Бастауыш білім берудегі тиімді әдіс-тәсілдер жинағы

ӘДІС-ТӘСІЛДЕР ТІЗБЕСІ:

1. «А Ә Б В»

2. «А,В,С»

3. «Айдаһар»

4. «Айқын мақсат қоя отырып»

5. «Айна»

6. «Айналмалы бекеттер»

7. «Аквариум» әдісі

8. «Ақындар мен жазушылар»

9. «Алдын-ала  берілген  атаулар»

10. «Алма, шие, өрік, банан»

11. «Алфавит»

12. «Ара ұясы» техникасы

13. «Арқаға жазылған комплименттер»

14. «Арқаға массаж жасау»

15. «Арқаға сурет салу»

16. «Ассоциативті қатар»

17. «Ассоциацияның көмегімен көрініс»

18. «Атаулар (терминдер) кестесі»

19. «Атаулар туралы үш сұрақ»  

20. «Атмосфера орнату»

21. «Атомдар мен молекулалар»

22. «Ашық және Жабық сұрақтар»

23. «Аяқталмаған сөйлем» тәсілі

24. «Әдебиет лотосы»

25. «Әдемі ойлай және демала біл» жаттығуы

26. «Әйнек арқылы сөйлесу»

27. «Ән шырқау»

28. «Әңгімелесетін әріптестер»

29. «Әріптер мен сандар»

30. «Әуенді өрімдер»

31. «Бағдаршам»

32. «Балалар философиясы»

33. «Балық, құс, аң»

34. «Барлық оқушылармен жұмыс»

35. «Бас бармақ»

36. «Батискаф»

37. «Баяндама»

38. «БББ»

39. «Бес саусақ» әдісі

40. «Биографиялық поэма» (Биопоэма)

41. «Блиц кездесу»

42. «Блок ортасында бағалау»

43. «БЛУМ ТАКСОНОМИЯСЫ»

44. «Блум түймедағы»

45. «Боди-арт»

46. «Борт журналы»

47. «Бөлмедегі заттар»

48. «Броундық қозғалыс»

49. «Бұл кім?»

50. «Бұлт үстіндегі саяхат»

51. «Былғары қолғап»

52. «Біз де»

53. «Білетініңіздің барлығы»

54. «Білімдарлар»

55. «Бір ауыз сөз»

56. «Бірге ойлаймыз»

57. «Бір қадам алға...»

58. «Бірлескен жұмыс дағдысын қалыптастыру»

59. «Бірлік»

60. «Бір сөйлеммен түйіндеу»

61. «Венн диаграммасы»

62. «ВЕЕР»

63. «Графикалық органайзерлер»

64. «Гүлдер»

65. «Ғажайып көрме»

66. «Даналық ағашы»

67. «Данышпан үкілер»  

68. «Дарабоз»

69. «DEAL»

70. «ДЖИГСО»

71. «Диаманта»

72. «Дизайн»

73. «Динамикалық шеңбер»

74. «Домино»

75. «Домино - 2»

76. «Достармен кездесу уақыты»

77. «Дұрыс емес пікір»

78. «Егер ..., онда не болар еді?»

79. «Екі жұлдыз, бір  тілек»

80. «Екі түрлі түсініктеме күнделігі»

81. «Екі қолды жұмысқа жұмылдыру»

82. «Екі лагерь»

83. «Елестету көрінісі»

84. «Ең зейінді»

85. «Еркін жазу»

86. «Еркін пікір»

87. «Еркін талқылау»

88. «Ертегі құрастыру»

89. «Есімдер арқылы топқа бөлу»

90. «Жағымды тілектер алқасы»

91. «Жақсарту жөніндегі нұсқаулық»

92. «Жақсылық тамшысы»

93. «Жақсы сұрақ деп нені айтады?»

94. «Жаңалық ашамыз»

95. «Жауап беретін әріптес»

96. «Жәшіктегі кітаптар»

97. «Жеміс себеті»

98. «Жетістік баспалдағы»

99. «Жұмбақ зат»

100. «Жұппен жұмыс»

101. «Жұптасып сурет салу»

102. «Жүз теңге»

103. «Жылдам фото»

104. «Жыл мезгілдері»

105. «Иә, жоқ»

106. «Иә, жоқ  - 2»

107. «Идея туралы пікір»

108. «Инсерт»

109. «Иық тірескен шеңбер»

110. «Калейдоскоп»

111. «Карусель»

112. «Кезбе тілші»

113. «Кейіпкерлер әлемі»

114. «Кейіпкер»

115. «Кейіпкерлерге мінездеме»

116. «Кемпірқосақ»

117. «Кесте толтыру»

118. «Кері байланыс бутерброды»

119. «Кері ой қозғау»

120. «Кластерлер»

121. «Комплименттердің бұрқасыны»

122. «Конверт – сұрақ»

123. «Константинополь»

124. «Концептуалдық кесте»

125. «Көк диван»

126. «Көңіл күй букеті»

127. «Көңіл-күйді анықтау»

128. «Көрсет және әңгімеле»

129. «Көршіңе әңгімелеп бер»

130. «Көршіңмен талқыла!»

131. «Көршіңізге айтыңыз»

132. «Кубизм»

133. «Күн! Тас! Қоршау!»

134. «Күту уақыты»

135. «Күтіңіз және түйіндеңіз»

136. «Қағаздағы сұрақтар»

137. «Қазымыр оқушы»

138. «Қайтадан құрастыру»

139. «Қане, қайтала!»

140. «Қарама-қарсы бағалауға негізделген диалог»

141. «Қарама-қарсы саптар»

142. «Қар көшкіні»

143. «Қар үйіндісі»

144. «Қателескен мұғалім»

145. «Қатені тап»

146. «Қашықтықтан басқару»

147. «Қолыңды төмен ұста»

148. «Қорқынышты-керемет сурет»

149. «Қос шеңбердегі комплименттер»

150. «Қос шеңбер ішінде танысу»

151. «Қорқыныштан арылу»

152. «Құндылықтар спектрі»

153. «Құпия»

154. «Құпиясы жоқ қабырға»

155. «Құрастыр және жауап бер»

156. «Құрастыр, сосын жауап бер»

157. «Құсты құтқар»

158. «Қызығушылықты ояту»

159. «Қызыл табан»

160. «Қысқа аутотренинг»

161. «Мағынаны тану»

162. «Мағынасы қандай?»

163. «Мадақтау»

164. «Мамандық таңдау»

165. «Мәтінмен жұмыс»

166. «Мен кіммін?»

167. «Мен ешқашан...»

168. «Мені түсін»

169. «Менің тұлғамның формуласы»

170. «Миға шабуыл»

171. «Минуттық шешім»

172. «Мозаика»

173. «Молекулалар»

174. «Мотивация»

175. «Мүмкін»

176. «Мынандай адамды табыңыз...»

177. «Нақтылық – талант»

178. «Не жақсы?»

179. «Неліктен бұл үздік?»

180. «Нұсқауды орындау»

181. «Ой жалғау»

182. «Ой күмбезі»

183. «Ой қозғау»

184. «Ойлан, бірік, бөліс!»

185. «Ойлан, Жұптас, Пікірлес»

186. «Ойланып сурет саламыз!»

187. «Ойлаудың алты қалпағы»

188. «Ой-толғаныс»

189. «Оқиғаны басқаларға жеткіз»

190. «Оқуды реттеу»

191. «Оқу күнделігі»

192. «Оқушылардың бағалауы»

193. «Оқушылар сұрақ қояды»

194. «Оқушылар сұрақ құрастырады»

195. «Он сұрақ»

196. «Ортақ портрет»

197. «Орынсыз жауаптар»

198. «Өзгертулерді тап!»

199. «Өзін-өзі бағалау»

200. «Өзін таныстыру»

201. «Өз таңбаңды (герб) жаса»

202. «Өзіңізге тілегенді басқаларға тілеңіз!»

203. «Өзі туралы кластер»

204. «Өзін-өзі таныстыру»

205. «Өкіл»

206. «Өмір ұраны»

207. «Пазлдар»

208. «Пальма, піл, қолтырауын»

209. «Парасатты  диалог»

210. «Паровоз»

211. «Плюс, минус, қызықты»

212. «Пойыз»

213. «ПОПС формуласы»

214. «Портрет»

215. «Прогресс білдіру»

216. «Психологиялық бой»

217. «Пікірлер базары»

218. «Радиоға қоңырау шалу»

219. «Рөлдік ойындар»

220. «Сабақ мазмұны бойынша ойыңды білдір»

221. «Сатушы және қалпақ»

222. «Сәлеметсің бе!»

223. «Сендер суретшісіңдер»

224. «Серпілген сауал»

225. «Сингвейн»

226. «Синектика»

227. «Смайликтер»

228. «SMART (ақылды мақсат)»

229. «SMS – хабарлама»  

230. «Соңғы сөзді мен айтайын»

231. «Соқыр паровоз»

232. «Социометрия»

233. «Сөзден – сөйлем, сөйлемнен - мәтін»

234. «Сөздерден әңгіме құрастыру»

235. «Сөз ойыны»

236. «Сөйлеу арқылы ойлану»

237. «Стикер»

238. «Стикерлермен диалог»

239. «Стоп кадр»

240. «Сурет сал»

241. «Сұрақ – жауапқа құрылған хат»

242. «Сұрақ-жауаппен қатынас»

243. «Сұрақтар шеңбері»

244. «Сұрақты төңкеріңіз»

245. «Сұрақты ұстап ал!»

246. «Сүйікті адамыңызға тілегенді - өзгелерге тіле!»

247. «Сыныптағы заттар»

248. «Сіз кімсіз?»

249. «Табыс ағашы»

250. «Табыстылық ассоциясы»

251. «Табыс баспалдағы»

252. «Тазалық кері байланысы»

253. «Таңғалдыру сәттері»

254. «Тақырыптық теннис»

255. «Тапқыштар»

256. «ТВ шоу»

257. «Телебағдарлама жүргізушісі…

258. «Телетайп»

259. «Терминдер конверті»

260. «Топтық кері байланыс»

261. «Төрт сөйлем»

262. «Тұлғаны танып біл»

263. «Түзетулер»

264. «Түйінді сәттер»

265. «Түсініксіз тармақ»

266. «Түсініктеме арқылы бағалау»

267. «Түсініктемелермен жұмыс»

268. «Тыңдайтын үшбұрыштар»

269. «Тірек мәтін»

270. «Уақыт шеңбері»

271. «Ұйқасын тап!»

272. «Үлдірленген критерийлер»

273. «Үндеме!»

274. «Үш жақты күнделік толтыру»

275. «Үш пікір»

276. «3+2+1»

277. «Фишбоун» немесе «Балық қаңқасы»

278. «Хат жазысу»

279. «X және Y»

280. «Чемодандар»

281. «Шаршыдағы қоңыз»

282. «Шаршылар»

283. «Шаттанушы мен күдікшіл»

284. «Шатасқан әңгімеші»

285. «Шеңбердегі доп»

286. «Шиыршық»

287. «Ыстық орындық»

288. «Эмоционалдық көңіл-күйді анықтайтын тест»

289. «Эстафета»

Қосымша бонус

ОҚЫТУДАҒЫ ЖАҢА ӘДІС-ТӘСІЛДЕР ҚОРЖЫНЫНАН

«А Ә Б В»

Сыныптағы оқушының әрқайсысына А, Ә, Б және В әріптерімен қоса төрт-төрттен үлдірленген карточкалардың жинағын дайындаңыз. Жауаптың төрт нұсқасы бар сұрақтар қойыңыз, оқушылар дұрыс жауапқа сәйкес келетін карточкаларын көрсетуі керек. Олардан қалғандарының карточка-жауаптарына қарамауын өтініңіз.

1-қадам. А сұхбаттайды Б тыңдайды,  В сұхбаттайды Г тыңдайды;. 2-қадам керісінше. 3-қадам әр оқушы өз жұбы туралы  ақпаратпен төрт адамдық топта  бөліседі.    

«А,В,С»

А - сұрақ қояды.

В - жауап береді.

С – айтқан жауаптарды бақылайды, толық болмаса толықтырады.

Оқушылар топта үшеуден отырады. А — сұрақ қоюшы, В – жауап беруші, С — бақылаушы рөлін атқарады. Бақылаушы қажетті жерлерін түртіп алып, әңгіме соңында қорытынды береді.

Оқушылар осы сұрақтарға жазбаша стикерге жауап береді. Ұсыныс, тілектерін айтады.

«Айдаһар»

Оқушыларды сергітіп алу үшін бәрін бір-бірінің белінен ұстатып тұрғызады. 1-оқушы «айдаһардың басы», соңындағы оқушы «құйрығы».  Басы құйрықты ұстап алу керек.

«Айқын мақсат қоя отырып» 

-  Сабақ басталар алдында тақтаға мақсатты жазыңыз.

-  Оқушылармен өздері оқып жатқандарын неліктен оқитыны туралы әңгімелесіңіз.  

-  Қысқа мерзімді мақсаттарды ұзақ мерзімді мақсаттармен сәйкестендіріңіз (мысалы, М.Әуезовтің жұмысына талдау жүргізу өзге де ұзақ мерзімді мақсаттарға қол жеткізумен қатар, мәдени жақтарын кеңінен түсінуге және талдау дағдыларын дамытуға әкеледі).

-  Оқушылар сабақтың/блоктың/пәннің мақсаттарын айқын түсінгеніне көз жеткізіңіз.  

-  Мақсаттарды оқушылармен бірлесіп әзірлеңіз.

«Айна»

Оқушылар жұптасып, бір-біріне қарама-қарсы тұрады (немесе партада отырып та болады). Олардың біреуі қолдарымен, аяқтарымен, денесімен, бет-әлпетімен әртүрлі қимылдар жасайды, ал екінші оқушы оларды айна секілді қайталайды: оңды сол қылады, солды оң жасайды. Бір минуттан кейін оқушылар рөлдерімен алмасады.

«Айналмалы бекеттер»

Әр шағын топты бекетте орналастырып, арандататын  сұрақты  талқылауға және ойларын  қағазға немесе тақтаға  жазуға  10 минут беріңіз. Уақыт аяқталғанда  топ басқа  бекетке ауысып  алдағы  топтың жұмысын  жалғастырады. Ауысу әр 10 минут сайын болып тұрады, әр топ барлық позицияларда  болып  шыққанға  және барлық топтардың  ойларын  ойлап  шыққанға дейін   жалғаса береді.

«Аквариум» …

«Аквариум әдісі» - балаларға мәселені «қоғам алдында» талқылауға ұсынғандағы диалог формасы. Шағын топ белгілі бір мәселе бойынша диалогті жүргізуге кімге сеніп тапсыруға болатынын таңдайды. Кейде тілек білдірушілер бірнеше болуы мүмкін. Қалған барлық оқушылар көрермен рөлін атқарады. Сондықтан да мұны «аквариум» деп атайды.

Барлық  сынып  алда  өз  пікірін  білдіргені болмаса, ыстық  орындық сияқты. Олар алтын  балыққа  арналған  аквариумда, басқалары  оларға сұрақ  қойып  түсініктемелер  сұрай  алады және  т.б.

«Ақындар мен жазушылар»

Топтағы оқушылар 3-4 минут аралығында өздері білетін ақын-жазушыларын жазып шығады да, кезектесіп оқиды. Бір топта бірінші айтылған тұлға өздерінде қайталанса, сызып тастап отырады. Қай топтың тізімінде тұлғалар тектері көп қалса, солар жеңімпаз.

«Алдын-ала  берілген  атаулар»

Мұғалім сабақ басында жаңа тақырып бойынша тақтаға бірнеше атау (терминдер) жазып қойып (3-4 атау), оқушыларға олардың мағынасы, мазмұны  және өзара қатынасы мен байланысы туралы ойлануын сұрайды. Бұл жұмысты оқушылардың жеке, жұппен немесе шағын топ ішінде ауызша яки жазбаша (соңғысы тиімдірек) орындауы ықтимал. Содан кейін мұғалім бірнеше оқушының ойы мен пікірін тыңдауына болады.

Бұл тапсырманы күрлендіруге де болады.  Ол үшін алдын-ала берілген атаулардың ішіне сабақ тақырыбына қатысы жоқ бейтарап сөзді қосуға болады.  Мәселен, биология сабағында «Фотосинтез, жасуша, хлорофилл, терезе» сөздерін келтіруге болады.  Бұл жерде соңғы сөз оқшаулау және сабақ тақырыбына тікелей қатысы жоқ, сонда да оқушылар олардың өзара қатысы мен байланысы туралы өз ойларын келтіруі керек.

«Алма, шие, өрік, банан»

Оқушылар орындықтарды шеңберлей орналастырып жайғасады.      Мұғалім оқушыларды отырған ретімен жемістер атауымен санап шығады: «Алма, шие, өрік, банан» деп. Осыдан кейін мұғалім бір не бірнеше жемістің атын атайды (мысалы, «Шие!» деп, не «Алма,өрік!» деп, немесе « Алма, шие, өрік, банан!» деп), сол кезде жемісі аталған оқушылар орындарын  алмастыру қажет. Ал мұғалім бір бос орынға отырады. Орын жетпей қалған оқушы жүргізуші болып, жемістердің атын атайды.

«Алфавит»

Оқушылар әрқайсысы алфавиттің бір-бір әрпін алып, жыл көлемінде оқыған материалдарынан өздеріне түскен әріпке сәйкес тақырыптарды айтып шығады. Мысалы, «Қаратпа сөз, қыстырма сөз, қосарлы айқындауыш, қарсылықты салалас, қарсылықты сабақтас т.с.с.»

Қорытынды сабақтарда, емтиханға дайындықта, есте сақтауын дамытуда көмекке келеді.

«Ара ұясы» техникасы

  Мұғалім жұптағы оқушыларға не білгендігі туралы пікір алмасуды және екі сұрақтан дайындауын тапсырады. Содан кейін әрбір жұп кезектесіп сұрақ қояды, ол сұраққа жауапты мұғалім немесе басқа оқушылар береді. Сонымен берілген осы техника негізінде мұғалімнің берген мәліметтері қорытындыланылады, өңделеді.

«Арқаға жазылған комплименттер»

Әр оқушының арқасына түйрегішпен (немесе скотчпен) А-4 форматындағы қағаз бекітіледі. Оқушылар сынып ішін аралап жүріп, бір-бірінің арқаларындағы қағаздарға жылы, жұмсақ сөздер жазып, бірін-бірі мақтайды. 2-3 минуттан кейін олар қағаздарын алып, шағын топ ішінде…

бір-біріне жазылған комплименттерді оқып береді.

«Арқаға массаж жасау»

Оқушылар шеңбер құрып тұрады да, мұғалімнің айтуы бойынша оңға бұрылып, ілгері қарай жүреді. Әр оқушы алдында тұрған жолдасының арқасына массаж жасауы керек. Бір минуттан кейін шеңбер теріс айналып, қайтадан алдында тұрған сыныптастарына массаж жасайды.

«Арқаға сурет салу»

Бұл ойында барлық  әрекеттерді үнсіз жасау керек. Оқушылар екі топқа бөлініп,  бірінің артынан екіншісі тұрып, сап түзейді. Мұғалім ең артында  тұрған оқушыларға бір заттың