Баяндама "Туғаннан мектепке дейінгі жаста сенсорлық интеграцияның маңыздылығы"

ТУҒАННАН МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖАСТА СЕНСОРЛЫҚ ИНТЕГРАЦИЯНЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

Даутова К.А.- №2 ППТК дефектолог

Ақтөбе қаласы

Шамамен 7 жасқа дейін баланың миы негізінен сенсорлық ақпаратты өңдейтін құрылғы ретінде жұмыс істейді, яғни ол әлемді, заттарды қабылдайды және олар туралы тікелей сезімдерге сүйене отырып қорытынды жасайды. Жас балалар абстрактілі ойлауды дамытпайды және абстрактілі ұғымдармен жұмыс істемейді; олар негізінен заттарды алып, денені өз сезімдеріне сәйкес жылжытумен айналысады. Олардың адаптивті жауаптары психикалық емес, бұлшықет немесе мотор сипатына ие. Сондықтан өмірдің алғашқы жеті жылы сенсомоторлы даму кезеңі деп аталады. Олар есейген сайын кейбір сенсоримоторлы процестер психикалық және әлеуметтік дағдылармен алмастырылады. Алайда, бұл мидың психикалық және әлеуметтік функцияларының негізін құрайтын сенсоримоторлы процестер. Қозғалыс, сөйлеу және ойнау үшін қажет сенсорлық интеграция - бұл оқу, жазу және тиісті мінез-құлықпен бірге жүретін күрделі интеграцияның негізі. Егер баланың миының сенсорлық ақпаратты біріктіру мүмкіндігі қоршаған ортаның талаптарына сәйкес келсе, бала оған тиімді, шығармашылық тұрғыдан жауап береді. Мүмкін болатын тапсырмаларды сәтті орындай отырып, бала ләззат алады. Бір мағынада "қызықты" сөзі сенсорлық интеграцияның "балалық" анықтамасы болып табылады. Сезімдерді ұйымдастыру және бұл сезімдерге бейімделу реакциясы бұрынғыдан гөрі жетілген, күрделі болған кезде біз одан да көп нәтиже аламыз.

Сенсорлық интеграция миға бөлшектерден "мозаиканы" жинайды. Өмірдің алғашқы жеті жылында бала өзінің денесін және айналасындағы әлемді сезінуге, "аяқ астынан топырақ алуға" және осы әлемде тиімді қозғалуға үйренеді. Ол әртүрлі дыбыстардың мағынасын біледі, өзі сөйлесуді үйренеді. Ол планетамыздың физикалық күштерімен, сондай-ақ көптеген заттармен (жиһаз, киім, аяқ киім, ас құралдары, ойыншықтар, қарындаштар, кітаптар) және, әрине, басқа адамдармен қарым-қатынас жасау дағдыларын игереді. Аталған объектілердің әрқайсысы балаға белгілі бір сенсорлық ақпарат береді және оны пайдалану, әлеммен тиімді қарым-қатынас жасау үшін бала бойында сенсорлық интеграцияны дамыту керек. Сенсорлық интеграцияға байланысты функциялар табиғи тәртіпте дамиды және барлық балаларда олардың дамуы белгілі бір ретпен жүреді. Кейбір балалар тезірек дамиды, басқалары баяу жүреді, бірақ бәрі бірдей жолмен жүреді.Начало формыКонец формы

Оқу, жазу немесе математиканы игеру – бұл тұрақты сенсорлық интеграция болған кезде ғана мүмкін болатын өте күрделі процестер. Әдетте дамып келе жатқан балаларда сенсомоторлы процестерді баланың қалай реттейтінін көру үшін маман болу қажет емес. Бұл жерде балаларды күні бойы бақылау жүзеге асырылуы тиіс. Сіз мидың қалай жұмыс істейтінін көре алмайсыз, бірақ мидың белсенділігін көрсететін мінез-құлықты байқай аласыз.Начало формыКонец формы Барлық балалардың дамуы бірдей заңдарға негізделген. Олардың ең көп тарағаны ұйыммен байланысты. Баланың өмірінің алғашқы жеті жылындағы іс – әрекеттерінің көпшілігі бір процестің бөлігі-жүйке жүйесіндегі сезімдерді ұйымдастыру процесі. Бала өз денесін көреді, естиді және сезінеді, бірақ бұл сезімдерді дұрыс ұйымдастыра алмайды. Ол заттың алыс екенін немесе дыбыстардың нені білдіретінін анықтай алмайды; затқа қол тигізгенде, оның пішінін сезбейді. Нәресте сезімдерді сезіне бастағанда, оның миы оларды реттеуге, түсінуге, нақты сезімдерге назар аударуға және қалғанын елемеуге үйренеді. Артикуляция да жақсарады. Сезімдерді ретке келтіре отырып, бала эмоцияларды басқарады. Ол ұзақ уақыт бойы жиналуға дағдыланады. Балалар табиғатынан жаңа сезімдерді сезінуге бейім болады және жаңа моторикалық функцияларын дамытуға мәжбүр ететін нәрселерден ләззат алады.Начало формыКонец формыБіз сезімге бейімделеміз. Бірақ біздің денеміз адаптивті түрде жауап берместен бұрын, денеден және қоршаған ортадан алған сезімдерді ұйымдастыруымыз керек. Біз бұл нәрсеге миымыз осы жағдайдың не екенін білсе ғана бейімделе аламыз. Егер бала бейімделгіш жауаптарды көрсетсе, онда оның миы сезімдерді тиімді ұйымдастырады. Барлық балаларда сенсорлық интеграцияны дамытуға ішкі күшті ынталандыру бар. Біз оларды қозғалуға, тұруға немесе өрмелеуге мәжбүрлеудің қажеті жоқ: табиғаттың өзі баланың іс-әрекетін басқарады. Баланың өзінің дамуы үшін мүмкіндіктерді іздеуде қоршаған әлемді қалай зерттейтінін және жетістікке жеткенше қайта-қайта бірдеңе жасауға тырысатынын байқаңыз.

Сенсорлық интеграцияға деген ішкі ұмтылыс болмаса, біздің ешқайсымыз дами алмас едік. Біздің ішкі уәжіміз соншалықты күшті болғандықтан, сенсорлық интеграцияның көптеген элементтерін өздігінен жұмыс істейтін нәрсе деп санаймыз. Адам табиғаты оларға "автоматты түрде" қамқорлық жасайды. Барлық балаларда сенсорлық интеграцияны дамытуға күшті ішкі ынталандыру бар. Дәйекті даму процесінде бала бөлшектерді немесе блоктарды қалыптастыру үшін кез-келген әрекетті қолданады, содан кейін олар дамудың неғұрлым күрделі және жетілген кезеңдерінің негізіне түседі. Ол басқа функцияларды қалыптастыру үшін бір функцияны үздіксіз біріктіреді. Ол бірдей әрекеттерді бірнеше рет қайталайды, осылайша әрбір жеке сенсорлық және қозғалтқыш элементін тегістейді. Кейде жаңа нәрсені көрмес бұрын, ол өткен кезеңдерге оралып, оларды қайталайды. Жаяу жүруді қалыптастыратын блоктарды байқау оңай: отыруды үйрену үшін Сіз екі аяғыңызбен жүру үшін басыңызды тік ұстауды үйренуіңіз керек, алдымен барлық төрттен жүгіруді үйренуіңіз керек. Біріншіден, бала оған денесі мен жердің гравитациялық өрісінің әрекеті туралы "айтатын" сезімдерді дамытады - олар кірпішке айналады, олардың көмегімен объектілерге дейінгі қашықтықты анықтау үшін қажет визуалды және есту сезімдері кейінірек қалыптасады. Оқуға қажетті көрнекі қабылдау – бұл – нәресте кезіндегі және ерте балалық шақтағы сенсомоторлық белсенділіктің арқасында пайда болатын көптеген блоктардан тұратын ғимарат. Сол бала кез-келген әрекетті "кірпіштерді" немесе блоктарды қалыптастыру үшін қолданады, содан кейін олар дамудың неғұрлым күрделі және жетілген кезеңдерінің негізіне түседі. Сезім-жүйке жүйесінің "қорегі". Әрбір бұлшықет, буын, өмірлік маңызды орган, терінің бір бөлігі, сезім мүшелері миға сенсорлық сигналдар жібереді. Әр сезім-ақпараттың бір түрі. Жүйке жүйесі оны қолданады, белгілі бір жауаптар жасайды және олардың көмегімен осы ақпаратқа сәйкес дене мен ойлауды басқарады. Бұл бөлімде біз әр түрлі сезімдерді қарастырамыз: алдымен біз әлемді саналы түрде білетін адамдар, содан кейін әдетте байқамайтындар, өйткені олар миға сананың қатысуынсыз өңделеді. Бұл бөлімде біз әр түрлі сезімдерді қарастырамыз: алдымен біз әлемді саналы түрде білетін адамдар, содан кейін әдетте байқамайтындар, өйткені олар миға сананың қатысуынсыз өңделеді. Алты-жеті жасында балалар мектепте оқи бастайды, бірақ іс жүзінде олардың жүйке жүйесі туылғаннан бастап үйренеді. Мектепке дейінгі жаста ми белгілі бір білім алу қабілетін дамытады, мысалы, оқу немесе санау. Сенсорлық ақпаратты біріктіру қабілеті көбінесе баланың зияткерлік әлеуетін анықтайды. Ми үшін сенсорлық интеграцияның бұзылуы немесе дисфункциясы ішек үшін ас қорыту бұзылыстары сияқты.

Сенсорлық сигналдарды дұрыс өңдемеу мінез-құлық пен оқуға да әсер етеді; адам, әдетте, онымен бірдеңе дұрыс емес сияқты сезінеді және қарапайым тапсырмалар мен стрессті жеңе алмайды.Начало формыКонец формыКөбінесе сенсорлық интеграциясы бұзылған баланың дамуы теңдестірілмейді. Жүйке жүйесінің кейбір аймақтары үзіліссіз немесе дұрыс жұмыс істемейді, ал басқалары өз функцияларын жақсы орындайды, сондықтан баланың дамуы оның жасына сәйкес келеді, ал бала артта қалады. Екінші жағынан, дамуы артта қалған балаларда ми аз жұмыс істей алады. Олардың моторикасы негіздеу мен түсіну қабілетіне қарағанда жақсы дамыған. Сенсорлық дисфункция жағдайында қозғалтқышты жоспарлау негіздеме мен ақылдан гөрі көп зардап шегеді. Интеллект-бұл физикалық әлеммен немесе ойлар мен идеялармен өзара әрекеттесу қабілеті және ол миллиондаған нейрондардың өзара тиімді "қарым-қатынасын" қажет етеді.

Қолданылған әдебиеттер

1. Айрес, Э. Дж. Ребёнок и сенсорная интеграция. Понимание скрытых проблем развития / Э. Дж. Айрес; [пер. с англ. Юлии Даре]. Москва, 2009. 272 с.

2. Акименко, А.К., Бурмистрова, Е.Д., Шипова, Л.В. Основы специальной психологии / [под ред. Л.В. Шиповой]. Саратов: ИЦ «Наука»,2013. 335 с.

3. Аршатская, О.С. Психологическая помощь ребенку раннего

4. возраста при формирующемся детском аутизме / О.С. Аршатская. Москва, 2005. 167 с.

5. Баенская, Е.Р. Помощь в воспитании детей с особым эмоциональным развитием. Младший дошкольный возраст // АЛЬМАНАХ ИКП, 2001.- № 4.

6. Бертынь, Г.П. (совместно с Певзнер М.С., Мареевой Р.А.) Комплексное изучение детей со сложными сенсорными дефектами // Дефектология. 1979. № 4.

7. Белопольская, Н.А. Исключение предметов (Четвертый лишний): Модифицированная психодиагностическая методика: Руководство по использованию. Издательство 3-е, стереотип. - М., 2009.

8. Битова, А.Л., Борисовская, О.Б. Педагогика, которая лечит / А.Л. Битов, О.Б. Борисовская Москва, 2013. 203 с.