Батыр баян

Сабақтың тақырыбы: М. Жұмабаев «Батыр Баян» поэмасы

Ерлерді ұмытпаса, ел де ұмытпас

Сабақ негізделген оқу мақсаттары

кейіпкерлердің іс-әрекеті мен автор берген портреттік мінездемені салыстырып, тарихи және көркемдік құндылығына баға беру (Б/С1);

шығарманы ұлттық құндылық тұрғысынан талдау (Б/С3).

Бағалау критерийі

Жеке, жұптық, топтық тапсырмаларды орындай алады. Сабақ барысында тыңдаушының назарын өзіне аудара алады.

Тілдік құзіреттілік

кейіпкерлердің іс-әрекеті мен автор берген портреттік мінездеме

Ресурстар

Оқулық, кеспе қағаздар, топтық тапсырмалар, видео, кері байланыс.

Әдіс-тәсілдер

Сұрақ-жауап, әңгімелеу, түсіндіру, ойын, көрнекілік. Рефлексия.

Пәнаралық байланыс

тарих.

Алдыңғы оқу

«Ашу түбі - кейіс»

Сабақтың жоспары

Жоспарлан-ған уақыт

Сабақ барысы :

Басталуы

3 минут

Топтарға бөлу.

Түсті қағаздар түрлеріне қарай 3 топқа бөлініп отырады.

Бағалау парақшасымен таныстыру

Дұрыс жауапқа 5 ұпай.

Жаңа білім

10 минут

Білу және түсіну

Берілген сұрақтарға бірлесіп жауап табады.

І топ: 1. Мағжанның «Батыр Баян» поэмасын жазуға қандай себептер ұйытқы болды? (Мағжанның әжесі Баянның немере қызы екен. Мағжан Баянның немересі Байтоқа биді көріп, оның әңгімесін тыңдап өскен. Өзінің әжесі мен Байтоқа бидің айтуымен Баян батыр туралы әңгімелерді көп естіген.Бұл поэманы ақын 1923 жылы Ташкентте Мұхтар Әуезовтің пәтер үйінде бір түнде жазып шыққан екен.)

2. Баян кім? Оның батырлығы поэмада қандай әрекеттер үстінде көрінеді? (Баян 18 ғ. Абылай ханның тұсында өмір сүрген. Қалмақтармен шайқас кезінде ерекше ерлік көрсеткен. Тіпті Абылай ханның өзі Баян батыр келмейінше, жауға шықпаған)

3. Баян образын бейнелеуде ақын шеберлігі қай тұста молырақ көрінеді? Ақын бұл орайда қандай көркемдегіш сөз құралдарын қолданған? (Ақын Баян бейнесін сомдау үшін теңеу сөздерді көп қолданған. Мыс:

«сұңқардай, жаралы жолбарыстай, алғыр құстай, желдей, дауылдай, қара бұлттай, күлдей қу, тұнжыраған түндей» деп сипаттайды)

ІІ топ: 1. Батыр Баян образы арқылы ақын қандай идея айтқысы келген? (Өз еліңді қорғау жолында жаныңды аяма, сатқындыққа жол берме, Отаның үшін отқа түс дегенді айтқысы келген.)

2. Поэмадағы қалмақ қызына автордың көзқарасы қандай деп ойлайсың? (Менің ойымша, ақын оны сұлу да ақылды етіп көрсеткен. Оның бойында да отаншылдық сезім бар. Ноянға ғашық боп тұрса да, өз еліне кетудің айласын табады.)

3. Кейіптеу мен метафора қалай қолданылған?

(Кейіптеу: «жалп етіп, сөнген шамдай ақыл өлді».

«Қомағай қара топырақ бүлкіл қағып, Асығып екі жастың қанын ішті». «Құшақтап ақ селеуді жылады жел».)

(Метафора: тісі – меруерт, лебізі – жібек лебі, жұмақ желі.

Бөрінің бөлтірігі – бала Ноян.

Ата-анам – айым мен күнім.

Баян – жас жолбарыс, Баян – арыстан.)

ІІІ топ: 1. Баян бойындағы ашу мен ақылды қалай түсіндірер едің?

(Баянның ашуы өз еліне деген сүйіспеншіліктен, адалдықтан туындайды. Ол сатқындықты кешіре алмайды. Ал ақылдылығы жаумен шайқас кезінде тапқырлығынан көрінеді)

2. Отаншылдық сезім дегенді қалай түсіндіресің?

(Отаншылдық сезім – өз Отаныңа деген сүйіспеншілік. Еліңді, жеріңді, тіпті тауы мен тасыңды сүю)

3. Батырлық, ерлік туралы мақал-мәтелдер айт.

(Батыр бір рет өледі, Қорқақ мың өледі. Отан үшін отқа түс, күймейсің. т.б.)

Ортасы

8 минут

Талдау.

І топ: «Венн диаграммасы» арқылы Батыр Баян образын Қобыланды батыр, Төлеген образдарымен салыстырыңдар.

ІІ топ: Концептуалдық кесте толтырыңдар.

ІІІ топ: Поэманы келесі көрсеткіштер бойынша модельдеңдер:

1. Тақырыбы: «Батыр Баян»

2. Идеясы: Батырлықты, ерлікті дәріптеу, сатқындықты айыптау.

3. Негізгі кейіпкерлері: Баян, Ноян, қалмақ қызы.

4. Жанама кейіпкерлері: Абылай хан, ауыл ақсақалы.

5. Жанры: поэма

6. Тартыс: қазақ пен қалмақ арасында.

7. Салт-дәстүрлер: ата-ана батасын алу, үлкенді сыйлау.

8. Көркемдегіш құралдар: теңеу, эпитет, метафора, кейіптеу.

«Батыр Баян» фильмі

5 минут

«Батыр Баян» фильмінен үзінді көрсету. Көрген үзінділеріне тақырып қойғызу. Пікірлерін айтқызу. Мысалы: «Қазақтардың қалмақтармен шайқасы» және «Ноян мен қалмақ қызының қазасы»

Аяқталуы. Сабақты бекіту

7 минут

Жинақтау.

«Ойлаудың 6 қалпағы» әдісі.

«Ақ қалпақ» (проблемаға қатысты деректерді талассыз келтіреді).

(Батыр Баян 18 ғ-да Абылай ханның тұсында өмір сүргені рас. Ол қалмақтармен шайқас кезінде асқан ержүректілігімен көзге түседі. Әрі ақылды қолбасшы болады. Абылай өз кезінде Баянды жоғары бағалап, ол болмаған кезде жауға шықпайтын болған.Сондай-ақ Баян бойында адамға тән осалдық та бар. Ол Ноян оқиғасы кезінде ашуға ерік береді. Кейін өз қылығына өкінеді)

«Сары қалпақ» (кейіпкерлер өмірінің сәтті кезеңдерін айтады).

(Мен кейіпкерлер өмірінің сәтті кезеңдерін айтамын. Баян батыр қалмақтармен шайқаста жеңіске жетеді. Жаудан көп олжа алады. Бұл сол кездегі жаугершілік заманның шындығы екені рас. Жеңген жақ жеңілген жаудың барлық дүние-мүлкін иеленіп, адамдарын тұтқынға алатын болған. Баян да қалмақ қызын тұтқынға алып келеді, бірақ оны тұтқын деп емес, қарындасындай көріп еркін ұстайды. Ал Ноян болса қалмақ қызын шын ұнатып қалады. Екі жастың бір-біріне ынтық болып, уәде байласқан сәттері- ең бақытты кездері болады)

«Қара қалпақ» (кейіпкерлер өмірінің сәтсіз тұстарын айтады).

(Кейіпкерлер өмірінің сәтсіз тұстары да болды. Баян ашуға ерік беріп, Ноян мен қызды өлтіріп тастайды. Өзі оған қатты өкінеді. Осы қайғыдан кейін қалмақтармен шайқасқа аттанады. Күші кем болып тұрса да, азғантай қолмен жау қолына түскен достарын құтқарам деп жүріп, өзі қайтыс болады)

«Көк қалпақ» (талдау жасайды, топтар «не үшін?», «неге?», «неге байланысты?» деген сұрақтарға жауап іздейді).

(Баян Ноян мен қызды өлтіргені рас, бірақ ол қызды Нояннан қызғанғаннан емес, Ноянды қалмақ еліне жібергісі келмегеннен солай жасайды. Ноянның қалмақ қызға ілесіп қашуы оған сатқындық болып көрінеді. Сол себепті еліне сатқындық жасады деп інісін де, жігітті азғырды деп қызды да өлімге бұйырады. Ол- нағыз отаншыл азамат)

«Жасыл қалпақ» (кейіпкерлер өміріне қатысты тың идеялар мен болжамдар айтады).

(Мен кейіпкерлер өміріне қатысты тың идеялар айтамын. Тарихи деректерді қарастырғанымда, мынадай шындыққа кездестім. Мағжанның Ноян деп алғаны – Баянның шөберелес ағасы Сары батырдың баласы – Қыстаубай екен. Қыстаубай расында да ауылдағы қалмақтың Лағда деген қызын алып қашса керек. Баласының қылығына қатты ашуланған Сары батыр оны қуып жетіп өлтіруге Баянды жібереді. Баян оны қуып жеткенмен өлтірмей, үстіндегі бір қабат киімдерін шешіп алып, оны малдың қанына малып, әкесіне «өлтірдім» деп әкеп көрсетеді. Ал Қыстаубай өзінің нағашыларын паналайды. Оның нағашылары кіші жүзде екен. Кейін қалмақтармен соғыста кіші жүз әскерлерімен бірге еліне келеді. Мағжан нақты деректерді бұлжытпай қайталауды мақсат етпеген. Оның мақсаты – Баянның ұлы тұлғасын сомдау болған.)

«Қызыл қалпақ» (оқиғаны оқу барысында бастан кешірген сезімдерін айту)

(Мен поэманы оқыған кезде Баянның батырлығына тәнті болдым. Әрине, Ноян мен қызды өлтірген кезде ренжідім, алайда батырдың бойында өз еліне деген отаншылдық рух бәрінен жоғары тұрғандығы таң қалдырды. Батырдың жан дүниесін түсінуге тырыстым. Ноянды да түсінгім келді. Ол жас болғандықтан сезімге бой алдырды. Ал қалмақ қызының да бойында

өз еліне деген сүйіспеншілік, ата-анасына деген құрмет бар деп ойладым)

Қолдану

3 минут

« 5 жолды өлең» әдісі

1. Кім? Зат есім. 1 сөз (Баян)

2. Қандай? Сын есім 2 сөз (қайратты, намысқой)

3. Не істеді? Етістік 3 сөз (тұтқындады, ызаланды, өлтірді)

4. Сөйлем 4 сөз (Баян – еліне адал батыр)

5. Кім? Синоним 1 сөз (адам)

Бағалау

3 минут

Бағалау парақшасы арқылы топ басшыларының бағалауы.

Кері байланыс

1 минут

«Бағдаршам» әдісі арқылы оқушылар өз білімдерін бағалайды.

«Көк түс» - бәрін түсіндім

«Сары түс» - түсініксіз сұрақ қалды

«Қызыл түс» - түсінбедім.

(Сары, қызыл түстерді таңдаған балалармен қосымша жұмыс жасалады)

Рефлексия.

1. Бүгін оқушылар не білді?

- Бұл сабақта оқушылар «Батыр Баян» поэмасын толық меңгеріп, қорытынды жасай білді. Шығарманы ұлттық құндылық тұрғысынан талдай алды.

2. Сыныптағы ахуал қандай болды?

- Сынып оқушылары сабаққа ынтамен және қызығушылықпен атсалысты. Барлық бала сабаққа белсенді қатыса білді. Сұрақтарға жарыса жауап беріп, өз ойларын еркін жеткізді. Көрсетілген фильмнен үзінді қатты ұнағандығы байқалды.

3. Мен берілген уақыт ішінде үлгердім бе?

Мен өз жоспарымдағы барлық тапсырмаларды толық үлгеріп өте алдым. Бұған оқушылардың осыған дейінгі дайындығы мен қосымша ізденіп келген қызығушылығы себеп болды деп ойлаймын.