельдердің жанармайлы аппаратурасы

Негізгі назарды педаль рейкаларының орналасуына байланысты қозғалтқыштың жұмыс тәртібінің өзгеруіне аудару керек, ол сақтау камерасына түскен жанармайдың дозировкасына байланысты болып келеді. Мұндағы дизельдерді негізгі айыру белгісі ондағы қсопалардың пайда болуында, және де ол камераның тұтану формасымен де байланысты. Дизель қозғалтқышының регуторлы әрекет ету санына ерекше назар аудару қажет. Дизельдің қоректену жүйесінің негізгі бөлшектерін атаңыз. Жоғары қысымдағы жанармай сорабының құрамына кіретін негізгі түйіндерді атаңыз (ЖҚЖС). Ознакомится с принципом действия дизельного регулятора числа оборо­тов коленчатого вала. Жоғару қысымдағы сораптың секция жүйелерін зерттеу. Форсунканың қандай типтері бар екенін көрсету.

Бақылау сұрақтары:

1. Дизельдің қатты жұмыс істеуі немен байланысты?

2. Дизельдер өзінің қоспа пайда болуымен қалай ажыратылады?

3. Дизельдік қалыптастырудағы айналым санының принциптері қандай?

4. Жоғары қысымдағы сораптың бөлшектерін атаңыз?

5. Муфтаның тағайындалуы?

6. Форсунканың қандай типтері бар?

7. ЖҚЖС-тағы гильзаны және плунжерді майлау немен қамтамассыз етіледі?

8. Дизельдегі төмен қысымдағы сораптың типтері қандай?

10.ЖҚЖС дизельдегі жанармайдың мөлшері қалай өзгеріп отырады?

11.Дизель қозғалтқышында пленкалы қоспа құраушыны не үшін қолданады?

12. Дизельдің қоректендіру жүйесінің негізгі бөлшектерін атаңыз?

13. ЖҚЖС регуляторы қандай принципте жұмыс істейді?

14. Жоғары қысымдағы жанармайлы сораптың құрамына не кіреді?

.

3 Зертханалық жұмыс тапсырмаларының тақырыптары

3.1 ЗЕРХАНАЛЫҚ САБАҚ

Әр тақырып бойынша студент жазбаша түрде А4 форматты бетке есеп орындайды, текст беттің бір жағында ғана орналасу қажет және қосымша қажетті сұлбалар, суреттер тапсырылады. Есепте қарастыруға міндетті:

• МАҚСАТЫ;

• ҚҰРЫЛЫМЫ;

• ЖҰМЫС ІСТЕУ ПРИНЦИПІ.

Осы тақырып бойынша есептің көлемі екі беттен аспау қажет.

3.2 ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚТАРЫНЫҢ ТІЗІМІ

(барлығы – 15сағат, бір тақырыпқа бір сағат)

1. Авткөліктің жалпы құрылымы. Қозғалтқыштың жалпы құрылымы.

2. Қисықшипті-шатунды механизм.

3. Газтаратқыш механизм.

4. Қозғалтқыштың салқындату жүйесі. Қозғалтқыштың майлау жүйесі.

5. Карбюраторлы қозғалтқыштың қуат көзінің жүйесі. Газбалонды қондырғысы орнатылған қозғалтқыштың қуат көзінің жүйесі.

6. Дизельді қозғалтқыштың қуат көзінің жүйесі.

7. Автокөліктің электроқондырғысы. Электр энергиясының көздері.

8. Қозғалтқышты іске қосу жүйесі. Жарық және сигнал беру, бақылау-өлшегіш құралдар.

9. Автокөлік трансмиссиясы. Ілінісу.

10. Беріліс қорабы. Карданды беріліс.

11. Басты беріліс, дифференциал, жартылау ось.

12. Автокөліктің қозғалғыш бөлігі. Дөңгелектер.

13. Меңгерікпек басқару. Күшейткіштер.

14. Тежегіш жүйесі. Тежегіш жүйесінің түрлері.

15. Арнаулы қозғалмалы құрам.

4 ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

4.1 Негізгі әдебиеттер

1. Скотников В.А., Мащенский А.А. и др. Трактора и автомобили. М. Агропромиздат , 1985.

2. Скотников В.А., Мащенский А.А., Солонский А.С. Основы теории и расчета трактора и автомобиля. М.: Агропромиздат. 1966.

3. Гуревич А.М., Болотов А.К., Судницин В.И., Тракторы и автомобили. М. Агропромиздат , 1989

4. Алиев Б., Жушсбеков П. Тракторлар мен автомобильдер (курылысы).Агроинженерлш мамандык, алушы студенттерге арналган.— Алматы: “НАЗ-9” ЖШС 2005.— 360 бет.

4.2 Қосымша әдебиеттер

1. Бочаров Н.Ф., Цитович И.С. Конструирование и расчет колесных машин высокой проходимости – М.: Машиностроение, 1983-298с.

2. Осепчугов В.В., Фрумкин А.К Автомобиль: Анализ конструкций, элементы расчета – М.: Машиностроение, 1989-304 с.

3. Раймпель Н. Шасси автомобиля М.: Машиностроение, 1983-356с.

4. Сергеев В.П. Автотракторный транспорт: Учебник для вузов. – М.: Высшая школа, 1984. – 304 с.