Ғылыми жұмыс тақырыбы: « Дала қоңырауы дастанының басты кейіпкері -Ы.Алтынсарин»

1 слайд
Жобамның тақырыбы: Ғ.Қайырбековтың “ Дала қоңырауы” дастанының басты кейіпкері –Ы.Алтынсарин. Орындаған: Мияссар Ілияс «Ғ.Қайырбеков атындағы орта мектебі» КММ

1 слайд

2 слайд
Аты - жөні : Мияс c ар Ілияс Туған жылы : 17.07.2005 жыл Мектеб і : Ғ.Қайырбеков атындағы орта мектеп Сыныбы : 7- сынып Жеке қасиеттері : Ақкөңіл, кішіпейіл, мейірімді, еңбекқор, талапшыл, ұқыпты. Отбасында : Үлкендердің « қолғанаты », туыстарына қамқор. Бауырына жақсы аға. Жетістіктері : Оқу озаты ,аудандық Ыбырай оқуы-2016 1-орын, мектепішілік шахматтан 3-орын. Абай оқулары өз шығармашылығы 2-орын, “Мен ғарышкер боламын”ЭССЕ жазу 3- орын, математикалық марафон 2-орын т.б Сүйікті пәні : Математика , өзін-өзі тану. Өзім жайлы мәлімет

2 слайд

3 слайд
Жетістіктерім

3 слайд

4 слайд
М е н ің с ы н ы п т а с т а р ы м Жігітке жеті өнер де аз ! Менің мектептегі өмірім

4 слайд

5 слайд
Ғ.Қайырбеков атындағы мектебінң 5 - сынып оқушысы Мияссар Ілиястың « Дала қоңырауы дастанының басты кейіпкері -Ы.Алтынсарин» атты ғылыми жобасына Пікір Миясар Ілиястың « Дала қоңырауы дастанының басты кейіпкері -Ы.Алтынсарин» атты ғылыми жобасында ол алдына қойған мақсаттарын орындаған. Ол Ғ.Қайырбеков туралы деректерді жинақтап, “Дала қоңырауы ” дастаны жайында өз ойы мен пікірін қоса білдіріп отырған. Ілияс Ғафу атасының жазған өлең сөздерімен ұштастырып отырып , өз тұжырымын айтқан. Ізденуші тек зерттелумен ғана шектелмей, Ана тілі сабақтарында шығармаларда пайдаланатын әдебиеттік теңеулерге назар аударған. Ғылыми жоба мазмұнын теориялық жағынан маңызды мәліметтерге сүйене отырып, оның тәрбиелік мәнін бүгінгі қоғам талабына сай айқын да анық аша білген. Ғылыми жетекшісі: Мұқашева Фарида қазақ тілі және әдебиеті пәнінің мұғалімі

5 слайд

6 слайд
Жобамның тақырыбы: Ғ.Қайырбековтың “ Дала қоңырауы” дастанының басты кейіпкері –Ы.Алтынсарин.

6 слайд

7 слайд
Жұмыстың мақсаты мен міндеті.  Ғылыми жұмысымды жазуда мен Ғафу атамыздың өмірімен танысуды көздедім. Оның Ыбырай Алтынсаринге арналған көлемді шығармасы “Дала қоңырауы” дастанының шығу тарихын , дастанның басты кейіпкерін зерттеу болды.

7 слайд

8 слайд
Мазмұны Кіріспе I. Автор жайында бір ауыз сөз. Ақындардың дара тұлғасы-Ғ.Қайырбеков II. Негізгі бөлім 1.Ғ.Қайырбековтың “Дала қоңырауы” поэмасының шығу тарихы . 2. “Дала қоңырауы ” дастанының басты кейіпкері –Ы.Алтынсарин. 3. Өлеңмен өрілген дастанның ерекшелігі . ІІІ. Қорытынды Пайдаланылған әдебиет тізімі  

8 слайд

9 слайд
. Ғ.Қайырбеков атындағы орта мектебінің 15 жылдығына орай мен осы жобамды жылда дәстүрлі түрде өтетін « Ыбырай оқулары» байқауымен байланыстырғым келді. Сол себепті мен алғаш Ыбырай атамызды өлең сөзбен өрбіткен оған «Дала қоңырауы» дастанын арнаған Ғафу атамыз екенін мақтанышпен айтамын. Қазақ халқы қашанда ұлыларын ұлықтаған халық. Бұл жұмысымда Ыбырай Алтынсариннің өзін, сөзін сипаттаған жерлерін ала отырып , Ғафу атамыздың сөз зергері екендігін көрсеткім келді. В связи с пятнадцати летием нашей школы имени Гафу Кайырбекова6 я хотел свезывать свой проект с ежегодным поверкой “ Ыбырай окулары”. По этому я с радостью хочу сказать отом ,что наш дедкшка Гафу посвятил свою поэум “Дала конырауы” дедушке Ыбырай. Наш казахский народ никогда не забывают своих великих предков. В этой работе взяв его стихотворений я хотел показать , что наш дедушка Гафу Кайырбеков поэт- просвититель. Аннотация

9 слайд

10 слайд
Ақындықтың дара тұлғасы.  Ғ.Қайырбеков. 1928 жылы Торғай облысы Торғай қаласында дүниеге келген.Мектеп бітіргеннен кейін, Ұлы Отан соғысы жылдарында аудандық тұтынушылар одағында, мектепте жұмыс істеп, 1946 жылы ҚазМУ-дің дайындық бөлімінде оқыған. 1947-48 жылдарда Торғайдағы ақсуат орталау мектебінде мұғалім болып , 1948 жылы Қазақтың Абай атындағы педагогикалық институтына түседі де оны 1952 жылы бітіреді.. Оқуды бітірісімен арнаулы жолдамамен Қазақстан жазушылар одағының қарамағына барады. Қазіргі “Жазушы” баспасында кіші редактор, редактор, аға редактор, поэзия редакциясының меңгерушісі қызыметін атқарады.. 1961 жылы “Қазақ әдебиеті” газеті бас редакторының орынбасары болып қызмет істейді. 1963 жылы Қазақстан жазушылар одағының әдеби кеңесшісі ,1964 жылы қайтадан “Жазушы” баспасының поэзия редакциясын 1968 жылға дейін басқарады. 1968-73 жылдары жазушылар одағының поэзия сексиясында ,ал 1973жылдан бері “Жұлдыз” журналы бас редакторының орынбасары болады. ◦ Ақындық өмірбаяны 1948 жылдан басталады.Оның 1943 жылы тұңғыш өлеңі Торғай аудандық “Социалистік ауыл” газетіне жарияланады. Кейін Қостанай облыстық “Большевиктік жол”газетіне, “Лениншіл жаста”,1950жылы “Жұлдыз” журналында топтама өлеңдері жарық көреді. 1945 жылы оның ең алғашқы өлеңдер жинағы- “Құрдас” баспасында жарияланады. Содан былай оның көптеген өлеңдер кітабы жарық көреді. ◦ 1980 жылы “Жұлдызды тағдырлар” поэмасы үшін Ғ.Қайырбековке Абай атындағы Қазақ ССР Мемілекеттік сыйлығының лауреаты атағы беріледі. Автор жайында бір ауыз сөз. Кіріспе бөлім

10 слайд

11 слайд
Негізгі бөлім «Дала қоңырауы» дастанының шығу тарихы

11 слайд

12 слайд
“ Дала қоңырауы” дастаны 1956 жылы жарық көрген. Бұл Ы.Алтынсарин жөніндегі жазылған көлемді поэзиялық шығарма . “ Бұл менің ең ескі арманым, асыл мұратым- “Дала қоңырауы ” дастаны болып жарық көрді , Бәрімізге мәлім , Ыбекең секілді алып қайраткердің , дала данышпанының тек бір ғана мектепті ашу кезеңі жайлы тарихы еді ғой ол”- дейді Ғафу атамыз өз сөзінде. Ғафуатамыз тағы бір сөзінде былай дейді “ мен біраз жерлерден тарихи мәліметтерді тексеріп, оқығаным бар, осы поэмадағы алынған адамдардың, оқйғалардың бәрі де сол қалпы, менің естіген, түйген қалпымда берілген.” Осы поэманы жазуды ақын 1956 жылы ойлаған. Оған “Қазақ” газетінің редакторы Сырбай Мәуленов 1 қыркүйек оқу жылына өлең жаз деп тапсырма берген. Соған арнап “Қоңырау” деген өлең жазады. Оны Ы.Алтынсарин атындағы Торғай орта мектебіне арнайды. Осы өлеңді апарып бергенде Сырбай Мәуленовтың қасында Қалижан Бекхожин деген кісі болады. Ғафу ата “Қоңырау ”өлеңін оқып береді. Осыған орай Ғафу Қайырбеков “ Осыны оқып берісімен, екеуі де өлеңді құптап, Қалекең тұрып: “Әй , сен осы туралы неге поэма жазбайсын, мынауың дайын тұрған нәрсе ғой”- дегені сол ой маған қатты қамшы болды.”- деп ойға түрткі болған жайытты баяндайды. Ғ.Қайырбеков осы шығармасын 27 жасында жазған. Осы шығармасы оны ақындық өмірге алып келгенін тағыда өзі айтып кеткен. Оны былай деп жазған: “ Бұл дастан кейбір албырттық , тәжірибесіздігі болмаса, мені ақындық әлеміне алып шыққан шығарма, маған аса қымбат, қимас қазына, адал еңбегім”

12 слайд

13 слайд
Торғайдағы Ы.Алтынсарин ашқан тұңғыш мектеп Ы.Алтынсарин атындағы Торғай орта мектебіне арналған.

13 слайд

14 слайд
“ Дала қоңырауы”дастанының басты кейіпкері

14 слайд

15 слайд
Ыбырай Алтынсарин жайында талай пікірлер, талай мақалалар, әңгімелер мен өлеңдер жазылып жатқанын біз білеміз. Ұлы Ыбырайды мақтан етпейтін қазақ перзенті жоқ. Дегенмен ,оның Торғай өңіріндегі маңызды сапарын көркем әдебиетте алғашқылардың бірі болып, біздің Торғайдың дара тұлғасы Ғафу атамыз көлемді дастан етіп жазған. Ол дастан “Дала қоңырауы” деп аталды. Менің қорғайтын жұмысым осы өлеңмен өрбіген Ыбырайдың тарихи , ұмытылмас ерлігі, қажымас еңбегі. Ғафу атам өз шығармасының басты кейіпкері етіп ұлы ағартушы, педагог,балалар әдебетінің атасы –Ыбырай Алтынсаринді ала отырып, оның өзінің еліне, туған жеріне жасаған зор еңбегін көрсеткісі келген. Дастанда көптеген көркемдік айшықтар пайдаланылған. Ыбырайды сипаттауда ақын атамыз теңеулерді шебер пайдаланған. Мысалы: жарық күнге, дала қоңырауына, биік тұлғаға, құйып тұрған өзеңге баласа, оның айтар сөзін әсерлі, халықа түсінікті, ақылға қонымды етіп жеткізген. Ыбырайдың бастан кешкен талай қиын шақтарын осы дастанда өлең сөзбен жеткізе білген. Еңді сол дастаннан бірнеше мысалдар келтіре отырып , дәлелдеп көрейін.

15 слайд

16 слайд
«Дала қоңырауы» 1. Кіріспе 2.Далаға сапар ( Торғайға аттануы) 3.Алғашқы таныстар 4.Көпшілік көңілі 5.Ел құшағында 6.Тартыста 7.Бұлыңғыр күндер 8.От ішінде 9.Кел,балалар оқылық 10.Ел алғысы

16 слайд

17 слайд
“ Кіріспе” Ұлы адам! Енді қалам, сыяменен , Қуат ап құдіретінен құям өлең. Кеудемнен көтерілді дауылды күш Өзің боп ойы биік,қыялы өрен... Тәуекел! Балғын шабыт келші бермен, Өлеңнен өміріме енші берген Бар болса, алтыныңды ат уыстап, Әліңше бір күмбірлеп көрші кеудем!

17 слайд

18 слайд
 -дей отырып Ғафу атамыз тәуекел етіп, ұлы  адам жайында жиған- терген деректерін  пайдалана отырып, өлеңмен ішкі сырын  ақтарып салуға бел буады. Бұл оған оңай болған  жоқ . “Мұндағы айтайын дегенім – менің  Ыбырайды бар жүрек , жан- тәніммен,  ризашылықпен , ұрпақтық сезіммен сүйіп  өсуім”, - дейді автор.

18 слайд

19 слайд
Сонымен мен Торғайға аттандым. Ы.Алтынсарин 2 бөлім “ Далаға сапар” деп аталады. Бұнда Ғафу атамыз тарихи Торғай өңірін суреттеумен бастап, Ыбырайдың Торғай өріңе жетуімен аяқтайды. Келетін сапар жолы Қостанайдан, Қалаға құйылады үш саладан . Бірімен жолаушылар кіре берді, Кезінде түн жамылып,қас қарайған . Кім кірді, құшағына қандай адам, Хабарсыз осы кеште Торғай одан. Жайнатып бай мекендер шамын жақты- Үңілді қала көзі, ен даладан . “ Кім кірді, құшағына қандай адам ”-деп Ыбырайдың алғаш келгенін, қандай адам екендігі жайында беймәлім кезін баяндап өлеңмен өрбиді. Міне, осылайша Ыбырай Торғай жеріне жарық алып кіре берді.

19 слайд

20 слайд
3 бөлім “Алғашқы таныстар” деп аталды. Дастанның бұл бөлімінде Ыбырай Алтынсариннің алғашқы түскен қонақ үйі жайында басталып , Уездің әкімдерімен кездесуге барғаны жөнінде айтылады. Оны: Уездің кенседегі әкімдері, Кәсібі, бәлкім,осы әр күндегі. Ортада үш стакан, қызыл шарап, Шығады ауыздардан шалқып лебі – деп суреттей отырып, Ыбырайдың келуін былай береді Қағылды есік сырттан тынық шақта, Сұраған белгі болып рұқсатқа. “ Да” деген дауыс іштен даңғыр етіп, Ашылды жарма есік екі жаққа. Ал ,міне, келді кіріп екі қонақ, Жағалап, сәлемдесіп өтті қол ап... “ Қырғызда өзі надан, халық шағын, Япыр-ау, мынау орыс салтынша кім?” Дегендей қарасыпты бір-біріне, Қол берді ол, -Ибрагим Алтынсарин.

20 слайд

21 слайд
 Ы.Алтынсарин әкімдерге келген жайын айтуын Ғафу атам былай сөз өрнегімен өрнектейді. - Мырзалар, жөн сұрастық, болдық таныс, Қонақжай ортаңызға бірден алғыс. Қыдырыс емес бірақ бұл сапарым, Жетелеп келді мені арман алыс. Білесіз. Ол ақиқат-елім надан, Саусақпен санағандай білімді адам... Десті де , рұқсат алып,ұлы ағзамнан, Жол тауып, үлес қамтып, сұрап заңнан, Қазақта мектеп ашу ісін қозғап, Қолыма әперді үкім- оңғарды аллам! Сұраймын енді көмек сіз тараптан, Білімге сіздерде ортақ біз таратқан. Басына бітер істің жақсы келсін, Оянсын, байғұс қазақ түзде жатқан !

21 слайд

22 слайд
4 бөлім “Көпшілік көңілі” деп берілген. Бұл бөлімде Ыбырай Алтынсаринді Торғай халқы қалай қабылдағаны жайында өлеңмен, көптеген теңеулермен, өрнектелген сөздермен берілген. Автор әсіресе ,Ыбырайдың сөзін, ойын шебер жеткізе білген. Торғай халқының Ыбырайды зер сала тындауын мына жолдан байқауға болады. Назары осынша жұрт бір адамда... Ыбырай Алтынсариннің сөзін, ойын былай көркемдейді. Ой тәтті-соған сөздің дәмі жетсе... Көпшіліктің шешімі - Мақұл-ақ бәрекелді, ісіне сәт! -көреміз көпшіліктің күшіне сап! -береміз баланы да,қаржыны да Келді ғой іс қадірін түсінер шақ!

22 слайд

23 слайд
5 бөлім “Ел құшағында” Ы.Алтынсарин ел сеніміне кірген шағы . Әр уақыт жақсыға үйір қос жас ұлан, Шықпады Ыбырайдың еш қасынан...- деген жолдарынан байқауға болады .

23 слайд

24 слайд
6 бөлім “Тартыста” деп аталды. Ашуға тие берме , бала сұрап, Әркімнің ықтиярын қара сынап! Дүрлігіп кетсе бәле сол болғаны, Онсыз да отырған ел азар шыдап... Жүрме сен ренжітіп, шамға тиіп, Әр ісің жатсын біздің заңға сиып. Патшаға арқа сүйеп сөйлегеннің Бәрін де тегіс қабыл ал, бас иіп?- деген жолдардан патша өкілдерінің Ыбырайға көрсетіп жатқан озбырлықтарын байқауға болады. Міне, осыларға қарсы тұрып, тартысып өз ісін аяқсыз қалдырмауға бекінеді.

24 слайд

25 слайд
7 бөлім “Бұлыңғыр күндер” Бұнда да ел тарихы баяндала отырып, ел билейтін кісіні елмен бірге таңдауы жайында айтылады. Оны мына жолдан байқауға болады. Ыбырай жұрт алдына шықты жайлап, Ар жақта біреу жатыр , “а, құдайлап!”... Ыбырайдың халық алдындағы сөзін көркемдеп былай береді: -Халайық ортамызға түсті салмақ! Сайлаймыз ел билейтін кісі тандап. Екі адам таласып тұр бұл билікке- Мағлұм екеуінің бірі қалмақ! – деп өлеңмен береді. Талай тартыс, жала мен алауыздықтарды бастан кешіргенін осындай шеберліекпен суреттеп береді автор.

25 слайд

26 слайд
8 бөлім “От ішінде” Бұл бөлімде Ыбырайдың шәкірттерімен отырған сәтінен басталады. Ыбырайдың қуанған шағын суреттеген кезі Ыбырай ажарынд...

26 слайд