БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН ӨЛЕҢДЕРДІ АКУСТИКАЛЫҚ ТАЛДАУ

БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН ӨЛЕҢДЕРДІ АКУСТИКАЛЫҚ ТАЛДАУ

Қойшыбай Бекнұр Ерболатұлы

Информатика білім беру бағдарламасының 3 курс студенті, Астана халықаралық университеті, Астана, Қазақстан

email: beknur.koishybai1976@mail.ru

Өлеңдердің акустикалық қасиеттері кішкентай балалардың тілді қабылдауы мен түсінуінде маңызды рөл атқарады. Бұл мақалада әртүрлі жиіліктер мен акустикалық ерекшеліктердің баланың есту қабілетіне қалай әсер ететінін зерттей отырып, балалардың өлеңдеріне қатысты дыбыс физикасы қарастырылады. Осы факторларды түсіну құлаққа жағымды ғана емес, сонымен қатар 2-5 жас аралығындағы балалардың танымдық және тілдік дамуына ықпал ететін өлеңдерді таңдауға және жасауға көмектеседі.

Дыбыс және тіл Физикасы

Дыбыс әртүрлі физикалық қасиеттермен, соның ішінде жиілікпен, амплитудамен және тембрмен сипатталады. Герцпен (Гц) өлшенетін жиілік секундына дыбыс толқындарының циклдарының санын білдіреді. Адамның сөйлеуі әдетте ерлер үшін 85 Гц-тен 255 Гц-ке дейін және әйелдер үшін 165 Гц-тен 255 Гц-ке дейін ауытқиды. Балалардың есту сезімталдығы ересектермен салыстырғанда әр түрлі жиілікте, көбінесе жоғары жиілік диапазонында шыңына жетеді.

2-5 жас аралығындағы балалар үшін сөйлеуді қабылдаудың оңтайлы жиілік диапазоны шамамен 250 Гц-тен 3000 Гц-ке дейін. Бұл диапазон сөйлеудің негізгі жиіліктерін және дауыссыз дыбыстар сияқты маңызды фонетикалық айырмашылықтар пайда болатын жоғары жиіліктерді қамтиды.

Балалар Өлеңдерінің акустикалық ерекшеліктері

Балалар өлеңдерінде ырғақты өрнектер, қайталау және әуезді интонация жиі қолданылады, бұл оларды акустикалық жағынан бай және тартымды етеді. Бұл мүмкіндіктерді акустикалық талдау бағдарламалық жасақтамасының көмегімен олардың жиілік компоненттерін және басқа да тиісті қасиеттерін анықтау үшін талдауға болады.

Жиілікті Талдау

Өлеңнің жиілігін талдау үшін Praat немесе MATLAB сияқты құралдарды пайдаланып, жазылған оқуларда жылдам Фурье Түрлендіруін (FFT) орындауға болады. 1-суретте энергияның әр түрлі жиіліктерге таралуын көрсететін өлең үлгісінің жиілік спектрі көрсетілген.

1-сурет: Балалар Өлеңінің Үлгісінің Жиілік Спектрі

1-Суретте көрсетілгендей, өлеңнің басым жиіліктері 250 Гц-тен 3000 Гц-ке дейінгі диапазонда орналасқан, бұл оны жас тыңдаушылар үшін өте қолайлы етеді.

Акустикалық Параметрлер

Негізгі акустикалық параметрлерге мыналар жатады:

• Негізгі Жиілік (F0): дауыстың негізгі жиілігі, әдетте балалар үшін шамамен 250 Гц.

• Қалыптастырушы Жиіліктер (F1, F2, F3): дауысты дыбыстарды қалыптастыратын Резонанстық жиіліктер.

• Қарқындылығы: децибелмен (дб) өлшенетін дыбыстың қаттылығы.

1-кестеде балалар өлеңдерінің жиынтығының орташа акустикалық параметрлері келтірілген.

Баланың Дамуына әсері

Зерттеулер көрсеткендей, теңдестірілген акустикалық ерекшеліктері бар өлеңдер балалардың тілдік дағдыларын, есте сақтау қабілетін және эмоционалдық әл-ауқатын жақсарта алады. Ырғақты және қайталанатын құрылымдар фонологиялық сананы жеңілдетеді, бұл ерте оқу дағдылары үшін өте маңызды. Жағымды акустикалық тәжірибелер сонымен қатар назар аударуды және белсенділікті арттыруға ықпал етеді.

Оңтайландыру стратегиялары

Балалардың өлеңдерін жақсы қабылдау және түсіну үшін оңтайландыру:

1. Жиілікті Баптау: негізгі жиілік пен форманттардың жас балалардың есту қабілетінің оңтайлы диапазонына түсуін қамтамасыз етіңіз.

2. Ритмикалық Дәйектілік: болжамдылық пен есте сақтауға көмектесу үшін тұрақты ырғақты Сақтаңыз.

3. Интонацияның Өзгеруі: балаларды қызықтыру және мазмұнмен эмоционалды байланыстарды сақтау үшін әуезді интонация үлгілерін Пайдаланыңыз.

4. Айқын Артикуляция: дауыссыз және дауысты дыбыстардың анық айтылуын қамтамасыз етіңіз.

Қорытынды

Акустикалық талдау принциптерін түсіну және қолдану арқылы біз балалар өлеңдерінің есту тәжірибесін жақсарта аламыз, оларды танымдық және тілдік дамудың тиімді құралдарына айналдыра аламыз. Болашақ зерттеулер оңтайландырылған акустикалық ерекшеліктердің баланың өсуіне әсерін одан әрі растау үшін бойлық зерттеулерге бағытталуы керек.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1. Johnson, K. (2003). Acoustic and Auditory Phonetics. Wiley-Blackwell.

2. Kuhl, P. K. (2004). Early language acquisition: cracking the speech code. Nature Reviews Neuroscience, 5(11), 831-843.

3. Vouloumanos, A., & Werker, J. F. (2007). Listening to language at birth: evidence for a bias for speech in neonates. Developmental Science, 10(2), 159-164.