Лиро-эпостық жыры.Қозы Көрпеш -Баян сұлу

1 слайд
Пән: Қазақ халық ауыз әдебиетіПән: Қазақ халық ауыз әдебиеті Тақырып: Тақырып: Лиро-эпостық жырларыЛиро-эпостық жырлары

2 слайд
• Жоспары:Жоспары: • 1. Лиро-эпостық жырлар1. Лиро-эпостық жырлар • 2. Жырдың зерттелуі2. Жырдың зерттелуі • 3. Қозы Көрпеш жырының варианты3. Қозы Көрпеш жырының варианты

3 слайд
Әдебиеттер:Әдебиеттер: • 1. М.1. М. ҒҒ абдуллин. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. абдуллин. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. Алматы. 19Алматы. 19 88 1ж1ж • 2. Ә.Қоңыратбаев. Қазақ фольклорының тарихы. 2. Ә.Қоңыратбаев. Қазақ фольклорының тарихы. Алматы. 1991жАлматы. 1991ж • 3. Қазақ әдебиетінің тарихы. I-том. Алматы. 3. Қазақ әдебиетінің тарихы. I-том. Алматы. 1991ж1991ж • 4. Қазақ эпосы. Алматы. 194. Қазақ эпосы. Алматы. 19 8787 жж • 5. М.Әуезов. «Қозы Көрпеш-Баян сұлу». 5. М.Әуезов. «Қозы Көрпеш-Баян сұлу». Алматы. 19Алматы. 19 88 6ж 6ж •

4 слайд
Қазақтың эпостық жырлары Батырлық Ғашықтық Тарихи

5 слайд
Батырлық жырларБатырлық жырлар Ғашықтық жырларҒашықтық жырлар 1. Идеялық мазмұны, тақырыбы-ел қорғау1. Идеялық мазмұны, тақырыбы-ел қорғау 2. Суреттейтін оқиғасы-қоғамның сыртқы 2. Суреттейтін оқиғасы-қоғамның сыртқы өміріне байланысты қайшылық, ерлікөміріне байланысты қайшылық, ерлік 3. Феодалдық қоғамның ішкі әлеуметтік 3. Феодалдық қоғамның ішкі әлеуметтік өмірінің сыны жоқөмірінің сыны жоқ 4. Жырдың бас қаһарманы-ел қорғайтын 4. Жырдың бас қаһарманы-ел қорғайтын батырбатыр 5. Образдарында гипперболизм басым5. Образдарында гипперболизм басым 6. Батырлар өз басының тағдырын көптің, 6. Батырлар өз басының тағдырын көптің, қоғамның мүддесіне бағындырадықоғамның мүддесіне бағындырады 7. Жырдың композициясы көбіне жеңіспен 7. Жырдың композициясы көбіне жеңіспен аяқталадыаяқталады 8. Жыр көтеріңкі рухтағы жеті буынды жыр 8. Жыр көтеріңкі рухтағы жеті буынды жыр өлшеуімен аяқталадыөлшеуімен аяқталады 9. Тілінде троп, фигура көп9. Тілінде троп, фигура көп 10. Сюжеті ертегілеу, реализмі әлсіз10. Сюжеті ертегілеу, реализмі әлсіз 11. Жанры-батырлық жыры, эпос11. Жанры-батырлық жыры, эпос 12. Жырда анонимдік, эпостық дәстүр 12. Жырда анонимдік, эпостық дәстүр басым, айтушының өз аты, ойы қосылмайдыбасым, айтушының өз аты, ойы қосылмайды 1.Идеялық мазмұны, тақырыбы-ескі 1.Идеялық мазмұны, тақырыбы-ескі қоғамдағы әйелдің бас бостандығы, қоғамдағы әйелдің бас бостандығы, махаббат еркіндігімахаббат еркіндігі 2.Суреттейтін оқиғасы- феодалдық 2.Суреттейтін оқиғасы- феодалдық қоғамның ішкі әдет-ғұрып қоғамның ішкі әдет-ғұрып қайшылығы, әйел басындағы теңсіздікқайшылығы, әйел басындағы теңсіздік 3. Жырдың арнасында феодалдық қоғамның 3. Жырдың арнасында феодалдық қоғамның ішкі әлеуметтік өмірінің сыны бар ішкі әлеуметтік өмірінің сыны бар 4.Жырдың бас қаһарманы-махаббат 4.Жырдың бас қаһарманы-махаббат еркіндігін іздеген ғашықтареркіндігін іздеген ғашықтар 5. Образдарында реализм басым5. Образдарында реализм басым 6. Ғашықтар сол қоғамдық салтқа қарсы өз 6. Ғашықтар сол қоғамдық салтқа қарсы өз бастарының азатшылдық арманын бастарының азатшылдық арманын бірінші орынға қоядыбірінші орынға қояды 7.Жырдың композициясы көбіне 7.Жырдың композициясы көбіне трагедиялық халмен аяқталадытрагедиялық халмен аяқталады 8.Жыр көбіне дағдылы 11 буынды қара 8.Жыр көбіне дағдылы 11 буынды қара өлеңмен аяқталадыөлеңмен аяқталады 9. Тілінде троп, фигура аз9. Тілінде троп, фигура аз 10. Сюжеті өмірге жақын, сыншыл10. Сюжеті өмірге жақын, сыншыл 11. Жанры-ғашықтық жыры, романдық эпос11. Жанры-ғашықтық жыры, романдық эпос 12.Жырда анонимдік, эпостық дәстүр 12.Жырда анонимдік, эпостық дәстүр әлсіреп, айтушының руы, аты, ой-әлсіреп, айтушының руы, аты, ой- санасы қосыладысанасы қосылады

6 слайд
““ Алпамыс”Алпамыс” ““ Қозы Көрпеш”Қозы Көрпеш” 1.Байбөрі мен Байсары достық үшін құда 1.Байбөрі мен Байсары достық үшін құда болдыболды 2.Екі құданың достық анты мола басында 2.Екі құданың достық анты мола басында беріледіберіледі 3.Байбөрінің әйелі ұл, Байсарының әйелі қыз 3.Байбөрінің әйелі ұл, Байсарының әйелі қыз туадытуады 4.Достық анты құдалық той үстінде 4.Достық анты құдалық той үстінде бұзыладыбұзылады 5.Байбөрі мен Байсары бақытсыздықтың 5.Байбөрі мен Байсары бақытсыздықтың боларын жолаушыдан біледіболарын жолаушыдан біледі 6.Өкпелеген Байсары Тайша ханның еліне 6.Өкпелеген Байсары Тайша ханның еліне көшедікөшеді 7.Алпамыс 7 жасында садақ тартып, 7.Алпамыс 7 жасында садақ тартып, кемпірдің өрмегін қиядыкемпірдің өрмегін қияды 8.Алпамыс Гүлбаршынды 14 жасында іздеп 8.Алпамыс Гүлбаршынды 14 жасында іздеп шығадышығады 9.Гүлбаршынға Қаражан қалмақ ғашық және 9.Гүлбаршынға Қаражан қалмақ ғашық және Қаражан Тайшаханмен бәсекелесҚаражан Тайшаханмен бәсекелес 10.Гүлбаршын Қаражанды сүймей 10.Гүлбаршын Қаражанды сүймей Алпамысты аңсайды Алпамысты аңсайды 1. Қарабай мен Сарыбай да достық 1. Қарабай мен Сарыбай да достық мақсатында құда болдымақсатында құда болды 2. Қарабай мен Сарыбайдың достық анты 2. Қарабай мен Сарыбайдың достық анты аңшылық үстінде беріледіаңшылық үстінде беріледі 3. Қарабайдың әйелі ұл, Сарыбайдың әйелі 3. Қарабайдың әйелі ұл, Сарыбайдың әйелі қыз туадықыз туады 4. Құдалық-достық анты Сарыбайдың өлімі 4. Құдалық-достық анты Сарыбайдың өлімі үстінде бұзыладыүстінде бұзылады 5. Қарабай мен Сарыбайдың басындағы 5. Қарабай мен Сарыбайдың басындағы бақытсыздықты қараторғай білдіредібақытсыздықты қараторғай білдіреді 6.Қозыдан қашқан Қарабай Алатауға көшеді6.Қозыдан қашқан Қарабай Алатауға көшеді 7.Қозы да солай өседі7.Қозы да солай өседі 8.Қозы Баянды 15 жасында іздеп шығады8.Қозы Баянды 15 жасында іздеп шығады 9.Баянға Қодарқұл ғашық 9.Баянға Қодарқұл ғашық 10.Баян Қодарды сүймей Қозыны аңсайды 10.Баян Қодарды сүймей Қозыны аңсайды

7 слайд
““ Алпамыс”Алпамыс” ““ Қозы Көрпеш”Қозы Көрпеш” 11.Алпамыстың екі бұрымы алтын, айдары 11.Алпамыстың екі бұрымы алтын, айдары күміскүміс 12. Байшұбар желден озады12. Байшұбар желден озады 13.Алпамыстың ер- тұрманы алтын13.Алпамыстың ер- тұрманы алтын 14.Алпамыс Қаражанмен дос болады14.Алпамыс Қаражанмен дос болады 15. Алпамыс пен Баршынның досы-Қаражан15. Алпамыс пен Баршынның досы-Қаражан 16.Баршын Тайшаханға күнді ұзартып бәйге 16.Баршын Тайшаханға күнді ұзартып бәйге жасатадыжасатады 17.Тайшахан Алпамысқа ауыр шарт қояды 17.Тайшахан Алпамысқа ауыр шарт қояды (( бәйге, жамбы, күресбәйге, жамбы, күрес )) 18.Алпамыстың жүрген жері-Байсын18.Алпамыстың жүрген жері-Байсын 19.Алпамыс қалмақпен жауласады19.Алпамыс қалмақпен жауласады 11.Қозының айдары алтын11.Қозының айдары алтын 12. Қозының аты да тау, көлдерден секіріп 12. Қозының аты да тау, көлдерден секіріп өтедіөтеді 13.Қозы Көрпештің ер -тұрманы алтын13.Қозы Көрпештің ер -тұрманы алтын 14.Қозы Қодармен дос болады14.Қозы Қодармен дос болады 15. Баян мен Қозының досы-Айбас15. Баян мен Қозының досы-Айбас 16.Баян Қодарды ермектеп, көл жасатып, 16.Баян Қодарды ермектеп, көл жасатып, құдық қаздырадықұдық қаздырады 17.Қодар Қозыға да сондай шарттар қояды 17.Қодар Қозыға да сондай шарттар қояды (( сайыс, күрессайыс, күрес )) 18.Қодардың жүрген жері-Алатау18.Қодардың жүрген жері-Алатау 19.Қозы Қодармен жауласады19.Қозы Қодармен жауласады

8 слайд
Лиро-эпостық жырларЛиро-эпостық жырлар Ертедегі халык поэзиясындағы Ертедегі халык поэзиясындағы жастардың бас бостандығын жастардың бас бостандығын жырлайтын, сюжетке құрылған жырлайтын, сюжетке құрылған жырларды айтамызжырларды айтамыз

9 слайд
Шығыс әдебиетінен Шығыс әдебиетінен келген қиссаларкелген қиссалар Тотынама Мұңдық-Зарлық Жүсіп-Зылиха т.б.Сейфул-Мәлік

10 слайд
Ертедегі қазақ поэзиясында сюжетке құрылған Ертедегі қазақ поэзиясында сюжетке құрылған жырлардың бір бөлегі жырлардың бір бөлегі лиро-эпослиро-эпос деп аталады. деп аталады. Егер батырлар жырының басты тақырыбы - ел Егер батырлар жырының басты тақырыбы - ел қорғау жайы болса, лиро-эпостық жырлардың одан біраз қорғау жайы болса, лиро-эпостық жырлардың одан біраз айырмашылығы бар сияқты. Ең алдымен, бұл алуандас айырмашылығы бар сияқты. Ең алдымен, бұл алуандас жырлардың оқиғасы халықтың ертедегі жалпы әдет-жырлардың оқиғасы халықтың ертедегі жалпы әдет- ғұрпына, үйлену салтына байланысты туған. Онда ғұрпына, үйлену салтына байланысты туған. Онда көбінесе бір-біріне ғашық болған жұбайлар жайы, көбінесе бір-біріне ғашық болған жұбайлар жайы, олардың қуанышы мен арман-мұңы, қайғы-шері олардың қуанышы мен арман-мұңы, қайғы-шері суреттеледі. Және де өткен заманда жастардың бас еркі суреттеледі. Және де өткен заманда жастардың бас еркі болмағандығы, олардың арман-мүдделеріне жетуі, болмағандығы, олардың арман-мүдделеріне жетуі, сүйгендеріне қосылу жолында көптеген бөгеттердің сүйгендеріне қосылу жолында көптеген бөгеттердің кездескендігі, ол бөгеттерді жеңе алмай ауыр аза, зор кездескендігі, ол бөгеттерді жеңе алмай ауыр аза, зор қасіретке ұшырағандары жырға қосылады. Бұл ретте қасіретке ұшырағандары жырға қосылады. Бұл ретте халықтық негізде туған лиро-эпос жырлары өткен халықтық негізде туған лиро-эпос жырлары өткен заманның жастарға жасаған озбырлық әдет-ғұрпын заманның жастарға жасаған озбырлық әдет-ғұрпын әңгімелеп сынға алады.әңгімелеп сынға алады.

11 слайд
Лиро-эпос жырлары да бір дәуірдің жемісі Лиро-эпос жырлары да бір дәуірдің жемісі емес. Олар талай ғасырмен бірге жасасып, әр емес. Олар талай ғасырмен бірге жасасып, әр түрлі жағдайлардың, таптық, қоғамдық түрлі жағдайлардың, таптық, қоғамдық тілектердің ыңғайына қарай өзгеріп отырған. тілектердің ыңғайына қарай өзгеріп отырған. Ұрпақтан -ұрпаққа ауызша айтылу түрінде Ұрпақтан -ұрпаққа ауызша айтылу түрінде көптеген өзгерістерге ұшырау арқылы жеткенкөптеген өзгерістерге ұшырау арқылы жеткен . .

12 слайд
Қазақ ауыз әдебиетінде лиро-эпос Қазақ ауыз әдебиетінде лиро-эпос жырларының ертеден келе жатқан бірнеше жырларының ертеден келе жатқан бірнеше үлгілері бар. Солардың ішінде бастылары деп үлгілері бар. Солардың ішінде бастылары деп «Қозы Көрпеш - Баян сұлу», «Қыз Жібек», «Қозы Көрпеш - Баян сұлу», «Қыз Жібек», «Күлше қыз - Назымбек», «Мақпал қыз», «Құл «Күлше қыз - Назымбек», «Мақпал қыз», «Құл мен қыз», «Айман - Шолпан» жырларын мен қыз», «Айман - Шолпан» жырларын айтуға болады. Бұл жырларда тек ғашықтық, айтуға болады. Бұл жырларда тек ғашықтық, махаббат әңгімелері суреттелмейді. Солармен махаббат әңгімелері суреттелмейді. Солармен қатар, халықтың ертедегі тұрмысы, салты, қатар, халықтың ертедегі тұрмысы, салты, қоғамдық мәні бар жайлары қамтылады.қоғамдық мәні бар жайлары қамтылады.

13 слайд
Лиро-эпостық жыр Қозы Көрпеш- Баян сұлу Қыз Жібек Мақпал қыз Күлше қыз- Назымбек Құл мен қызАйман-Шолпан Мұңлы Мариям Есім сері- ЗылихаКазактын тұрмыс-салт қайшылықтарынан пайда Казактын тұрмыс-салт қайшылықтарынан пайда болған жырларболған жырлар

14 слайд
«Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жыры«Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жыры «Қозы Көрпеш - Баян сұлу» жыры «Қозы Көрпеш - Баян сұлу» жыры тек қазақ арасында туып, қазақ еліне тек қазақ арасында туып, қазақ еліне ғана тараған жыр емес. Ол ерте кезде ғана тараған жыр емес. Ол ерте кезде бір-бірімен қатнас жасаған, көшіп-бір-бірімен қатнас жасаған, көшіп- қонып көршілес болған, тұрмыс-салты, қонып көршілес болған, тұрмыс-салты, тіршілігі ұқсас башқұрт, барабын тіршілігі ұқсас башқұрт, барабын татарлары, ұйғыр, алтай елдеріне татарлары, ұйғыр, алтай елдеріне айтылып жүрген жыр. айтылып жүрген жыр. (25-30 (25-30 вариантвариант ))

15 слайд
Соңғы кезде «Қозы Көрпеш - Баян сұлу» жыры Соңғы кезде «Қозы Көрпеш - Баян сұлу» жыры жайында біраз еңбектер жазылды. М.Әуезов, жайында біраз еңбектер жазылды. М.Әуезов, Х.Жұмалиев, Ы.Дүйсенбаев сияқты ғалымдар бұл Х.Жұмалиев, Ы.Дүйсенбаев сияқты ғалымдар бұл жырды арнайы зерттеп, бұл жырдың қазақта он алты жырды арнайы зерттеп, бұл жырдың қазақта он алты варианты барлығын анықтады. Бұларды зерттеген варианты барлығын анықтады. Бұларды зерттеген ғалымдардың мәліметіне қарағанда, бұл жыр ел ғалымдардың мәліметіне қарағанда, бұл жыр ел арасынан өткен ғасырдың бас кезінде-ақ жинала арасынан өткен ғасырдың бас кезінде-ақ жинала бастаған. Бұл ретте игілікті жұмыстар жүргізген орыс бастаған. Бұл ретте игілікті жұмыстар жүргізген орыс ғалымдары болған. Мәселен, шығыс әдебиеті мен араб ғалымдары болған. Мәселен, шығыс әдебиеті мен араб тілін зерттеуші орыс ғалымы Саблуков жырдың бір тілін зерттеуші орыс ғалымы Саблуков жырдың бір вариантын 1вариантын 1 88 30 жылы бұрынғы Семей губерниясына 30 жылы бұрынғы Семей губерниясына қарасты бір жыраудан жазып алған. Омбыда іс қарасты бір жыраудан жазып алған. Омбыда іс жүргізуші болып істеген .Дербісәлин деген кісі 1жүргізуші болып істеген .Дербісәлин деген кісі 1 88 34 34 жылы жырдың бір үлгісін хатқа түсірген. Аягөзде жылы жырдың бір үлгісін хатқа түсірген. Аягөзде тілмаш болып істеген А...