Ұлы дала тарихы

Сабақ тақырыбы:

Ұлы дала тарихы

Мектеп:

Күні :

Мұғалімнің есімі:

СЫНЫП: 1-сынып

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Оқу мақсаты:

• Барлық оқушылар: ғұндар және олардың қозғалысы туралы мағлұмат алу;

• Оқушылардың басым бөлігі: картадан ғұндардың қоныс аударған жерлерін көрсетуге үйренy;

• Кейбір оқушылар: өзі жүретін бағыттарының сызбасын сызуды үйрену.

Тірек сөздер:

ғұндар – гунны – huns;

қоныс аудару – переселение – мigration.

Ресурстар:

Интерактивті тақта, диктофон, Ақ Бұғы туралы аңыз бойынша жекелеген бес сюжетті сурет, оқушылар санына қарай жаңа сөздер жазылған тірек сөздер, «Экскурсия жетекшісі» ойынын жүргізуге арналған ғұндар туралы суреттер.

1. Гумилев Л.Н. Хунну. Степная трилогия. – Санкт-Петербург, 1993.

2. Өтенияз С. Атилла. Алматы, 2000.

3. Ежелгі Қазақстан тарихы. Очерк. Алма-Ата, 1993.

4. Байпаков К.М. Ежелгі Қазақстан тарихы. Алматы: Рауан, 1994.

Сабақтың мақсаты:

1.3.1.1 көрнекі материалдарды зерделеу арқылы ежелгі адамдардың өмірі туралы әңгімелеу

Сабаққа байланысты деректі материалдар

Сабаққа қатысты ескертпелер

Ғұндар – II-IV ғ. өмір сүрген ежелгі көшпенді халық. Тарихшылардың пікірі бойынша ғұн империясы батыстағы Альпі мен Балтық теңізінен бастап шығысында Каспий теңізіне дейінгі жерді алып жатқан. Оның тіршілік етуі Еуропа халқы үшін маңызы зор еді.

Алғашында ғұндар оңтүстік Байкал маңында тіршілік етіп, мал шаруашылығымен айналысты. Олар көбінесе жылқы өсірумен әуестенген.

Ғұндарда тұрақты баспана болмады, олар өз мал-жандарымен бірге қоныс аударып отырды және киіз үйлерде тұрды деп айтылады. Ғұндардың қоныс аударып отыруы жайылым өнімділігінің аздығына байланысты. Олар малдарына азық іздеу үшін үнемі қоныс аударып отырған. Алайда, ғұндардың бөренеден жасалған үйлері туралы дәлелдейтін еңбекті еске түсіріп кету қажет (V ғ. византиялық дипломат және тарихшы).

Климаттың ғаламдық өзгеруі нәтижесінде Еуропа халқы ғана емес, сонымен бірге Орталық Азия халқы да көшпелі тіршілікке көше бастады. Ертеде көптеген халық, сонымен қатар ғұндар да өз аумақтарынан тыс жерлерге соғысқа аттанатын. Көшпенді мал шаруашылығымен айналысқаннан кейін оларға мал бағу үшін көп жер қажет болды. Б.з.д. ІІІ ғасырдың соңында ғұндар Қытайдың солтүстік-батыс шекарасына жиі шабуыл жасап тұрды. Күш-жігері мол және дарынды қолбасшысы Модэ ғұндар тайпасын біріктірді. Көршілес халықтардың бір бөлігін бағындырып, Модэ Қытай империясын өзімен «бейбітшілік және туыстық» шартын жасауға мәжбүрледі. Бұл шартқа сай Қытай империясы ғұндарға алым-салық төлеуге міндетті болатын.

Ежелгі тайпа. Сабақ басында оқушыларға оқулықтағы 1-суретті мұқият қарап шығуға тапсырма беріледі. Суретті интерактивтік тақтада көрсеткеніңіз дұрыс. Оқушылар өз бетімен суретте кімдер бейнеленгені, олардың қай уақытта өмір сүргені туралы болжамын айтады, олардың сыртқы келбетін суреттейді. Киімдері және заттары бойынша олардың немен айналысқанын анықтайды. Тапсырманың бұл түрі бейнелі ойлауын және қиялын дамытады. Бұдан әрі оқушыларға мәтінді өз бетімен оқып шығуға және өз жорамалдарын мәтіндегі нұсқамен салыстыруға тапсырма беріледі. Жұмыстың мұндай түрі оқушыларға мәтінді тез және қызығып оқуына мүмкіндік береді. Содан кейін шағын әңгіме өткізуге және ғұндар, олардың тіршілігі туралы дұрыс түсінігін бекітуге болады. Оқушылардың назарын қазақтар ұлы ғұндар тайпасының ұрпақтары екеніне аудартыңыз. Оқушыларға бұл жерде ғұндар туралы үзінді көрсетуге болады.

Орындап көр. Оқушыларға қызықты іспен айналысатындарын айтыңыз. Оқушылар бұл жерде ғұндар кезінде өмір сүрген Ақ Бұғы туралы мультфильмді дыбыстайды. Оқушыларға Ақ Бұғы туралы аңызды тыңдатыңыз. Бұл үшін диктофонға қысқаша және түсінікті нұсқасын жазып алуға болады (ресурстарды қараңыз). Үлестіру материалы түрінде бес сурет (кадр) дайындаңыз. Оқушыларды бес киностудияға бөліңіз және оларға бір суреттен таратып беріңіз. Оқушылар Ақ Бұғы туралы аңыздың өзіне тиесілі бөлігін дыбыстауы тиіс. Әр топтың бір мүшесіне суреттерімен тақтаға шығып, аңызды әңгімелеуін сұраңыз. Оқушыларға өз нұсқаларын ойлап тауып, аңызды аяқтауды ұсынсаңыз болады. Оқушылар ғұндар (және басқа да халықтар) өмір сүру үшін қолайлы, жылы және мал азығы көп жақсы жерлерді іздегенін түсінуі қажет. Бұл көші-қон қоныс аудару деп аталатынын түсіндіріңіз. Оқушылардан халық қазіргі уақытта қандай жағдайда, неліктен қоныс аударатынын сұраңыз. Оқушылар өз тәжірибесінен мысалдар келтіре алады. Мысалы, адамдар жаңа пәтер сатып алғанда көшеді. Осылайша, «қоныс аудару» деген ұғым жеңіл және қолжетімді түрде жеткізіледі.

Ғұндардың қоныс аударуы. Оқушыларға картаны интерактивті тақтада көрсетіңіз немесе қабырғаға ілінетін «Ғұндардың қоныс аударуы» картасын қолданыңыз. Оқушылардан жұпта картаны қарап, «Көк меңзер нені білдіреді?», «Ол қандай бағытты меңзеп тұр?» деген екі сұраққа жауап беруін сұраңыз. Оқушылар қалауы бойынша тақтаға шығып, картадан ғұндардың қоныс аударған жерлерін көрсете алады. Қоныс аудару себептері туралы тағы да естеріне түсіріп кету қажет. Тұсбағдарды қолдануға болады. Топта оқушылар тұсбағдар бойынша шығыстан батысқа дейінгі жолды анықтап, бұл бағытты сыныпта көрсетсін.

Жауабы: Көк меңзер ғұндар қозғалысын көрсетеді. Ғұндар шығыстан батысқа қоныс аударып отырған және Италияға дейін жеткен.

Ақ бұғы туралы оқиға

• Ақ бұғы туралы оқиғаны тыңда.

• Оқулықтағы мультфильм кадрларын көр.

Мультфильмді кадрлар бойынша түсіндір.

Оқиғаны қалай аяқтауға болады?

Ғұндар керемет жерді көргенде не деп ойлады?

Ғұндардың қоныс аударуы

Картадан ғұндардың қоныс аударған жерлерін көрсет.

Сабақтың қорытындысы

Тілдік құзыреттілікті қалыптастыру

Халық үнемі көшіп отырды, себебі өмір сүру үшін лайықты орын іздеді. Бұндай үдеріс қоныс аудару деп аталады.

Оқушылар санына қарай жаңа сөздер жазылған бір-бір үлестірме парақшалар дайындаңыз. Егер сіздің сыныпта 26 оқушы болса, сіз 4 «қоныс аудару», 4 «переселение», 4 «migration» үлестірме парақшаларын дайындаңыз. «Ғұндар» сөзіне үш тілде 12 үлестірме парақша дайындаңыз. Оқушылардан сыныптың ортасына шығып, бір үлестірме парақша алуын сұраңыз. Олар 3 минут ішінде осы сөз басқа тілде жазылған үлестірме парақшаларды табуы және олардан үштік құруы тиіс. Содан кейін әр үштік өздерінің сөздерін көздері жұмулы күйінде үш тілде қайталайды.

Пәнаралық байланыс

Қосымша тапсырмалар

Өнер. Жұмыс дәптерінде «Мектепте жүретін жолдарым» тапсырмасын орындаған кезде оқушылар сабақта болған бір күн ішінде жүрген бағытын салады.

АКТ. Оқушыларға ата-аналарымен бірге интернеттен ғұндардың керек-жарақтары, киімдері бейнеленген суреттерді тауып, оларды ермексаздан жасауды ұсыныңыз (мысалы, ғұн әскерінің бас киімі).

Математика. Жұмыс дәптеріндегі «Бұрын болған, қазір бар және келешекте болады» тапсырмасын орындаған кезде оқушылар сандарды және сандардың каллиграфиясын қайталайды.

Гуманитарлық қабілеті бар оқушылар үшін қосымша тапсырма ретінде кабинетті ғұндардың тарихи мұражайына айналдырып, «Эксурсия жетекшісі» ойынын өткізуге болады. «Саяхат» бөлімі бойынша білімдерін кеңейту үшін қабілеті жоғары оқушыларға «Не? Қайда? Қашан?» сұрақ-жауап сайысын ұйымдастыруға болады.

Бағалау

Оқушылар

–– ғұндар және олардың тіршілігі туралы; –– ертеде халықтың қоныс аударуы туралы;

–– олардың қоныс аудару себептері туралы білді.

Оқушылар

–– картадан ғұндардың қоныс аударған жерлерін көрсетуге;

–– өз жүрген бағыттарының картасын салуға үйренді.

Бағалаудың бір түрі ретінде оқушыларға жұпта талқылауға және жауап беруге үш сұрақ беріледі:

–– Сақтардан кейін біздің жерімізді кімдер мекендеді?

–– Олар қандай тіршілік етті? Олар немен айналысқан?

–– Ертеде халық не үшін қоныс аударған?

Қорытынды бағамдау

Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1: Оқушыларды сабақтың әр кезеңінде бағалау.

2: Дарынды және үлгерімі төмен оқушылардың ерекшелігіне көңіл бөлу.

Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алады ( оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1: Сабақтың нәтижесіне көңіл бөлу.

2: Рефлексия.

Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге көмектесетін не білдім ?