"Алтын сақа" ойыны

Павлодар облысы
Баянауыл ауданы
Күркелі ауылы
Қ.Кемеңгеров атындағы ЖОББМ
Қазақ тілі мен әдебиеті пән мұғалімі Т.К.Тлеуова

Алтын сақа ойыны
(Ә.Нұршайықовтың Махаббат, қызық мол жылдар атты романы бойынша)

Мақсаты: 9-11 сынып оқушыларының бұрын оқыған шығармаларын есте түсіре отырып, ойларында жаңғырту, көркем әдебиетке деген оң көзқарастарын қалыптастыру, көркем шығарманы сүйіп оқуға баулу.
Көрнекілігі: Сахна қазақ киіз үйдің ішкі жиһаздарымен безендіріледі. Ортада төрт арба орналасқан, асықтар, төрт түрлі конверт жатады.

Мұғалім:
Тұлпарымыз тұяғы асыл болатын,
Жақсылыққа әрқашанда қол артқан.
Жалғасымыз бабалардың мәңгілік,
Батыр етіп Алла өзі жаратқан, - дей келе ойынымызды бастаймыз.
(Ортаға ойыншылар шығып, өздерін таныстырып өтеді).
Алғашқы кезең Табалдырық -та біз Ә.Нұршайықовтың Махаббат, қызық мол жылдар атты роман желісін еске түсіріп көрелік. Ал бірінші ойыншымыз мына конверттердің біреуін таңдап алады да, сұрағына жауап беріп көреді. Осылайша қалған ойыншылар да таңдаған конверттердегі сұрақтарға жауап береді.

Табалдырық
1-сұрақ:
Роман қандай оқиғадан басталады?
Жауап:
Әңгіме сүйіспеншілік жайына ауысты. Қазіргі әдебиетке махаббат туралы қалай жазу керектігі сөз болды.

2-сұрақ:
Мен деканға рақмет айтып, бас идім де, есікке қарай бұрылдым.
Дәлізді қуалай жүріп келемін. Бұл оқиғадан соң қандай жағдай болды?
Жауап:
Ұмытып қалмайын деп қайта-қайта ішімнен: Отыз үшінші аудитория... отыз үшінші аудитория... - деп күбірлеп келемін. Міне, сыртында 31 деген жазуы бар есік тұр. Есігінің аңқайып ашық қалғанына қарағанда, аудитория бос тұрған тәрізді. Өзімді толық құқылы студент деп сезінгендіктен бе, білмеймін, кенет оның ішін көргім келіп кетті. Бас сұқтым. Аудитория іші атшаптырым дерлік кең екен.

3-сұрақ:
Менің өірімнің қауіпте екені рас. Осы күнге дейін өзім өлермін деп еш ойламасам да, соғыс біткенше өлі боламын ба, тірі боламын ба, ал тірі қалсам – мүгедек боламын ба, әлде жай жарақатты боп қайтамын ба, білмеймін. Бар білетінім: осы соңғы үш айдың ішінде ғана бірнеше жан жолдастарымнан айрылдым деп жазылған хатты кім жазды және кімге жазды?
Жауап:
Мен сені шексіз сүйетінімді өзің білесің. Сүйгендігім үшін өз жүрегімді өзім тұншықтырып, құрбан етуге ұйғардым. Сен мені күтпе, қалаға адамына тұрмысқа шық. Өлсем – есіңде сақта. Бір балаңа менің атымды қой – мен соған да ризамын. Қош. Ербол. 1944 жыл, 15 сәуір. Майдандағы армия
4-сұрақ:
Ағай, сіздің Жаңа жылда бақытты болуыңызға, ойға алған мақсатыңыздың бәрі түгел орындалуына шын жүректен тілектестік білдіремін! - деп кішкентай әсем алақандарының арасына алып, менің қолымды қысты.
Рақмет, Меңтай, мен де сізге соны тілеймін! – дедім оның қолын қос қолдай қысып, қысып емес-ау, жас баланың білегін ұстағандай мәпелеп.
Меңтай маған еркелей қарады:
Ағай, бір өтінішім бар, айтайын ба?
Айтыңыз, - дедім ол не өтініш болды екен деп жүрегім лүп ете қалып.
Бұл қандай өтініш еді?
Жауап:
Айтсам, бүгіннен бастап мені сіз демей, сен деп айтыңызшы. Жарай ма?

(Сұраққа дұрыс жауап бере алмаған оқушы келесі кезеңге көшпей қалады.)

Жүргізуші:
Ал енді құрметті ойыншылар Әудем жерге де келіп жеттіңіздер. Енді бұл кезеңде де білімдеріңізді тексеріп көрелік.
(Ойыншылар түрлі-түсті конверттерді таңдап алып, таңдаған сұрақтарына жауап қайтарады.)

Әудем жер сұрақтары
1-сұрақ:
Ағай, сіздің Жаңа жылда бақытты болуыңызға, ойға алған мақсатыңыздың бәрі түгел орындалуына шын жүректен тілектестік білдіремін! - деп кішкентай әсем алақандарының арасына алып, менің қолымды қысты.
Осы кезде Ербол ішінен не ойлап еді?
Жауап:
Егер шын тілектес болсаң, онда ойға алған бар мақсатым өзіңсің ғой, Меңтай, - дедім мен ішімнен. Бірақ оны сыртыма шығара алмадым.

2-сұрақ:
Бағана менің аудиторияға кешірек келгенімді көзі шалып қалған соң ба, бұл жолы ол мені орнымнан тұрғызды.
Ербол, сен осы соғыста неше жыл болдың?
Төрт жыл, Мұхит аға.
Сонда кітап оқи алдың ба?
Оқыдым.
Қане айтшы, қандай кітаптар оқыдың? – деп профессор менің оқыған кітаптарымды санау үшін сол қолының саусақтарын ыңғайлай бастады.
Ербол қандай кітаптар оқыған болатын? Айтып шығыңыз.

Жауап:
Шекспирдің Король Лирін, Шиллердің Зұлымдық пен махабатын, Гетенің Жас Вертерін, - осы кезде Меңтай жалт етіп, менің бетіме бір қарап қалды. – Анатолий Виноградовтың Паганинді ғайбаттау деген кітабын, Александр Бектің Волоколам тасжолын оқыдым.
3-сұрақ:
Біздің курстан емтиханның найзасына бірінші түйрелген Сақила деген семіз қыз болды. ХҮІІІ-ХІХ ғасырлардағы қазақ әдебиетінің емтиханынан ол өкіріп жылап шықты.
Не болды? Не болды? – деп жатырмыз отыз үшінші аудитория есігінің сыртында дәлізде ішке кіруге кезек күтіп тұрған біз.
Құладым, - деді ол солқылдап келіп, алда тұрған қыздардың бірінің мойнына асыла кетіп.
Біз оны ортаға алып, өзімізше жұбатып жатырмыз. Қандай сұрақ келді дейміз.
Бұқарды білесің бе деп сұрады оқытушы, - дейді Сақила солығын басып.
Сен не дедің?
Білемін дедім.
Білсең оның жаңалығы, ерекшелігі қандай? – деді оқытушы.
Дұрыс, сен не деп жауап бердің?
Ал сіз не деп жауап бересіз?
Жауап:
Мен ойланып тұрдым, тұрдым да: Бұхардың жаңалығы самауыр мен ақ шәйнек қой, ағай, - дедім.
Біріміз күліп, біріміз ренжіп жатырмыз. Сөйтіп кісі жауап бере ме екен, - дейміз.
Қайдан білейін, - дейді Сақила өксігің әрең басып, - Бұхар – сауда-саттық қаласы, қазаққа самауыр мен ақ шәйнек содан тарады дегенді бір құлағым шалғаны бар еді...

(Бұл кезеңде де дұрыс жауап берген оқушылар анықталып, жауап бере алмаған ойыншы ойыннан шығады.)
Жүргізуші:
Біліп айтқан сөзге құн жетпейді,
Тауып айтқан сөзге шын жетпейді.
Өзің білмесең, білгендерден үйрен,
Үйренгеннен ештенең кетпейді, - деп Төле би атамыз айтып кеткендей, келесі кезеңде де ойыншыларымыздың сұраққа тауып айтқан жауаптарын көреміз. Олай болса, келесі кезең – Қозыкөшке көшеміз.
(Ойыншылар конверт таңдайды да, сұраққа жауап береді.)

Қозыкөш сұрақтары
1-сұрақ:
Иә.
Басымды көтеріп алып едім, біреу Төкеңнің шабаданын тықырлатып жатыр екен. Әй, - деп қалып едім, ұры демін ішіне тартты, еденге үн-түнсіз жата қалған сияқты болды. Тегі Төкеңнің шабаданындағы құрт, май, жентін ұрлауға келген біреу болуы керек.
Жомартбектің сөзінің жаны бар сияқтанды.
Онда Төлеубекті неге оятпайсың?
Төлеубектің шабаданына ұрлыққа түскен кім еді?
Жауап:
Қырыққан серкештей тыртиып, Төлеубек орнынан тұрды. Аузы қомпаң-қомпаң етеді. Алғашында ол Жомартбектің жұлқылағанынан шошып кетіп, үні шықпай қаған екен деп ойладық.
Сөйтсек, аузына толтырып алған талқанды жұта алмай қақалып тұр екен. Аузындағы кебір талқанның жартысын әрең ары қарай жөнелткен Төлеубек көзі аларып, Жомартбекке бақшиды.
Сен немене, кісінің өз тамағын өзіне жегізбейсің бе? – деді аузынан ақ боран бұрқылдап.

2-сұрақ:
Мен қысылдым, не дерімді білмедім. Бар аузыма түскені:
Меңтай-ау, қалай өтірік айтайын, деппін.
Иә, рас, ағай не деп өтірік айтады, - деді Майра.
Бұл қандай өтірік еді?
Жауап:
Жай бір кісілер іздеп келген екен екеуіңді... Солар тауып бер деген соң...
Иә, ол кім? – деді Майра сөзімді аяқтатпай маған қарай сәл ентелей түсіп. Меңтай үндемеді. Қайта менің бір кісілер екеуіңді іздеп келіпті деген сөзім оның иығынан батпан болып басқандай, жанағы күлкі қозғаған ернін жазалағандай боп аяусыз тістелеп, төмен қарады. – иә, қандай кісілер – әйел ме, еркек пе, айтыңызшы тез.
Екі жігіт, бірі Меңтайдың ағасымын, атым Тұмажан дейді, - дедім мен бәсең, солғын үнмен.
(Ойыннан сұраққа жауап бере алмаған ойыншы шығады.)
Жүргізуші:
Сыналар, ей, жігітім, келді кезің,
Сәулең болса, бермен кел талапты ерің.
Жан құмары дүниеде немене екен?
Соны білсең, әрнені білгендерің.
Сіз осы ойынның ең биігіне келіп жеттіңіз. Ал енді осы ойынды соңына дейін ойнап, жүлдеге ие боласыз ба?
Ортада төрт асық иіріліп ойыншыға сұрақ таңдап алынады.

Беласар сұрақтары
1-сұрақ:
Вокзал басын кернеген кілең студенттер екен. Біз перронға шығып, бірінші жолда тұрған, қабырғаларында Алматы – Новосибирск деген жазуы бар вагондарға жақындадық. Бұл поезбен Меңтай, Майра, Сақила аттанбақ. Олардың жүгін вагонға жайғастырып, жерге түстік те, алқа-қотан тұра қалып, әнге кірістік. Әнді Жомартбек бастады.
Аққұмның бір қызы бар Іңкәр атты,
Сөзі бар алуа, шекер, балдан тәтті...
Жомартбек қандай әнді орындап еді?
Жауап:
Бәсе, - деп сықылықтай күлді Зайкүл. – Жомартбек Аққұмды айтатын шығар деп едім, тура содан бастады. Енді осы пойыз жүргенше созады бұл.

2-сұрақ:
Шығыс нақылы. І. – Басқа кіммен дос болсаң, онымен дос бол, бірақ мынадай үш адаммен дос болма, депті бір данышпан өзінн ақыл сұрай келген адамға. – Ақымақпен дос болма, ол саған жақсылық жасаймын деп жүріп-ақ жамандық жасайды; зеріккіш жанға жолама, қанша сенгеніңмен ол сені тастап кетеді; өтірікшіден аулақ бол, ол сені өсекке таңғанын өзі де сезбей қалады. Бұл нақыл кім және қайдан оқып еді?
Жауап:
Ербол Меңтайдың дәптерінен оқып еді.
(Жүлдегер ойыншы марапатталады.)
Қорытынды
Жүргізуші:
Сонымен, құрметті оқушылар және ұстаздар! Ә.Нұршайықовтың Махаббат, қызық мол жылдар атты романы бойынша өткізілген Алтын сақа сайыс ойыны аяқталды.
Халқымыз:
Асыл тастан, өнер жастан
Шығады деп дарынды.
Халық айтса, халық сөзі
Әрқашанда нанымды.
Бұл шындықты күнделікті
Көріп жүрміз өмірден.
Сан мыңдаған жастар өсті,
Өнер алды елімнен, - демекші, бәріміз енді осындай әдеби көркем шығармаларды көп оқуға, солардан көп үйренуге зер салайық. Қатысқандарыңызға көп рахмет, биік шыңдардан көріне біліңіздер! Қош сау болыңыздар!