Аударманың мәдени аспектілері: қиындықтар мен шешу жолдары

Орындаған : Асембай Альмира Ермекқызы

Аударма ісі

Тақырып: «Аударманың мәдени аспектілері: қиындықтар мен шешу жолдары»

Аударманың мәдени аспектілері мәдени нюанстарды ескере отырып, тілдер арасындағы мағынаны жеткізу қиындықтарын зерттейді. Бұл аудармашылардан тілді ғана емес, мәдени контексті де сезінуді талап ете отырып, әдет-ғұрыптар мен маңыздылықты бейімдеуді қамтиды. Бұл аспектілерді түсіну аударманың дәлдігі мен тиімділігі үшін маңызды.

Аңдатпа: «Аударманың мәдени аспектілері: күрделіліктер мен шешімдер» бабы аудармашылар ұшырасатын көптеген қиындықтарды анықтай отырып, мәдени факторлардың аударма процесіне әсерін терең зерттейді. Автор идиом аудармасының, мәдени әдет-ғұрыптардың, сондай-ақ мағыналарды көшірудің сын-қатерлерін егжей-тегжейлі қарастырып, мәдени контексті тиімді есепке алу үшін нақты стратегиялар мен шешімдерді ұсынады. Мақалада аударманың дәлдігі мен жоғары сапасына қол жеткізу үшін мәдени аспектілерді түсіну негізгі фактор болып табылатынын баса көрсете отырып, тілдің ғана емес, мәдени тіннің де маңыздылығы ерекшеленеді. Оқырман аударма саласындағы мәдени сезімталдықтың маңыздылығына терең көз салады және осы сын-қатерлерді еңсеру үшін практикалық тәсілдер туралы біледі, бұл мақаланы мамандар мен осы тақырыпқа қызығушылық танытатындар үшін құнды көзге айналдырады. Қазіргі уақытта «Аударманың мәдени аспектілері» тақырыбының өзектілігі әсіресе халықаралық байланыстардың ұлғаюы, жаһандану және мәдени контекстердің әртүрлілігі тұрғысынан сезіледі. Шетелде жедел ақпарат алмасу және бизнесті кеңейту жағдайында мәдени ерекшеліктер тіл мен коммуникацияға қалай әсер ететінін түсіну аса маңызды болып отыр. Бұл тақырып тек аударма өнерін жақсы меңгеруге ғана емес, сонымен қатар қазіргі көпұлтты қоғам мен бизнестегі негізгі фактор болып табылатын табысты мәдениетаралық коммуникацияға ықпал етеді.

Аннотация: статья “Культурные аспекты перевода: сложности и решения” глубоко исследует влияние культурных факторов на процесс перевода, выявляя многие трудности, с которыми сталкиваются переводчики. Автор подробно рассматривает вызовы перевода идиома, культурных обычаев, а также копирования значений и предлагает конкретные стратегии и решения для эффективного учета культурного контекста. В статье подчеркивается важность не только языка, но и культурной ткани, подчеркивая, что понимание культурных аспектов является ключевым фактором для достижения точности и высокого качества перевода. Читатель глубоко погружается в важность культурной чувствительности в области перевода и узнает о практических подходах к преодолению этих вызовов, что делает эту статью ценным источником для профессионалов и тех, кто интересуется этой темой. В настоящее время актуальность темы «культурные аспекты перевода» особенно ощущается с точки зрения увеличения международных связей, глобализации и разнообразия культурных контекстов. В условиях оперативного обмена информацией и расширения бизнеса за рубежом становится все более важным понимание того, как культурные особенности влияют на язык и общение. Эта тема способствует не только хорошему овладению искусством перевода, но и успешной межкультурной коммуникации, которая является ключевым фактором в современном многонациональном обществе и бизнесе.

Annotation: The article “Cultural aspects of translation: difficulties and solutions” deeply examines the influence of cultural factors on the translation process, identifying many difficulties faced by translators. The author examines in detail the challenges of translating idioms, cultural customs, and copying meanings and suggests specific strategies and solutions for effectively taking into account the cultural context. The article highlights the importance of not only language, but also cultural fabric, emphasizing that understanding cultural aspects is key to achieving accuracy and high quality of translation. The reader is deeply immersed in the importance of cultural sensitivity in the field of translation and learns about practical approaches to overcoming these challenges, which makes this article a valuable source for professionals and those interested in this topic. Currently, the relevance of the topic "cultural aspects of translation" is especially felt from the point of view of increasing international relations, globalization and diversity of cultural contexts. In the context of rapid information exchange and business expansion abroad, it is becoming increasingly important to understand how cultural characteristics affect language and communication. This topic contributes not only to a good mastery of the art of translation, but also to successful intercultural communication, which is a key factor in today's multinational society and business.

Кілт сөздер: 

1. Аударма

2. Мәдени аспектілер

3. Мәдениетаралық коммуникация

4. Идиомалар

5. Аударма технологиясы

6. Мәдени сезімталдық

Ключевые слова:

1. перевод

2. культурные аспекты

3. межкультурная коммуникация

4. идиомы

5. технология перевода

6. культурная чувствительность

Keywords:

1. translation

2. Cultural aspects

3. Intercultural communication

4. Idioms

5. Translation technology

6. Cultural sensitivity

Зерттеу міндеттері: 

1. Сын-қатерлерді анықтау: Аудармашылар идиомалар, әдет-ғұрыптар және әлеуметтік-мәдени нюанстар сияқты мәдени тәуелді ақпаратты беру кезінде кездесетін негізгі қиындықтарды зерделеу. 

2. Сапаға әсерді талдау: Мәдени аспектілер аударманың дәлдігіне және түсінігіне қалай әсер ететінін бағалау және олардың аударма жұмысының сапасына әсер етуі мүмкін дәрежені анықтау.

3. Қиындықтарды еңсеру стратегиясын әзірлеу: Аудармашылар мәдени контекст пен тілдік және мәдени салалардағы айырмашылықтармен байланысты сын-қатерлерді тиімді есепке алу үшін пайдалана алатын нақты тәсілдер мен әдістерді ұсыну.

4. Технологиялардың әсерiн зерттеу: Машина аудармасы және компьютерлiк бағдарламалар сияқты қазiргi заманғы технологиялардың мәдени тәуелдi ақпаратты өңдеуге әсерiн талдау және олардың осы саладағы проблемаларды қаншалықты жеңiлдетуi немесе қиындатуы мүмкiн екендiгiн анықтау.

Зерттеудің жаңалығы мен маңыздылығы: Менің зерттеуім аудармашылардың мәдени ерекшеліктері, соның ішінде идиомалар, әдет-ғұрыптар мен мәдени нюанстар тұрғысынан кездесетін сын-қатерлерге терең талдау жасауды ұсынады. Жұмыс жаңа аспектіні - заманауи технологиялардың аудармадағы мәдени бейімделуге әсерін қамтиды. Жаһандану және халықаралық байланыстардың кеңеюі жағдайында аударманың мәдени аспектілерін түсіну табысты мәдениетаралық коммуникация үшін негізгі болып табылады. Зерттеу нәтижелері нақты стратегиялар мен шешімдерді ұсынады, бұл теориялық білімді едәуір байытады және аудармашылардың кәсіби өсуі үшін практикалық ресурстарды қамтамасыз етеді.

Негізгі бөлім: Жаһандану және мәдени алуан түрлілік дәуірінде аударманың рөлі табысты өзара іс-қимыл үшін іргелі болады. Аударманың мәдени аспектілері тілдік мазмұнды ғана емес, мағынаны да жеткізуге маңызды үлес қоса отырып, осы процестің ажырамас бөлігі болып табылады. Осы тақырыпты зерттей отырып, біз аудармашылар бетпе-бет келетін бірегей сын-қатерлер әлеміне, соның ішінде идиом, дәстүр мен менталитетті бейімдеуге шомыламыз. Бұл бапта мәдени ортаның ақпаратты қабылдау мен аударма арқылы беруге қалай әсер ететіні туралы бастапқы тезис қаралады. Бірақ, егер бір қарағанда аударма сөздерді алмастырғандай көрінетін болса, біз оны болашақта менталитет пен мәдени нюанстарды терең зерттеуді талап ететін күрделі өнер ретінде көреміз. Бұл мақалада біз аударманың мәдени аспектілерін тиімді мәдениетаралық байланыс үшін ажырамас ететін негізгі аспектілерді алға тарта отырып, қуатты тезистер мен дәлелдер туралы айтамыз. Бұдан басқа, аталған тақырыпты түсінуге және дамытуға елеулі үлес қосқан көрнекті авторлардың жұмыстарына шолу ұсынылады. 

     Аударманы әдеттегі қабылдауда мәдени аспектілердің әсер ету тереңдігі жиі еленбейді. Сөздерді бір тілден екінші тілге аудару ғана емес, бұл мәдени ерекшеліктерге өрілген мағынаны жеткізу өнері. Бұл мақалада біз аударманы лингвистикалық құбылыс ретінде ғана емес, тілдерді ғана емес, мәдениетті де біріктіретін көпір ретінде қарастырамыз. Осылайша, біз идиомалар, дәстүрлер мен мәдени мәндер бірінші орынға шығатын күрделі жағдайлар әлеміне аяқ басамыз. Біздің мақсатымыз - мәселенің үстіңгі бетіне түсінік беру ғана емес, сонымен қатар мәнін түсіну, аударма өнерінің процесіне мәдени аспектілердің ықпалын терең бөліп көрсету. Осы тұрғыдан алғанда, біз оқырманға аударманы мәдени диалогтың байлығы мен күрделілігін қамтитын ғылым ретінде жаңа жарықта көруге көмектесетін бастапқы тезистерге жол ашамыз.

Мәдени аудармадағы негізгі қиындықтардың бірі дәстүрлер мен дәстүрлерге байланысты нюанстарды беру болып табылады. Сондай-ақ, басқа мәдениеттен келген оқырмандарға түсініксіз болатын әзіл, идиот және мәдени референцияларды бейімдеумен де проблемалар туындайды. Бұдан басқа, аудармашы түпнұсқаның эмоциялық бояуын сақтауды және бастапқы мәтінге тән құрылым мен стильге сәйкестікті қолдауды талап етеді. Бұл проблемаларды шешу бастапқы және мақсатты мәдениеттерді терең түсінуді, сондай-ақ аудармашының шығармашылық тәсілін талап етеді.

     Қазақ тіліңде “Бесіксіз үйде береке жоқ” деген мақал бар. Бірақ оны орысшаға аударсақ, ол мақалдың мәні кішейеді, адамдар оны басқаша түсінеді. Ол біздің мәдениетімізбен байланысты феномен. Қазақта балалар әрқашан үлкен орында тұрған. Бірақ оны дұрыс толық мәнің орыс тілінде көрсету үшін сауатты болу керек. 

     Мәдени аспектілерді ескере отырып аударғанда келесі қателіктерді болдырмау керек:

1. Үстірт аудармасы: Мәдени контекст пен нюанстарды ескермейтін аудармадан аулақ болу қажет, олай болмаған жағдайда түпнұсқаның мағынасы жоғалады.

2. Мәдениетті түсінудің жеткіліксіздігі: Мәдениет пен дәстүрлерді терең білудің болмауы мақалдарды, идиомаларды және басқа да мәдени элементтерді дұрыс түсіндірмеуге әкелуі мүмкін.

3. Құрылым мен стилді елемеу: Тілдің мәдени ерекшеліктері мен мәнерлі құралдарына сәйкес болу үшін түпнұсқаның құрылымы мен стилін сақтау маңызды.

4. Эмоциялық мазмұнды елемеу: Эмоциялық бояуды және түпнұсқаның түсін жоғалту аударманың тиімділігін төмендетуі мүмкін.

5. Баламаларды дұрыс таңдау: Дұрыс емес мәдени баламаларды таңдау немесе олардың болмауы оқырманның мақсатты тілді түсінбеуіне әкелуі мүмкін.

    Мәдени аудармамен жұмыс істеу кезінде әлеуметтік және тарихи аспектілердің контексін де ескеру маңызды. Мысалы, бір мәдениетке негізделген идиомалар немесе бейнелер терең тарихи немесе діни мағынаға ие болуы мүмкін, оларды толық түсіну үшін аудару қажет.

Оған қоса, мәдениеттер үнемі дамып отырғанын және кейбір терминдер немесе өрнектер жаңа мағыналарға ие болатынын сезіну маңызды. Аудармашы ескірген немесе бұрыс түсіндірулерді болдырмау үшін ағымдағы әлеуметтік-мәдени үрдістерден хабардар болуы тиіс.

Осылайша, табысты мәдени аударма тілдік дағдыларды ғана емес, сондай-ақ мәдениеттерді терең білуді, олардың тарихы мен серпінін талап етеді.

     Мәдени аудармаға тап болған кезде аударманың мақсаты мен аудиториясын анықтау маңызды.

1. Аударманың мақсаты: Аударманың негізгі мақсаты не екенін анықтаңыз. Мысалы, ақпаратты беру, эмоциялық реңкті сақтау, мақсатты аудиторияның мәдени контексіне бейімделу.

2. Бастапқы мәтінді зерттеу: Бастапқы мәтінді мұқият зерттеңіз, аударма кезінде ерекше назар аударуды қажет ететін мәдени элементтерді анықтаңыз.

3. Бейімделуді анықтау: Түпнұсқаның мағынасын сақтай отырып, мақсатты тілдің оқырмандарының мәдени күтулеріне сәйкес келу үшін қандай элементтерді бейімдеу керектігін шешіңіз.

4. Аналогтарды таңдау: Түпнұсқаның мағынасын сақтай отырып, мақсатты аудитория үшін түсінікті және табиғи болатын аналогтарды, идиомаларды немесе өрнектерді мұқият таңдаңыз.

5. Стильді және құрылымды сақтау: Олардың мәдени реңктері болуы мүмкін екенін ескере отырып, түпнұсқаның құрылымы мен стилін сақтауға тырысыңыз.

6. Тілде сөйлейтіндермен консультациялар: Егер мүмкін болса, егжей-тегжейін нақтылау және түсіндіруде қателіктерді болдырмау үшін тілде сөйлейтіндермен және мәдениетте сөйлейтіндермен сіздің аудармаңызды талқылаңыз.

7. Білімді үнемі жаңарту: Аудармаңыз өзекті және заманауи стандарттарға сай болуы үшін мәдени орта мен тілдегі өзгерістерді қадағалаңыз.

Аударма ісіне оқитындарға да, аударма саласында жұмыс істейтін улкен адамдарға да осы жоспар

Аударма әлемінде көптеген құнды ресурстар бар, бірақ олардың арасында көрнекті лингвистер Сергей Влахов пен Сидер Флорин жасаған «Аудармада аударылмайтын» атты оқу құралы ерекше ерекшеленеді. Сергей Влахов пен Сидер Флорин әзірлеген зерттеу материалдары лингвистер үшін құнды дереккөз болып табылады. Бұл оқулық аударманың практикалық аспектілерін қамтиды, оның ішінде фразеологизмдер, шындықтар, атаулар және басқа да элементтер, олар жиі «өндірілмейтін» деп сипатталады. Бірнеше редакциядан табысты өткен кітап өзінің бірегей мәдени немесе тілдік ерекшелігіне байланысты аударма кезінде қиындықтар тудыратын элементтер тобының бар екенін баса көрсетеді. Бұл мәдени аударма тақырыбымен тығыз байланысты, өйткенi мұндай «өндiрiлмейтiн» элементтер аударма кезiнде олардың бастапқы мағынасын сақтау үшiн тiлдiң мәнмәтiнi мен нәзiктiктерiне арнайы назар аударуды талап етедi.

Сондай-ақ, «Аударма ісі және аударманың нәзіктігі» тақырыбындағы ең танымал кітаптардың бірі «Аударманың нәзіктігі: тіл біздің өмірімізге қалай әсер етеді және әлемді қалай өзгертеді» кітабы болып табылады. Йост Цетше мен Натали Келлидің «Аударманың нәзіктігі: тіл біздің өмірімізге қалай әсер етеді және әлемді қалай өзгертеді» атты кітабының тақырыбы аударманың қоршаған әлемге әсерін қызықты зерттеу болып табылады. Авторлар сенімді иллюстрацияларды пайдалана отырып, аударма өнері мәдениеттің, саясаттың, экономиканың, бизнестің және күнделікті өмірдің таралуы мен өзгеруіне ықпал ететінін көрсетеді. Бұл кітап аудармашы мамандығының маңыздылығы мен маңыздылығын түсінуге тырысатындар үшін міндетті дереккөзге айналады. Ол оқырманды аударма әлемінің бірегей қырларына шомылуға шақырады, оның қазіргі заманғы қоғамды қалыптастырудағы орталық орнын атап көрсетеді.

Аударманың ерекшеліктеріне арналған әдебиетті оқу аударма қызметімен айналысатындар үшін кәсіби өсудің маңызды элементіне айналады. Бұл күнделікті тәжірибеде байқалмай қалуы мүмкін нюанстарды анықтай отырып, өз кәсібін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Әдебиетпен танысу аудармашыларға өзара түсіністікті қалыптастырудағы және мәдени контекст келбетін өзгертудегі аудармашының рөлін аша отырып, өз жұмысының мәдени процестерге әсерін түсінуге көмектеседі. Бұл кәсіби жауапкершілікті және аударма жұмысының сапасын арттыру үшін негізгі факторға айналуда.

Қорытынды: Қорытындылай келе, аударма ерекшеліктерін түсіну және тілдің біздің өмірімізге әсері аударма саласындағы мамандар үшін ерекше маңызды іргелі аспектілерді білдіреді. Аудармашы осы тақырыптарды зерделеуге кіріскен кезде өзінің құзыреттілігін арттырып қана қоймай, мәдени алмасу мен өзара түсіністіктің негізгі агентіне айналады. Құзыретті аудармашылар тілдер арасындағы мағыналар мен контекстерді жеткізетін мәдени делдалдар рөлін атқарады. Олар ақпарат берудiң дәлдiгiн қамтамасыз етуде ажырамас рөл атқарады және мәдени әртүрлiлiктi қолдайды, бұл, сайып келгенде, жаһандық өзара түсiнiстiкке және қоғамды байытуға ықпал етедi. Осы тұрғыдан алғанда, аударманың өмірдің түрлі аспектілеріне әсерін түсіну құзыретті аудармашылардың ашық және көп тілді әлемді қалыптастырудағы құндылығын көрсетеді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Кулиева Ш.А. Развитие переводческого дела в Центральной Азии: опыт Казахстана // « Полилингвиальность и транскультурные практики» журналындағы мақала // -2018.

URL: https://cyberleninka.ru/article/n/razvitie-perevodcheskogo-dela-v-tsentralnoy-azii-opyt-kazahstana

2. Проблемы и трудности при переводе // [Электрондық ресурс] // “NauchnieStati.ru” порталындағы мақала // -2018

URL: https://bank.nauchniestati.ru/primery/nauchnaja-statja-na-temu-problemy-i-trudnosti-pri-perevode/

3. Г.К. Казыбек Переводоведение в Независимом Казахстане // [Электрондық ресурс] // КазНУ “Вестник Серия Филологическая” // Т184 №4 – 2021.

URL: https://philart.kaznu.kz/index.php/1-FIL/article/view/3641