Екі
бөлікті
модель:
-
Дамыған
елдер
-
Дамушы елдер
Үш бөлікті
модель:
-
Дамыған
елдер
-
Өтпелі экономика елдері
-
Дамушы елдер
Көп бөлікті модель:
дүниежүзілік
шаруашылық
10 орталыққа
бөлінеді
Жаңа үш
бөлікті
модель:
-
Ғаламдық
орталықтар
-
Өтпелі аймақтар
-
Шеткі аймақтар
Алгоритм – бастапқы берілген
мәліметтермен нәтиже алу үшін қай амалды қандай ретпен орындау
қажеттігін белгілейтін шешімдер ережесінің сипаттамасы.
Кешенді географиялық сараптама
– халықтың тіршілік салаларын (әлеуметтік,
демографиялық, экономикалық және т.б.)
түгел қамтитын кешенді талдау, бағалау және болжам жасау.
Экологиялық-географиялық
сараптамада шаруашылық және әлеуметтік нысандардың
табиғи орта мен табиғат ресурстарына ықпалын сандық-сапалық бағалау
және оның өзгерістері сарапталады.
Экономикалық географиялық
сараптама аудандық жоспарлау және экономикалық
нысандарды жобалау негіздемесін қамтиды. Сараптаманың бұл
түрінің ерекшелігі – шаруашылық құрылымына жаңа нысанды
енгізудің аумақ дамуы үшін тиімділігін ескеруі.
Эксперттік бағалау –
сарапшылардың пікірі негізінде жобаға қатысты баға беру, шешім
қабылдау процедурасы.
Логикалық
модельдер – адамның зерттелгенін нысан, құбылыс немесе үдеріс
туралы білімі негізінде жасалатын ақыл ой модельдері.
Oracle (Oracle
Corporation)- лемде жалпы табысы жөнінен екінші орынды
иеленетін (Microsoft-тан кейінгі), компьютерлік бағдарламалармен
қамтамасыз ететін америкалық корпорация.
«Цифрлық Қазақстан» - ҚР – дағы
цифрлық технологияларды пайдалану арқылы республика экономикасының
даму қарқынын жеделдету, бәсекеге қабілеттілігін арттыру және
халықтың өмір сүру сапасын жақсарту бағдарламасы.
ХХІ ғасырға арналған жергілікті күн тәртібі – жергілікті
деңгейде тұрақты даму қағидаттарын іске асыру жөніндегі бағдарлама,
ол экологиялық, экономикалық және әлеуметтік құрамбөліктерді ескеру
негізінде әзірленеді.
Аумақтың экологиялық
сыйымдылығы - табиғи ортаның экожүйелердің негізгі
фукцияларын бұзбай , белгілі бір антропогендік жүктемені қабылдай
алу мүмкіндігі
Аймақ – бұл республиканың
мүддесі үшін құрылған бірнеше елді мекеді қамтитын республика
аумағының бөлігі.
Елді мекен – кемінде 50 адам
тұратын, азаматтардың шаруашылық немесе басқа қоғамдық әрекеті
нәтижесінде қалыптасқан, республиканың жинақы қоныстанған бір
бөлігі.
«Экологиялық із» - табиғатқа
күш түсірудің көрсеткіші, жан басына шаққандағы әлемдік гектармен
өлшенеді.
Әлемдік гектар (Global hectare) – өнімділігі орташа әлемдік
деңгейдегі биологиялық өнімді аумақтың гектары.
2025 жылға қарай судың болжамдық
жетіспеушілігі
Дүниежүзі
елдеріндегі тұщы су ресурстары
Қоршаған
ортаның өзгеруі
теріс әсер ету нәтижесінен табиғи нысандар мен кешендер жай күйінің
қайтымды және қайтымсыз өзгеруі.
-
Табиғатты пайдалану – табиғи ресурстық әлеуетті пайдаланудың
барлық формалары және оны сақтаудағы шаралардың жиынтығы.
-
Табиғатты пайдалануды
қамтитын шаралар:
-
Табиғат ресурстарын
өндіру және қайта өңдеу, оларды қайта жаңғырту немесе қалпына
келтіру;
-
Тіршілік ортасының
табиғат жағдайларын пайдалану және қорғау;
Қоршаған табиғи ортаның
сапасы - табиғат пен адам
арасындағы зат және энергия алмасу үдерісін тұрақты және өзгеріссіз
қамтамасыз ететін оның экологиялық жүйелерінің жағдайы
экономиканы экологияландыру
экологиялық бизнес жоспар
Жерінің ауданы
Табиғи ландшафтарының
типтері
Мемлекеттік
шегаралардың
түрлері мен пішіндері
Географиялық орнының ерекшеліктері
Игерілу деңгейі
География жоғары сұрақтар тізімі.
-
Географиядан зерттеу тақырыбын таңдау
Зерттеу пәні – нысанның, құбылыс немесе үдерістің зерттелетін қырлары мен ерекшеліктері.
Зертттеу мақсаты – зерттеушінің жоба бойынша жүргізілетін жұмысының түпкі нәтижесі.
Зерттеу міндеттері – зерттеу мақсатына жету үшін жасалуы тиіс қадамдар.
-
Географиялық мониторинг әдістері
«Мониторинг» термині ғылымға 1972 жылы БҰҰ қоршаған орта бойынша Стокгольм конференциясынан соң ресми енгізілген болатын.
Жер беті ұшақтардан қандай қашықтықтан түсіріледі – 10-20 км
Жер
беті зымырандардан қандай қашықтықтан түсіріледі – 80-250
км Жер бетін суретке түсіру үшін ең ұтымды
қашықтық – 200-1500 км Қазақстандағы аса ірі
мониторинг желісі – «Қазгидромет»
Әуе
- ғарыштық әдістер географияда ХХ ғасырдың 60-жылдарынан бастап
пайдаланыла бастады. Климаттың ғаламдық жылуын көрсететін құбылыс – тауларда «қызыл қардың» пайда болуы
Мониторинг –
бақылау, болжау және қорғау мақсатында қоршаған ортаның (атмосфера,
гидросфера, топырақ және өсімдік жамылғысы, техногендік жүйелер) жай-күйіне байқау жасау.
Биоиндикация – табиғи ортаның сапасын ондағы тіршілік дүниесінің жай-күйіне қарап анықтау.
Дешифровка – ғарыштық түсірілімдерді бажайлау негізінде талдау әдісі.
Географиялық мониторинг деңгейлері. Географиялық
мониторинг 3 деңгейде жүргізіледі: ғаламдық,
аймақтық және жергілікті.
-
|
Мониторинг
деңгейлері
|
|
Ғаламдық
|
Аймақтық
|
Жергілікті
|
|
Ғаламдық деңгейдегі қоршаған ортаның жағдайы
|
Геоэкологиялық немесе табиғи
шаруашылық жағдайлар
|
санитарлық- эпидемиологиялық және биологиялық жағдайлары
|
|
Бақылау
нысандары
|
|
Атмосфера, озон қабаты, көміртек диоксиді, гидросфера, өсімдік және
жануарлар дүниесі
|
Гео
, агрожүйелер, орман жолақтары, рекреациялық жүйелер, өсімдіктер мен жануарлардың жойылып бара
жатқан түрлері
|
Атмосфераның төменгі қабаты,
өзендер, жерасты сулары,
топырақ, өнеркәсіптік, тұрмыстық қалдық сулар, түтін,
фондық радиация
|
|
Бақылау
көрсеткіштері
|
|
Радиациялық және жылулық
баланс, ылғал балансы, атмосфераның газ құрамы,
ластану деңгейі, топырақ,
өсімдік, жануарлар дүниесінің жалпы жағдайы,
|
Ландшафтылардың кешенді көрсеткіштері, зат және энергетикалық баланс, геожүйелердің ластану деңгейі, биологиялық өнімділік
|
Климаттық көрсеткіштер, ластағыштардың шектеулі концентрациялары және биологиялық аллергендердің
көрсеткіштері
|
|
ірі
көлдер, өзендер, теңіздер мен мұхиттардың ластануы
|
|
|
«Мониторинг» термині ғылымға 1972 жылы БҰҰ
қоршаған орта бойынша Стокгольм конференциясынан соң
ресми енгізілген болатын. Осыдан екі жыл өткен
соң Кения астанасы Найробиде мониторинг жөніндегі
алғашқы үкіметаралық кеңесте қоршаған ортаныңластануына үшдеңгейде
(жергілікті, аймақтық және ғаламдық) мониторинг енгізу туралы шешім қабылданды.
Географиялық мониторинг
әдістері. Қоршаған ортаның жай-күйін бақылау, оған баға
беру және болжау үшін қолданылатын әдістерді бірнеше
топқа бөлуге болады.
-
|
Мониторинг әдістері
|
|
Әуе - ғарыштық әдістері
|
Жер беті әдістері
|
|
Ғарыштық
|
Әуе
|
Географиялық
|
Физикалық
-химиялық
|
Биологиялық
|
Деректерді өңдеу
|
-
Географиядағы салыстыру әдістері
Дәл қазіргі ұғымдағы салыстыру әдістерін география ғылымына алғаш рет ХІХ ғасырда неміс ғалымы А.Гумбольдт қолданды.
К.Риттердің еңбектері: «Табиғат пен адам тарихына қатысты жертану», «Жалпы салыстырмалы география»,
«Салыстырмалы жертану туралы идеялар»
Синхронды салыстыру
12 Сәуір 2024
78
1 рет жүктелген
Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2022-2023 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған