"ТРИЗ" ТЕХНОЛОГИЯСЫН АРНАЙЫ БАЛАБАҚШАДА ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

Тақырыбы: «ӨТШТ педагогикалық технологиясының арнайы балабақшада қолданудың тиімділігі»

Дайындаған: Жумагалиева Гүлсим

Ақтау - 2021 ж

1946 жылы Г.С.Альшуллер шығармашылық әдіснама бойынша жұмысын бастады. ӨТШТ атауы кейінірек 70 жылы пайда болады. ӨТШТ технологиясын Г:С:Альшуллер ойлап тапқан. Шығармашылық тапсырмаларды орындау теориясы адамның шығармашылық мүмкіндіктерін дамытудың жаңа әдістемесі үшін негіз болып табылады. Шығармашылық мүмкіндіктердің көріне бастауының себеі – балалық кездегі елетету деңгейінің жоғарлығымен,балалардың ойлауын танымдық бағытының дамуымен түсіндіріледі.

Мектепке дейінгі балалық шаққа бейімделген ӨТШТ технологиясы баланы шығармашылық тапсырмаларды орындауды үйрету және оның бойында шығармашылыққа жүйелі түрде жетелеуге мүмкіндік береді.

ӨТШТ және оның принциптерді тек техникалық қана емес,сонымен қатар басқа да шығармашылық тапсырмаларды шешуге қолайлы.

ӨТШТ күшті ойлаудың жалпы теориясына жетелеудің жолындағы бір кезең. Күшті талантты ойлау – бұл ең алдымен жүйелі ойлау; жүйенің өзі-осы шақ,үстілік жүйе- келер шақ, астылық жүйе-өткен шақ.

Мектеп жасына дейінгі балалар үшін «ӨТШТ» технологиясы – бұл тәрбиешілер үшін толық әдістемелік ұсыныстары бар ұжымдық ойындар мен сабақтар жүйесі. ӨТШТ негізгі бағдарламасын ауыстыруға емес, оның білімділігін барынша арттыруға арналған.

Тәрбиеші жұмыс істейтін кез-келген бағдарлама негізінде практикада тексерілген ТРИЗ әдістері мен тәсілдерін және теориясын ұстану қажет.

Мектепке дейінгі шақтағы бала тілін дамытуда ӨТШТ технологиясын қолданыу арқылы балалардың түсінігін кеңейту, сөздік қорын молайтып, ұғымын байыту мен қатар ойлау белсенділігін арттыру, тілдерін ширатып, өз бетімен жұмыс жүргізуін дамыту мен сөз таптарын меңгертуі мен өз ойын еркін жеткізеді. Сондай-ақ балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда ӨТШТ технологиясын қолдану арқылы байланыстыра сөйлеуге,сөздік қоын молайтуды дамыту.

Мектеп дейінгі шақ адамзат өміріндегі ең шешуші кезең болып келеді. Өйткені осы кезеңде баланын бойындағы табиғи бар дарындылықты жан-жақты дами бастайды. Сондықтан да осы шақтағы баламен анағұрлым жан-жақты дамытушылық әрекеттер жүйелі жүргізілсе, соншалықты жұмыс нәтижелі болады. Міне осыған сәйкес жеке тұлғаны дамытуды, «Өнертапқыштық тапсырмаларды шешу теориясы» технологиясын қолданудың маңыздылығы зор. ӨТШТ авторы – Г.С.Альшуллер. Ол адам техникалық проблемаларды шешу әдісін жасап шығарған. ӨТШТ ұзақ қолданса өнертапқыш баланың ойлау қабілетін жетілдіреді. Кейбір психологтар шығармашылықты былай деп бағалайды: ол яғни алғырлы,білімпаздық, жүйелік тұп-нұсқалар. Ал тапқырлық тапсырмаларды шешу теориясынын мақсаты - ойлау стилін жетілдіру,ереже қылу. Яғни адамнын өмірге деген қозқарасынан шығармашылық туындайды, ол өмірдегі өзгерістерді, дамуды қабылдауына байланысты болады. Баланың шығармашылық потенциалын тұлға ретінде даму мәселелері мақсатынын біріне жатады. Балабақша жағдайында балалардың шығармашылық қабілеттінің даму түрлі бағыттағы қызметті болжайды. Бұл жұмыс баламен педагогтын бірлескен шығармашылық саласын және құрдастарымен араласуды қамтамасыз етеді. Сонымен қатар ӨТШТ ақылдылардың,құрастырушылардан, ізденушілерін символы яғни балалардың қаншалықты абстрактылы ойлаудың, қиялдауымен бақылағыштың зейіндерін ертерек дамыту жолы . Ал, бүгінгі күні мен осы Тапқырлық тапсырмаларды шешу теориясы арқылы мектепке дейінгі балалардың тілдік құзіреттіліктерін дамыту арттыру жолын қарастыруды жөн көріп отырмын. Бұл теориянын тілдік қабілеттілердің дамытудағы өте бір маңызы орынды алатын айқынды. Тақырыптың өзектілігі;

Бала тілін дамыту ӨТШТ технологиясын қолдану аса маңызды, жүйелі пайдалана білген әрбір тәрбиеші баланы санасын арттыра отыра, түсінігін кеңейтіп, сөздік қорын молайтып,ұғымын байытады сонымен қатар баланы ойлау белсенділігі арттады, тілдірі ширап, өз бетімен жұмыс түрі дамиды, сөз таптарын меңгереді,өз ойын жеткізеді.

Жұмыстың мақсаты: Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда ӨТШТ технологиясын қолдану арқылы байланыстыра сөйлеуге, сөздік қорын молайту дамыту.

Жұмыстын мақсаты:

Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда ӨТШТ технологиясын қолдану арқылы байланыстыра сөйлеуге, сөздік қорын молайтуды дамыту.

• Жан-жақты шығармашылық дамуын қамтамасыз ету және білім беру тәрбиесін құру;

• Өзге адамдарға деген сүйіспеншілік және қасиеттерімен, төзімділікке тәрбиелеу;

• Ұлттық мәдениетке, ұлттық шығармашылыққа, салт-дәстүрге деген қызығушылық пен сүйіспеншілікке тәрбиелеу;

Мақсатқа жету жолдары:

1.Ойын түрлерін жүйелеу

2.Күннің екінші жартысындағы ұйымдастыру кезінін құру

3.Бағдарламаны құрастырып, тудыру

4.Конкурстар мен викториналар ұйымдастыру

Педагог міндеті:

• Баланы ойлаудың, шығармашығын жүзуге асыру

• Жеке тұлға дамуында заманауи инновациялық әдістерін қолдану

• Балаларды адамгершілікке, байқағыштыққа,тапқырлыққа тәрбиелеу

1.Тапқырлық тапсырмаларды шешу теориясынын шығармашылық тапсырмалары

2.Адам үшін шығармашылық тәжирибенін бағалығы

3.Оқыту шығармашылықтарының негізгі ерекшеліктері

4.ӨТШТ технологиясы арқылы мектепке дейінгі жас шамалық топтарын сәйкес тілдің құзіреттіліктерін арттыру

5.Ойын арқылы балардың тілдік құзіреттіліктерін, шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Бағдарламанын жаңалығы:

Даму заңдарын тануға ұмытылып,болып жатқанды заңның қозқарасымен түсінуге үйрену. Әлемнің үздіксіз динамикасын көруге яғни барлығы да,бар жерде өзгертіндігі жайлы түсіну.

Барлық құбылыстарды, жүйеде, айналадағы қоршаған заттарда, қарым-қайшылықты көру біліктігінде және осы қарама-қайшылықты көру біліктілігінде және осы қарама-қайшылықты шешу нәтижисінде – мінсіз соңғы нәтижеге шығу. «Мықты» ойлауын қалыптасуы,мағыналылығы жоғарыда айтылған барлық бағыттар біртіндеп автоматтандырылған деңгейге көшу,ойлаудың ажыратылмас бөлігіне айналуы.

Негізгі принциптің сақталуы мектепке дейінгі шақта ТРИЗ «іргесінің» білім беруі, мазмұнынның жетімділігі шығармашылықтың әртүрлілігін интегралдығы,ойын түрлерінің тапсырмалары тек дидактикалық бастапқы түрде,баланың өз бетіншілдігі және ынтасы, түрлі мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуда қолдану, жан-жақсы құралы болады.

Бағдарлама үш бөлімнен тұрады, атап айтар болсақ:

1.Екі бөлікті мазмұннан тұрады: (инвариантты және вариативті) бағдарлама мақсаты және жақындау жолы, баланы оқыту мен тәрбиелеу,өзара толықтырудың шарттылығы.

2.Негізгі айырмашылығы – вариативті бөліктің ӨТШТ шешуін тұжырымдауда өзіне енгізу негізінде барлық бағдарламанын нақты әдістерімен тәсілдерінің бөлінуі.

3.Бағдарлама құрылымының өзгеруі,базаға,қосымша білуге бөлінуі.

Бағдарлама әдістемесінің ерекшеліктері:

Ойын,тапсырмалар,жаттығулар арқасында балалардың тілдік құзіреттіліктерін жетілдіруде,балалармен жұмыс барысында практикаға енгізу.

«Эмпатия» әдісін қолдану арқылы эмоциялық қалыбын жеткізе алуға жаттықтыру, шығармашылық қиялын дамыту. «Ия-жоқ» ойынның көмегімен тегіс бетте және кеңістікте орналасуын табуға үйрету. Жүйелердің жеке қасиеттері мен қызметінің өзгеру мүмкіндігін балалар түсінігіне жеткізу. Түрлі нысандар арасындағы байланыс пен өзара қатынастарды үйрету,қабылдаудың түрін пайдаланып,суретке ену тәсілін қолдану арұылы әрекеттер мен нысандарға мінездеме беруге үйрету.

Ортаңғы топтарда:

«Қиял Бином» тәсілі арқылы жаңа сөздер ойлап табу «балаларға таныс күрделі сөздермен мысалдар) тірек сигналдары түрінде үлгі –сөз,үлгі-кесте қолдануға болады.

Балалардың тілін мақалдар мен мәтелдермен байыта отырып,олардан қарама-қайшылықтар көруге үйрету. Сонымен қатар қол жетімді тәсілдерге сүйене отырып, олардың кеңістікті бағдарлауынғ уақыт мезгілін ажыратуын «зиянды-пайдаға» айналдыру тәсілдерін қолдану.

Ересек топтарда:

Қиял Бином тәсілі негізінде зат еімнен кеңістік,зат есімінен сын есімін біріктіріп жаңа сөздер тудыру біліктерін жаңа алынған заттардың қасиеттерімен қызметі,қарама-қайша сапасын айта алу біліктілігін бекіту.

Дайындық топта:

Морфталды (морфтаблица және Кольцо Луллия) тәсілі бойынша түрлі топтағы дыбыстардан, буындардан, сөздерден,сөздің дыбыстық талдау білігін тереңджету мақсатында мүмкіндік болғанша әртүрлі комбинациялар орындау. Анализ бен синтез жасау қабілетін дамыту.

Қысқа әңгімелер (эвроритм,тізімдеме) әдісі бойынша құрастыру. Өз тәжірибесінен әңгімелердің құрастыруда «сұхбат», «баспасөз конференция» әдістерін қолдану, күлкілі уақиға қалжын әңгімелер құрастыру. Міндетті түрде проблемалық жаңдайларды шешу, өз шешімін рәсімдеу жйне талап етуді тарихқа енгізу. Қарам-қайшылықты шешу әдісін еркін қолдану іскерліктерін қалыптастыру, ресурс «тамаша» деген түсініктерін бекіту шығармаларын, әзіл-оспақ сезімдерін дамыту. Берілген бағдарлама бөлігі мазмұнының типтік бағдарламамен салыстырудағы негізгі айырмашылығы:

«Айналамен танысу» ересек жастағы базалық білім беру бөлігі «Қазақстан тарихы» және «Экономика» бірнеше бөліктермен толықтырады,баланың көзқарасын кеңейту, патриоттық сезімге тәрбиелеу болды. Бұл бөлік бойынша адамгершілікке тәрбиелеу сұрақтары, ол әңгіме ойын, театрландырылған әрекет, эмпатия жаттығу барысында адамгершілік қабілетін қалыптасуы, мінез-құлық болып табылады.

3 жастан бастап өз тілін жақсы меңгерген мен музыкалық – ойын негізінде ағылшын тілі сабақтарын жүргізу, ағылшын тілін бойға сіңіру мақсаты сонымен қатар ересек жасқа дейін оқытуға дайындау.

«Ақпарат мәдениетін» енгізу, тұтас қатардың шешуі мен дәлелі,ересек балалармен жұмыс барысында практикаға енгізу.

Бағдарламанын бөлімдерін сипаттамасы:

• Дарындылық – ол балалық шақтан бастап шығармашылық қабілетін артылған және мәселені шешу, қоршаған ортаға ерекше көзқараспен қарайтын тұлға.

• Шығармашылық , ол бала өз бетінше жаңа бюір бейне құрумен сипатталады, яғни іс-әрекеттін қандай түрінде болсын жаңалық ашу арқылы,өзіндік және даралық дамудың бір көрінісін байқатқан жаңдаймен түсіндіріледі.

Ең маңыздысы – балалардың қиялдау, бейімделу, қозғалу,жүйелеу, диалектикалық ойлау қабілеттерін дамып, екінші жаңынан іздену белсенділіктері,жаңалыққа талпынуы,сөйлеуі,қиялдау қабілеттері жетіледі.

Қорыта айтқанда заманымыздың болашағы – жас ұрпақтың ой –өрісін жоғалту, тілдік,шығармашылық, әлеументтік таным және денсаулық құзіреттіліктерін арттыру,рухани байлығын,тапқырлық тапсырмаларды шешу теориясының негізі түсініктерімен таныстыру,проблемалық жайғдайдан ишығу жолын іздеуде алған білімдерін қолдануға үйрету,әрбір тәрбиешінің міндетті деп ойлаймын.

Балабақшадағы балаға берілетін бүгінгі тәрбиенің ең өзек алатын жері – ол ата бабадан қалған аса мұра. Балаларды адамгершілікке тәрбиелеп,тілдерін дамыту мақсатында халық ауыз әдебиетінің асыл-мұралары – жұмбақтар, ғажайып ертегілер, мақал-мәтелдер, жаңылпаштар, тәрбие әліппесі, аңыз әңгімелер, жырларды қолданудың маңызы зор тиімді тәсіл екені белгілі.

Қолданылған әдебиеттер:
1. «Солнышко» С.В. Железнова, Н.Р.Богомолова
2. Программа развития, обучения, и воспитания детей дошкольного возраста на
основе ТРИЗ иРТВ. Г. Обнинск 1997
3. Г.С.Альтшуллер Найти идею. Новосибирск Наука, 1986г
4. Триз для детского сада В.А. Ломова