« Қазақ әдебиеті сабағында көркемсөз оқу шеберлігін дамыту»

Шығыс Қазақстан облысы

Ұлан ауданы

«Пролетарка негізгі мектебі» КМ

Баяндама тақырыбы: « Қазақ әдебиеті сабағында көркемсөз оқу шеберлігін дамыту»

Авторы: Муканова Зульфира Сагимжановна

Ұлан ауданы

«Пролетарка негізгі мектебі»

КММ-нің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Пролетарка ауылы, 2021 жыл

Қазақ әдебиеті сабағында көркемсөз оқу шеберлігін дамыту

Егер балалар бірдемені түсінбейтін болса, онда оқытушы оларды кіналауға тиісті емес, оларға түсіндіре алмай отырған өзін кіналауға тиіс

Ыбырай Алтынсарин

Тұңғыш президентіміз Н.Назарбаев: «ХХІ ғасыр – қатаң бәсеке ғасыры. Бұл ғасыр – марғаулықты көтермейтін ғасыр»,\3,19\ - деп айтқандай, оқушыларды бәсекеге қабілетті, жан- жақты дамыған, дарынды болуына жағдай туғызу бүгінгі таңда бәріміздің негізгі идеямызға айналғаны белгілі. Ғылым мен білім дамуына өзіміздің де үлесімізді қосу үшін қазақстандық білімнің дүниежүзілік білім кеңістігіне енуі үшін атқарылып жатқан шаралар аз емес. Қазақстанның оқу сауаттылығы бойынша білімін дүниежүзілік стандарттан төмен нәтиже көрсеткенін білеміз.Сондықтан заман талабына сай үйлестіре алу міндеті туындап, білімге, бүкіл оқу-әдістемелік жүйеге жаңа талаптар қойылуда. Осы тұрғыдан алғанда мұғалімге білім берудің тиімді жолдарын қарастыру, оларды таңдай білу еркіндігі тиіп отыр.

Білім беру жүйесінде, адам құндылықтарын арттыру дәуірінде, еліміздің әлемдік білім кеңістігіне кіру кезеңінде жекелей жұмыстан қарағанда оқушыларды топтық жұмыс арқылы қабілеттерін ашуға әдебиет сабақтары аса тиімді. Солай десек те, мұғалімнің өзіне де көп нәрсе байланысты. Олардың табандылығы мен жаңаны қағып алатын шапшаңдығы, қоғамдық белсенділігі, тапқырлығы көп нәтиже береді.

Қазақ балаларының, соның ішінде ауыл балалары, бойында ұяңдық басымдау. Жаңа заман көшіне ілесіп, заманауи оқушы қалыптастыру үшін ең алдымен тұлғаның өзіндік ішкі «менін» дамыту аса маңызды. Ол үшін оқушы өзін еркін сезініп, айтпақ ойын жеткізе алу қабілетін ашамыз. Көркем сөзді нақышына келтіріп орындау арқылы бала көпшілікті бағындырып, елді аузына қаратып сөйлеуге дағдыланады.Сыныпта сайрап тұрғанымен көпшілік алдында, көркемсөз оқуға беріліп кете алмай жатады. Өз тәжірибемде, оқушалырдың сыныпта өзара топтық жұмыстар арқылы бір-бірін үйретіп, өздерінің қабілеттерін аша түсуге бейімдеу жақсы нәтиже беретінін байқадым. Мыслы, «Халық ауыз әдебиеті » тарауын өткен соң, сынып оқушыларын сыныптан тыс қойылым қоюуға баулуға болады. Топ ішінде өзара бәсекеге түскен балалар әр қойылымға аса жауапкершілікпен қатысу үшін, сыныптастарының барлығын қатыстырады, әрі ұяң балалар да екінші, үшінші рет сахнаға шыққан соң-ақ ашылып, көркем мәтін, өлең жаттап айту кезінде аса шеберлікпен орындайды. Қаһарман жазушы Қ.Қайсеновтың «Жау тылындағы бала» шығармасын өткенде, оқушалар арасында «үздік қойылым» тақырыбында жарыс болады.\жазушының мектебімізден оқығандықтан бұл үрдіс жылда қайталанады\ Оқушалар белсене қатысып екі достың әрекетін шебер орындайды. Осындай әр ай сайын болып тұратын қойылым нәтижесінде әр жылдың атаулы тақырыптарын да қамтып көрсетуге болады. О. Бөкейдің «Жау тылындағы бала» пьесасының желісі бойынша 9 мамыр мерекесіне дайындала береді. Әр қойылымнан кейін оқушылар, шығармадан түйген ойын, «Даналық дәптерлеріне» жазып отырады. Кейде прозалық шығармаларды, өздіктерінен қойылымға дайындап жазып жүреді.Бұл үрдіс Қанипа Омарғалиқызының өзінің алғаш өмір жолын бастаған ауыл мектебіндегі естеліктерін айтқаны негізінде жалғасын тапты деуге болады

Ұстаз – ең әуелі өзінің азды – көпті өмірін халқына, еліне арнаған, айналасына имандылық, адамгершілік, мейірім шуағын сепкен, тәлімнің қайнар бұлағы, үлгісі, соңынан адам баласын білім мен ізгілікке қалай жетелеу керектігі жөнінде тағылым – өнеге қалдырған ұлы тұлға.

Олай болса, ұлы тұлға – ұстаздардың артында қалған өшпес мұрасын, шығармашылықтарын тұмардай аялап, құрандай қасиеттеп, өмірінің алтын шамшырағына айналған, туған тілі мен әдебиетінің қадір – қасиетін жас өспірімдерге жеткізу үшін тың жол іздеп, аянбай еңбек етіп, соларға еліктеп ғұмыр кешкен Қанипа Омарғалиқызы.

Ұстаздық жолындағы Қанипа Омарғалиқызы былай дейді: «Ұстаз да басқа пенделердей басы, қолы, сезімі, жүрегі бар жандар. Ұстаз болып туған ешкім жоқ. Педагогика қағидалары, әдістеме жолдары да қатып – семіп қалған дүниелер емес. Жақсы сабақ мұғалім жазған сабақ жоспары, сабақ жоспарынан ғана туды десек қатты қателесер едік. Сабақ тірі адамдар, яғни оқушылар арасында туады. Алдыңдағы оқушылардың тек оның сабаққа қатысы, үлгерімі, пәнді оқудағы белсенділігімен ғана жақсы көру, не жек көу дегенді дұрыс деп ойлайсыз ба?»\2,192\ Алдымыздағы оқушылардың көшбасшы тұлға болуы үшін қырағы ұстаз болу керектігі айдан анық. Ендеше тіл мен әдебиет сабақтарында оқушылар қызығушылықпен қатысу үшін, сыныптан тыс жұмыстардың маңызы зор.

Оқушыны адалдық , ар-ождан тұрғысынан кемелді тұлға тәрбиелеу оңай емесі хақ. Әр-түрлі отбасынан тәрбие алып келетін балалардың ұғымдары да әр қилы.Балаға ата-анасының, құрбысының, ұстаздың әсері мол екенін хакім Абай Құнанбайұлы «Адамға көбіне үш алуан адамнан мінез жұғады: ата-ана, ұстаз, құрбысынан, солардың ішінде қайсысын сүйсе, содан мол алады» \4,168\дейді. Әлеуметтік жағынан аз қамтылған балалардың психологиялық ахуалын айтпаса да түсінікті.Мектеп мұғалімі оқушының құрбы-құрдастарын бақылай алады.Оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыру арқылы олардың өмірден өз орындарын тауып «кірпіш болып қалануына» әсер етуге болады. Әдебиет сабағы осы мәселенің кілті десек артық айтпаған болар едік.

Бүгінгі таңда мектеп оқушыларымен жүргізілетін жұмыстарға мынадай қосымша ұсындық:

Көркем сөз құдіреті - адам жанының емшісі. Мәселен, орта буын Ы.Алтынсариннің «Дүние қалай етсең табылады», «Қыпшақ Сейітқұл», «Атымтай Жомарт» шығармаларынан қойылым дайындайды . Адал еңбек пен мейірімді ту етіп ұстауды үлгі ете отырып, А.Құнанбайұлының «Ғылым таппай мақтанба» өлеңін бастауыш сынып оқушылары нақышына келтіре орындайды. Жоғарғы буын бастауышпен бірлесе отырып, Ш.Құдайбердіұлының «Еріншек» өдеңінен театрландырылған көрініс дайындап, барлық қатысушылар ақынның «Адамдық борышың» өлеңін жатқа орындайды. Нәтижесінде келесі қойлымға дайындалмас бұрын, әр түлі әдіс-тәсілдер арқылы өткенімізге шолу жасап, кемшіліктермен жұмыс жасаймыз. Болашақта қайталамас үшін, мақсатымызды айқындап, нәтижеге жұмыс жасауға дағдыланамыз.

«Егер біз ұлтты жанды организм деп санасақ, әдебиет сол ұлттың жаны» -дейді О.Жәлелұлы.\5,208б\ «Мұғалім мектептің жүрегі» дейтін ұстаздар үшін әдебиет пәнінің мұғалімі оқушының жүрегі дер едім. «Баланың жүрегі нәзік, оны алдауға болмайды», дейді Қанипа Омарғалиқызы. «Ұстаздықты қаламағанда қайтер едім, онда өмірім бар мән – мағынасынан жұрдай болар еді, мынадай қызық өмірді бастан өткеру де мүмкін болмас, сірә»...\1, 45б\ Иә, ұстаздық деген ұлы ұғымның бір шетінде жүрген соң, өмірде өз орынын табатын оқушы ұшыру үшін, әр сабағымыздың мәнді болып өтуіне үлес қосарымыз анық.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Қ. Бітібаева жайында жазылған ұзақ жылдар жазылған очерктер, мақалалар, ақындар жыры

2. Баймұхан Б «Қазақтың Қанипасы» 2005 ;

3. Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың

Жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан», 28.02. 2007

4. А.Құнанбайұлы қарасөздері

5. Омар Жәлелұлы «Харекет», Алматы, 2018