"БАБА ЕҢБЕГІ-ҰРПАҚҚА МҰРА" 6-сынып

1 слайд
С.МҰҚАНОВ АТЫНДАҒЫ №40 ЖАЛПЫ ОРТА МЕКТЕБІ “БАБА ЕҢБЕГІ -ҰРПАҚҚА МҰРА” “ҚАЙЫРЫМДЫ ҚАЛА ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ КӨЗҚАРАСТАРЫ” ТРАКТАТЫ ЗЕРДЕЛЕУ ЖОБА ҮЛГІСІН ҚҰРАСТЫРҒАН: 9-СЫНЫП ОҚУШЫСЫ ЕРМЕКБАЙ ӘСЕЛ ЗЕРДЕЛЕУ ЖОБА ЖЕТЕКШІСІ: ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ ПӘНІНІҢ МҰҒАЛІМІ С.С.ЕРКЕБАЕВА

1 слайд

2 слайд
МАЗМҰНЫ  Кіріспе  Әбу Нәсір әл-Фарабидің өмірінен қысқаша мәлімет  “ Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары” трактаты  Негізгі бөлім  “ Қайырымды қала”: саяси философиялық негізі  Шығыс пен батысқа ықпалы  Игілік пен кемелділік  Рухани билікті ізгілікті билікпен ұштастыру  Әбу Нәсір әл-Фараби шығармасының тәрбиелік мәні  Қорытынды  Әбу Нәсір әл-Фараби шығармасының тарихта алатын орны

2 слайд

3 слайд
ПІКІР  Құрметті әдебиет сүйер қауым!    Бұл зерделеу жобаны  2019-2020 жылының жұмыс жоспарына сәйкес Әбу Нәсір әл- Фараби шығармашылығына байланысты 9-сынып оқушысы Ермекбай Әсел зерделеу жоба жұмысын бастады. Бұл оқушымыз салмақты,  сабырлы, ізденімпаз, талапшыл. үздік. Аудандық байқауларға қатысып, жүлделі орын алып, алғыс хат, мақтау қағаздармен марапатталған.Ермекбай Әсел бұл жобаны жазу барысында қызығушылық танытып,  ұлы ойшыл шығармаларын толық оқып, танысып, тіл мамандарымен ақылдасып, зерделеу жұмысын жүргізді. Ұлы ойщыл шығармалары бойынша көп іздену жұмыстарын алып барды . Жазу  барысында   жан-жақты дайындық үстінде болды.  Ғаламтор желісіне сүйенбей, Әбу Нәсір әл-Фараби туралы сатылымдағы кітаптарды алып, мектептегі кітапханаларға барып бірнеше мәліметтер әкеліп, одан түйінді ой жинай білді. Оқушымның зерделеу жоба бойынша шығармашылық жұмысын  мен жоба жетекшісі ретінде  өте жақсы деп бағалаймын.   Зерделеу жоба жетекшісі: Еркебаева Сауле, педагог-шебер, қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі, С.Мұқанов атындағы №40 жалпы орта мектебі

3 слайд

4 слайд
 Зерделеу жұмысының мақсаты:  Әбу Нәсір әл-Фараби шығармашылығын насихаттау, ұлы ойшылдың рухани мұрасынан сусындау, сөздік қорымызды байыту, бай сөз қорынан үлгі алу, ұлттық құндылығымызды дәріптеу, өмір қажеттілігімізге жарату .

4 слайд

5 слайд
КІРІСПЕ  Шығыстың ғұлама ойшылы Әбу Насыр әл-Фараби 870 жылы бүгінде Отырар аталатын, Арыс өзенінің Сырға барып құятын сағасындағы Фараб қаласында дүниеге келді (қазіргі Оңтүстік Қазақстан облысындағы Отырар қаласының маңайындағы ортағасырлық қала). Фарабидің толық аты-жөні Әбу- Насыр Мұхаммед Иби Мұхаммед ибн Ұзлағ ибн Тархан Әл-Фараби. Әл-Фараби түрік тайпасының дәулетті бір ортасынан шыққаны бізге мәлім, бұған дәлел оның толық аты жөнінде "Тархан" деген атаудың болуы. Туған жері қазақтың ежелгі қаласы Отырарды арабтар Барба-Фараб деп атап кеткен, осыдан барып ол Әбу Насыр әл-Фараби, яғни Фарабтан шыққан Әбу Насыр атанған. Сол тұста өмір сүргендердің қалдырған жазбаларына қарағанда, Отырар қаласы IX ғасырда тарихи қатынастар мен сауда жолдарының торабындағы аса ірі мәдениет орталығы болған.  Әбу Насыр бала күнінен ғылымға үйір болып өсті, оның бақытына қарай сол заманда Отырарда аса бай кітапхана бар еді. Әл-Фараби парсы, грек тілдерін үйренеді, осы тілде ғылыми трактаттар оқиды. Фараб пен Бұқарада бастапқы білім алған соң әл-Фараби өз білімін жетілдіру мақсатында Бағдатқа аттанады. Фарабидің дүниетанымының қалыптасуына Мерв мектебінің ғылыми дәстүрлері мен философиялық бағдарлары өз әсерін қалдырды. Бағдадта әл-Фараби ғылым мен әртүрлі пәндерді оқиды. Білімге деген құштарлығының арқасында әл-Фараби сол уақыттағы ғылым мен білімнің ордасы саналған Дамаск, Халеб, Каир, Шаш, Самарқан, Бұхара, Мерв, Нишапур, Рей, Хамадан қалаларында да болып, білімін үнемі жетілдірумен болды. Сол қалаларда оқыды, еңбек етті. Шығыстың осы шаһарларында ол өз дәуірінің ең көрнекті ғалымдарымен, көркем сөз деректерімен танысады. Олардан тәлім-тәрбие алады.  Әл-Фараби – көрнекті ойшыл, өзінің замандастарының арасындағы ең ірі ғалым, философ және шығыс аристотелизмінің ең ірі өкілі. Өзінің білімділігі мен сауаттылығының арқасында "Екінші Ұстаз" атауына ие болды. Әл-Фарабидің шығармашылық мұрасы орасан зор (150-ге жуық философиялық және ғылыми трактаттар), ал оның айналысқан ғылыми салалары ол – философия мен логика, саясат пен этика, музыка мен астрономия. Ғылыми еңбектерінің ең әйгілісі "Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары жайлы трактат" деп аталады. Оның атақты “Музыка туралы үлкен трактат” деген шығармасы әлемнің көптеген тілдеріне аударылған.

5 слайд

6 слайд
 Бірінші бөлім  ізгілікті діндегі Алла деп тануға тиіс нәрсе туралы: ол қандай болмыс, оның жауһары не, оны қандай сипаттармен сипаттау керек, одан болмыстар қалай пайда болды, ол қай жағынан олардың бар болуының себебі, оны қандай есімдермен атау керек және ол есімдердің қайсыларымен оған жалбарыну керектігі туралы.  Бұл бөлімде ең алдымен, ол Нәрсенің болмыстағы мәртебесі қандай мәртебе екен дігі, Оның бүкіл болмыстардың ал ғаш қы жасаушысы, сосын шегі, сосын фор масы болғандықтан олардың алғашқы себебі екендігі, Оның кемшілік атаулыдан ада, оларға қатысы жоқтығы, Оның бол мысынан абзал, кемел, қадым бір бол мыс тың болуы мүмкін емес екендігі анық талады. Сол себепті де, асылында, Оның жауһары мен бол мысында жоқтық мүл дем болмайды және ол потенциалды бол мыс та емес әрі қандай жағдайда да, бар болмауы мүмкін емес, керісінше Ол Ең Соңғы Кемел.  Содан кейін, Оның бар болуы үшін ол бағынышты болатын немесе оған қажет болатын себептің қандай жағдайда да, мүлдем болмайтындығы, Ол жауһарымен Әзәли (ежелгі), болуы үшін бақилығын ұзартатын ешнәрсеге мұқтаж болмайтындығы, керісінше, жауһа рының өзі осыған жеткілікті екендігі.  Бұдан соң Оның болмысына ұқсас болмыстың болуы мүлдем мүмкін бол май тындығы әрі Өзінен басқа бір нәрсе үшін бар болуы да мүмкін емес екендігі, Оның болмыс мәртебесіне тең келе тін және қарама-қайшы бола алатын нәр се нің ешқашан болмайтыны туралы. Содан кейін Ол басқа нәрсе мүлдем ара ласа алмайтын болмыста Жалғыз бол ға ны үшін Бір екендігі, Өзінің болмыс дәрежесінде Жалғыз екендігі, Оған не по тенция, не әрекет араласпайтын және қан дай жағдайда да, бөлінбейтін бол мыс әрі жауһар екендігі, Өзінен басқа нәр селерден Оның Өзі болып табылатын бірлік арқылы ажыратып тұрған болмысы Өзінің бірлігі болатын Өзіне ғана тән болмысы екендігі және Ол бір болу мағынасының осы жақтарымен Бір болатыны жөнінде.

6 слайд

7 слайд
 Бұдан кейінгі сөз Оның жауһарының не екендігі,  Ол ғалым  деген не мағына екені,  Ол хәкім  деген не мағына екені , Ол тірі  деген не мағына екені, Ол мәні тұрғысынан кең өйткені Ол ең абзал ақыл әрі ілім иесі және оның шебері екені туралы болады. Әрі қарай Оның болмысы мен жауһары болып табылатын мағынасын түсінуіміздегі кемшіліктің себебі беріледі. Ол мәні тұрғысынан кең, себебі Ол білінуші әрі танылушы бола тұра Оны елестету мен қиялдау (қабылдау) біз үшін қалай қиын болатыны жайында. Содан кейін, Оның асқақтығы, ұлылығы әрі даңқтылығының мағынасы не және қалай болатындығы, Оның сұлулығы мен әсемдігі қандай мағынада, Ол сүйілген және ғашық болынғандығын және ләззатын қалай сезінетіні туралы.  Бұдан кейін өзінен басқа болмыстар дың Одан қалай шыққандығы және қандай жағдайда да, Ол бұл бол мыстардың кемшіліктен ада, оған мүл де қатысы жоқ жасаушысы болуы үшін қай жағынан оған сенілуі тиіс екендігі, болмыстардың Одан қалай пайда болғандығы және болмыстағы мәртебелеріне қарай қа лай реттелгендігі, бір-бірімен қалай байла нысатындығы, не нәрсе арқылы бай ла нысып, бірігетіндігі сөз болады.  Әрі қарайғы сөз осы болмыс аталуы тиіс (болмысқа берілген) есімдердің қан дай нәрсе болуы керек екендігі туралы. Және аталған есімдердің көптігіне қарай сол болмыстың бар болуы да көп деген тү сінік болмау үшін ол есімдерге қалай дәлелдер келтіру керек екендігі және болмыстарда болатын кемшілік осы болмыста да бар деген қате түсінікке кел меу үшін ол есімдердің әрқайсысына қандай дәлел жасалу керек екендігі жайында. Осы болмыс аталып тұрған бұл есім дер шын мәнінде, біздегі әрбірінде кем шіліктен бір нәрсе болатын Одан басқа көптеген болмыстардың есімдері мен мағыналары. Сондықтан бұл есім дердің барлығын біз шын мәнінде, кем шілігі бар болмыстарды білдіруде қол данып әдеттенгенбіз әрі ол есімдер ту ралы біздің түсініктегі әдет бойынша олар арқылы Онда да нұқсан бар деп тү сінуден әрі елестетуден аулақ бола ал маймыз немесе біз де көп деп түсінуге әдеттенген ол есімдердің көптігі мен көп мағыналылығы Ол болмыста да көп болып елестейді. Көптік болмыстың кемшілігі болып табылады. Сол себептен де, Онда асылында кемшілік бар деген қате түсінікке келмеу үшін осы есімдерге қалай анықтама берілуі тиіс екендігін білуге мұқтажбыз

7 слайд

8 слайд
 Содан кейін осы жағдайда еске алынуы тиіс болған нәрсе болмыстардың материясы болғандықтан және қандай жағдайда да, материя болатын нәрсе болғандықтан Оны ол болмыстардың себебі жасаудың мүмкін еместігі және оларға материя болғанда қай жа ғынан Оған кемшілік ілесетіні, Оған мүл дем кемшілік ілеспеу үшін Ол қай жағынан болмыстардың шегі жа са лынуы керектігі, сондай-ақ, мүлдем кем шіліктен ада болуы үшін қай жағынан ол болмыстардың формасы жасалатыны анықталуы керек еді. Дегенмен, бұған қосымшаларда ( зиәдатта)  қайта ораламыз.  Екінші бөлім  ізгілікті дінде рухани жандар мен періштелер деп білуге ләзім болған болмыстардың қандай бол мыстар екендігі, олардың жауһарлары не, ол болмыстардың әрқайсысының екіншісінен не нәрсемен мәртебелі бола тындығы, әрбірінің Бірінші Болмыс тан иеленген мәртебесі не екендігі және ол болмыстардың бір-бірлерінен мәр тебелері не екендігі, олардың әр қайсысының кемелділігі немен өлше нетіндігі еске алынады. Және олардың әрқайсысының иелігіне билік етуге не берілетіндігі, әрқайсысының басшылығы не болатындығы жөнінде.  Содан кейін аспан денелерінің жау һарлары жөнінде және Бірінші Бол мыс пен періштелер оларға қалай иелік ететіндігі, қайсы аспан денесінің әмірі қандай періштеге жүретіндігі және қан дай періште қай аспан денесін бас қа ра тын дығы, әрбір аспан денесінен қанша нәрсеге билік ететіндігі туралы олар (бол мыстар) үшін суреттелуі тиіс нәрсе беріледі.  Содан кейін аспан денелері қамтитын табиғи денелердің яғни материалды денелердің жауһарлары жөнінде олар үшін суреттелуі тиіс нәрсе туралы.  Үшінші бөлім  аспан денелері мен олардың билігіндегі аспан асты яғни материалдық денелердегі басшылық жөнінде, олардың (аспан денелері) қай жағынан олардың (материалдық денелер) бар болуының себебі екені, Алла тағала табиғи денелердегі нәр селерді аспан денелері арқылы қалай басқаратындығы, әрбір аспан мен әрбір ғаламшарды басқарған не нәрсе екендігі жөнінде олар үшін суреттелуі тиіс нәрсе, сондай-ақ, мәшһүр ғаламшарларды суреттеуде олар үшін суреттелуі тиіс не нәрсе екендігі еске алынады.

8 слайд

9 слайд
 Алла тағала бір өзі материалдық денелерді жеке-жеке ғаламшар арқылы қалай бас қаратындығы және Оның билігі ма териалдық денелердің барлығына бірге немесе кейбіреуіне қалай жүретіндігі, материалдық денелердің аспан денелері мен қалай ретке келтірілетіндігі, оларда әділеттілік қалай болады және болып жат қан нәрсенің бәрі әділетсіздік ара лас пайтын әділ әрі кемшіліктен ада кемел екені, Алла тағала уә Жәлләның иелігі (билігі) мен рақымы ең биік аспан дене лерінен жер кіндігіне және оның айна ласындағы нәрселерге дейін қалай өтетіндігі, материалдық денелердің мәртебелері не екендігі және олардың қалай байланысатындығы, басқаруда қа лай қадым болатындығы, бір-біріне қа лай иелік ететіндігі әрі барлығы қалай рет ке келтірілетіндігі еске алынады. Олар дың (материалдық денелер) қайсы сы дәл қазір өзінде бар және одан өзге еш теңе болуы мүмкін емес табиғи қа сиет (жаратылыс) болуы қажетті әрі лә зім екендігі және дәл қазір ол иеленіп отыр ған нәрсеге ие болмаса ол кемел бола ал майтындығы және ол үшін одан өзге еш қандай болмыстың болуы мүлдем мүмкін еместігі, адам дәл қазір өзіндегі кем шілігі бар, адасқан, бейболмысынан өзге және Алла тағаланың әрекеті болуы мүмкін емес әрі Оған лайық болу мүмкіншілігі жоқ нәрсе болатын қандай болмысты олар үшін елестететіндігі еске алынады.  Төртінші бөлімде  адам еске алынады.  Алдымен онда (адамда) табиғи болып табылатын нәрселердің жік темесі беріледі, адамның жаны (нәпсі), жан қуаттарының саны, олардың әр қайсысының әрекеті не екендігі және бірі-бірлерінен мәртебелері не болатындығы осыған жатады.

9 слайд

10 слайд
 Содан кейін оның барлық дене мү шелері мен олардың мәртебелерінің жіктемесі келеді, жан қуаттарының қай сысы қай мүшеде екендігі, қайсы қуаттардың басқарушы қуат екендігі әрі олардың басқарудағы мәртебелері не екендігі, олардың қайсысы қызмет ат қарушы екендігі жән...

10 слайд