Ашық жүйелердің әрекеттестігінің эталондық үлгісі.

Жоспар:

1. Желілік әрекеттестікті ұйымдастырудың көпдеңгейлік тәсілі.

2. Протокол, интерфейс, коммуникациялық протоколдардың стегі ұғымдары.

Лекция мақсаты: Ашық жүйелердің әрекеттестігіне түсінік беру, тақырыпты пысықтау

1. Стандарттаудың пайдасы туралы әмбебап тезис барлық салалар үшін әділ, компьютерлік желілерде ерекше маңызға ие болады. Желінің мәні - бұл әр түрлі жабдықтаулардың қосылуы, демек, жарасымдық мәселесі өткір мәселелердің бірі болып табылады. Өндірушілер жалпыға бірдей жабдықтауды құру ережесін қабылдамайынша, желінің “құрылысы” ісінде алға басу мүмкін емес болатын еді. Сондықтан барлық компьютерлік салалардың дамуы ақыр соңында стандарттарда көрсетілген кез келген жаңа технология “заңды”мәртебеге оның мазмұны лайықты стандартта нықталып бекінгенде ғана ие болады.

Желілік әрекеттестіктің құралдарын өңдеу кезінде көпдеңгейлік жақындастық - компьютерлік желілерде стандарттаудың идеологиялық негізі болып табылады. Нақ осы жақындастық негізінде стандартты жеті деңгейлі ашық жүйелі әрекеттестік үлгісі өңделген болатын, ол желілік тіл мамандардың әмбебап тілі болды.

Желідегі құрылғылардың арасында ұйымдардың әрекеттестігі күрделі есеп болып табылады. Күрделі есептерді шешу үшін әмбебап қабылдау - декомпозиция қолданылады, яғни бір күрделі есептің бірнеше қарапайым есеп-модульдерге бөлінуі. Декомпозиция әр модульдің функцияларын, сонымен қатар олардың әрекеттестігінің ретін айқын анықтаудан түзеледі. Нәтижесінде есеп қисынды оңайлатылады, сонымен қатар, жүйенің қалған бөлігін өзгертусіз, бөлек модульдерді модификациялау мүмкіншілігі туады.

Декомпозиция кезінде көпдеңгейлі тәсілді жиі қолданады. Ол былай қорытылады. Жеке есептерді шешетін модульдердің барлық жиынын топтарға бөледі және иерархия құру деңгейі бойынша ретке келтіреді. Иерархия принципімен үйлесімділік кезінде әрбір аралық деңгей үшін оған тұтасатын жоғары жатқан және төменде жатқан көршілес деңгейлерді нұсқауға болады. Әрбір деңгейді құрастырушы модульдердің, тобы сайып келгенде өз есептерін орындау үшін осы топтың барлық модульдері сауалдарымен, төменде жатқан көршілес модульдерге ғана сүйенетіндей ұйымдасуы керек. Бір жағынан, кейбір деңгейге жататын барлық модульдердің не нәтижелері тек қана жоғары жатқан көршілес деңгейдегі модульдерге беріле алады. Мұндай есептің исрархиялық декомпозициясы әрбір деңгейдің және деңгейлер арасындағы интерфейстердің функциясын айқын анықтауын болжайды. Иерархиялық декомпозициялық бөлу нәтижесінде деңгейлердің біршама тәуелсіздігіне қол жеткізіледі, демек, оларда автономиялық құруға және модификациялауға мүмкіншілік туады.

2. Протокол, интерфейс, коммуникациялық протоколдардың стегі ұғымдары.

Желілік әрекеттестіктің құралдарын көпдеңгейлі ұсынудың хабарламалармен айырбас барысында екі жақтың қатысуымен байланысты өзіндік ерекшелігі болады, яғни бұл жағдайда, әр түрлі компьютерде жұмыс істейтін екі “иерархияның” келістірілген жұмысын ұйымдастыру қажет.

Желі бойынша компьютерлерді байланыстырған кезде қаншама амалдар орындалады. Амалдың бөлігі текқана бағдарламалық түрде жүзеге асады, басқа бөлігі - аппараттық, ал тағы бір амалдар бағдарламалармен де, апппаратурамен де орындалады. 1-суретте екі тораптың әрекеттестік үлгісі көрсетілген. Әрекеттестік құралдарының әрбір жағында төрт деңгей бейнеленген.

Әр деңгейге функция - сауалдардың жиынтығы бөлінген, ол арқылы өз есептерін шешу үшін жоғары жатқан деңгейдің модульдері берілген деңгей модульдеріне сүйене алады. Жоғары жатқан деңгей үшін берілгендеңгеймен орындалатын функциялардың мұндай формалдық айқын жиынтығы, сонымен қатар өз әрекеттестіктері кезінде екі көршілес деңгей бір-бірімен ауысатын хабарламаның пішімдері интерфейс деп аталады. Яғни, берілген деңгей жоғары жатқан деңгейге беретін интерфейс тұтас қызметті анықтайды.

1-сурет. Екі тораптың әрекеттесmiк үлгісі

Екі машинаның әрекеттестік ережелері әрбір деңгей үшін процедуралардың жиыны түрінде бейнелену мүмкін. Осындай бір деңгейде, бірақ әр түрлі тораптар да жатқан желілік компоненттер ауысатын хабарламаның тізбектілігін және пішімін анықтайтын формализацияланған ережелер хаттама деп аталады. Коммуникациялық хаттамалар бағдарламалық та, аппараттық та түрде іске асырылады. Төменгі деңгейлердің хаттамалары бағдарламалық және аппараттық құралдарды қиыстырумен, ал жоғарғы деңгейдегі хаттамалар ереже бойынша таза бағдарламалық құралдармен іске асады.

“Хаттама” ұғымын желінің, әр түрлі тораптарында орналасқан деңгейлі компоненттердің әрекеттестік ережелерін бейнелеу кезінде жиірек қолданады, ал “интерфейс” ұғымын бір тораптың шегінде орналасқан көршілес деңгейлердің компоненттерінің әрекеттестік ережелерін бейнелеу кезінде қолданады.

Жүйе арасындағы әрекеттестік үшін жеткілікті болатын әр түрлі деңгейдегі хаттамалардың келістірілген жиыны хаттамалардың сүрлеуі деп аталады.

Хаттамалар тек қана компьютерлермен іске аспайды, сонымен қатар басқа желілік құрылғылармен -концентраторлармен, көпірлермен, коммутаторлармен, маршрутизаторлармен, т.б. орындалады. Әрине, компьютерлердің желідегі байланысы жалпы жағдайда тура жүзеге аспайды, ол әр түрлі коммуникациялық құрылғылар арқылы жүзеге асады. Құрылғы түріне байланысты онда хаттамалардың қайсы бір жиынын іске асыратын, қоса салыннған құралдар болуы керек.

Бақылау сұрақтары:

1. Желілік әрекеттестікті ұйымдастырудың көпдеңгейлік тәсілі.

2. Протокол, интерфейс, коммуникациялық протоколдардың стегі ұғымдары.