Физикалық дамуды зерттеу және бағалау

Батыс Қазақстан инновациялық-технологиялық университеті

РЕФЕРАТ

Тақырыбы:Физикалық дамуды зерттеу және бағалау

Орындаған: Меретжанова Г.К

Жетекші: PhD Доктор Мендигалиева Аягоз Сарсенбаевна

Орал,2019

Жоспар

Кіріспе......................................................................................................................3

Негізгі бөлім............................................................................................................4

Физикалық дамуды зерттеу және бағалау.............................................................4

Сыртқы сараптама (соматоскопия)........................................................................5

Қорытынды..............................................................................................................8

Пайдаланылған әдебиеттер....................................................................................9

Кіріспе

Дене дамуы баланың денсаулық жағдайының ең ақпаратты және сезімтал критерийлерінің бірі болып табылады. Дене дамуы деп әрбір нақты жас кезеңінде, баланың өсу және даму үрдістерін көрсететін, ағзаның морфологиялық және функционалдық сипаттамаларының жиынтығын айтады. Дене дамуын зерттеу үшін екі зерттеу әдісі қолданылады: жекелендірілген және жалпыландырылған. Жекелендірілгензерттеу әдісі жеке бір баланың дене дамуын зерттеу мен бағалау үшін жүргізіледі. Ол баланың туған күнінен 18 жасқа толғанға дейінгі дене дамуын жүйелі түрде және ұзақ уақыт бақылаудан тұрады. Әрбір жас кезеңінде баланың биологиялық даму деңгейінің күнтізбелік жасына сәйкес келуі және оның үйлесімділігі анықталады, ағзаға қолайсыз әсер ететін факторлар белгіленеді және қажетті сауықтыру шаралары жүргізіледі.

Жалпыландырылған зерттеу әдісі әр түрлі жас-жыныс топтарындағы балалардың дене дамуын зерттеу және бағалау мақсатында, балалардың үлкен контингенттерін бір мезгілдік жаппай тексеруден тұрады. Осы әдістің көмегімен балалар мен жасөспірімдердің өсу және дамуының жалпы заңдылықтары анықталады, дене дамуы көрсеткіштерінің аймақтық және жергілікті үлгілері (стандарттары) дайындалады, қоршаған орта факторларының балалар денсаулығына тигізетін әсері зерттеледі, тіршілік ету жағдайларына, оқу, дене шынықтыру тәрбиесі және еңбекке баулуды ұйымдастыруға қойылатын гигиеналық талаптар негізделеді.

Физикалық дамуды зерттеу және бағалау

Физикалық даму кезінде адам өзінің ағзасының функционалды және морфологиялық қасиеттерін, оның физикалық қабілетін түсінеді. Бұл тұжырымдамаға денсаулық, дене дамуы, дене салмағы, аэробты және анаэробты қуат деңгейі, күш, бұлшықет төзімділігі, қозғалыстарды үйлестіру, мотивация және т.б. сияқты факторларды қамтиды. Адамның физикалық дамуына тұқым қуалаушылық, қоршаған орта, әлеуметтік-экономикалық факторлар, еңбек және тұрмыстық жағдайлар, тамақтану, дене шынықтыру, спортпен шұғылдану әсер етеді. Денсаулық тек аурудың болуымен немесе болмауымен ғана емес, сонымен бірге үйлесімді дамумен, негізгі физиологиялық параметрлердің қалыпты деңгейімен де анықталатыны белгілі. Сондықтан дене тәрбиесі арқылы денсаулықты нығайту жұмысындағы негізгі бағыттардың бірі - дене шынықтыру мен спортта адамның физикалық жағдайын медициналық бақылаулар арқылы тексеру. Дене дайындығын стандарттау жөніндегі халықаралық комитет әзірлеген бағдарламаға сәйкес нәтижелерді анықтау төрт бағытта жүргізілуі керек:

1) медициналық тексеріс;

2) дененің белсенділігінің әртүрлі жүйелерінің реакциясын анықтау;

3) дене бітімі мен дене құрамын физикалық көрсеткіштерге байланысты анықтау;

4) жаттығулар жиынтығында физикалық жүктемелер мен қимылдарды орындау қабілеттілігін анықтау, олардың орындалуы әр түрлі жүйелерге байланысты.

Адамның физикалық дамуын зерттеудің негізгі әдістері-сыртқы сараптама (соматоскопия) және өлшеулер-антропометрия (соматометрия).[1]

Сыртқы сараптама (соматоскопия)

Адамның физикалық дамуын зерттеуде аспаптық әдістермен алынған мәліметтермен қатар сипаттамалық көрсеткіштер де ескеріледі. Тексеру теріден, содан кейін кеуде қуысының, іштің, аяқтың формасын, бұлшық ет дамуының дәрежесін, майдың орналасуын, тірек-қимыл жүйесінің жай-күйін және басқа параметрлерді (көрсеткіштерді) бағалаудан басталады. Тері тегіс, таза, дымқыл, құрғақ, серпімді, безеулі,бозғылт, гиперемияланған және т.б. сипатталады. Тірек-қимыл жүйесінің жағдайы жалпы: массивтілік, иық ені, қалып және т.б әсерлерге сәйкес бағаланады. Омыртқа негізгі тірек функциясын орындайды. Ол сагиттальды және фронтальды жазықтықтарда қаралады, омыртқалардың спинальды процестері арқылы түзілетін сызықтың пішіні анықталады, жауырын симметриясына және иық деңгейіне назар аударылады, бел омыртқасы және қол төмен түсірілген.

Қалыпты омыртқаның сагиттальды жазықтықта физиологиялық иілісі бар, толық беті тікелей сызықты білдіреді. Омыртқаның патологиялық жағдайында антропосторлы бағытта (кифоз, лороз) және бүйірде (сколиоз) қисықтық болуы мүмкін. Омыртқаның бүйір қисығын анықтау үшін Билли-Кирхгофер сколиометрді қолданады.

Тегіс арқа омыртқаның барлық физиологиялық иілуінің біртектілігімен сипатталады. Дөңес арқа кеуде кифозының түрін білдіреді. Дөңес-вогнутты арқалылар да (седла тәрізді) кеуде кифозы да, бел лордозы да бір уақытта жоғарылайды.

Дене қалыпы- бұл адамның қарапайым тұрысы. Бұл омыртқаның пішініне, торсық бұлшықеттерінің біркелкі дамуына және тонусына байланысты. Дене қалыпын дұрыстығын еңкейгенде, кифоталық, лордотикалық және тіке қалып кезінде ажыратады. Дене қалыпының көрнекілігін жауырын, иық деңгейі мен бастың орналасуына байланысты анықтайды. Сонымен қатар, аспаптық зерттеулер (мойын мен бел омыртқаларының иілуін және ұзындығын) анықтауды қамтиды.

Қалыпты дене қалыпы бес белгімен сипатталады: 1.Омыртқаның өткір өсінділерінің желі бойынша орналасуы тікенекті сүйектен төмен түскен және өтіп жатқан тіктеу жылдық қатпарлар бойымен; 2. Иық безінің бір деңгейде орналасуы; 3. Екі жауырынның бір деңгейде орналасуы; 4. Тең үшбұрыштар (оң және сол), түзулер-ми денесімен және еркін түсірілген қолмен; 5. Сагитальды омыртқаның дұрыс бүгілуі (бел бөлігінде тереңдігі 5 см - ге дейін және 2 см-ге дейін)[2]

Бірқатар ауруларда (сколиоз, кифоз және т.б.) позаның өзгеруі орын алады Көбінесе дұрыс емес спортпен шұғылдану, ерте мамандану (гимнастика, штангалар және т.б.) омыртқа мен бұлшықет тепе-теңдігінің бұзылуына әкеледі, бұл ішкі органдардың қызметіне және адамның жұмысына теріс әсер етеді.

Аяқтың пішіні анықтау кезінде тексерілуші өкшені бір-біріне тіке ұстап қосады. Қалыпты жағдайда аяқтары жанасады, егер О-тәрізді болса тізе буынының аймақтары бір-бірімен айқаспайды, ал Х-тәріздес болса бір тізенің буыны екіншісіне жақын болады.

Табан- тірек және қозғалу органы. Табанды қалыпты және жалпақ табан деп ажыратады.

Тексеруден басқа, табанның іздерін алуға болады (плантолиум графиясы). Аяқтың жалпақталу дәрежесі Шри әдісі бойынша есептеледі. Кеуде қуысын тексеру оның конституциялық типтерінің екі жартысы мен кеуде пішінінің тыныс алуындағы симметрияны, сәйкесінше конституциялық типтердің үш түрі бар: нормостеникалық, астеникалық және гиперсстениялық. Көбіне кеуде қуысы аралас формада болады.

Кеуде қуысының горстатикалық формасы оның антеропостериорлық және көлденең өлшемдері арасындағы арақатынастың пропорционалдылығымен сипатталады, суправ- және субклавиялық кеңістіктер орташа дәрежеде көрінеді. Жауырын қабырға аралық торға дәл сәйкес келеді, интеркостальды кеңістіктер айқын көрінбейді. Эпигастрий бұрышы түзу сызыққа жақындап, шамамен 90 ° -қа тең. Кеуде қуысының астеникалық формасы едәуір тегіс, өйткені көлденеңке қатысты антеропостериор мөлшері азаяды. Жоғарыда және субклавиялық кеңістіктер шөгеді, иық пышақтары кеудеден бөлінеді. Қабырғаның X шеті бос және пальпация арқылы оңай анықталады. Эпигастрий бұрышы өткір, кеуде қуысының гиперстеникалық формасы. Антеропостериор диаметрі нормостендікке қарағанда үлкен, сондықтан көлденең кесінді шеңберге жақын. Интеркостальды кеңістіктер тар, супра- және субклавикулярлық кеңістіктер аз көрінеді. Эпигастрий көтерілу бұрышы 90 ° -тан асады. - кеуде қуысының патологиялық формалары кеуде қуысының ағзаларында ауырсыну процестерінің немесе «қаңқа деформациясының» әсерінен дамиды. Спортшыларда бұл жиі кездеседі.

Омыртқаның қисаюуы кеуде пішініне әр түрлі әсер етуі мүмкін. Омыртқа көбінесе бір мезгілде сколиозбен біріктіріліп, кифоскоскозиоз деп аталады, ал кеуде қуысы колиотикалық. Кеуде қуысын қарау кезінде тыныс алу түріне, оның жиілігіне, тереңдігіне және ырғағына назар аудару қажет.Тыныс алудың келесі түрлері ажыратылады: кеуде, іш және аралас. Егер тыныс алу қозғалыстары негізінен интеркостальды бұлшықеттердің жиырылуына байланысты жасалса, онда олар кеуде немесе дем алудың түрін айтады. Бұл негізінен әйелдерге тән, іштің тыныс алу түрі ерлерге тән. Аралас түрі онда кеуде қуысының төменгі бөліктері тыныс алуға қатысады. Спортшыларға тән іш және жоғарғы іш. Бұлшықеттің дамуы бұлшықет тінінің мөлшеріне, икемділігіне, рельефіне және т.б. сипатталады. Бұлшықеттің дамуы қосымша иық пышақтарының орналасуымен, іштің формасымен және т.б.

Бұлшықеттің дамуы көбінесе адамның күші мен шыдамдылығын және ол айналысатын спорт түрін анықтайды.

Жыныстық жетілу деңгейі мектеп оқушыларының физикалық дамуының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады; ол екінші жыныстық сипаттамалардың жиынтығымен анықталады: жамбас пен аксиларлы аймақтағы шаштың пайда болуымен. Сонымен қатар, қыздарда, сүт бездерінің дамуы мен етеккірдің пайда болу уақыты туралы, ұлдарда, бетіндегі шаштың және дауысның өзеруі.

Дене бітімі өлшем, формасы, пропорция (бір дененің көлемінің екіншісіне қатынасы) және дененің бөліктерінің салыстырмалы жағдайының сипаттамалары бойынша анықталады. Дене бітіміне спорт түрі, тамақтану, қоршаған орта (климаттық жағдайлар) және басқа факторлар әсер етеді. Конституция-адамның дене бітімінің ерекшелігі. М.В. Черноруцкий конституцияның үш түрін ажыратады: гиперстеникалық, астеникалық және нормостендік. Автор жеке тұлғаның морфологиялық және функционалдық ерекшеліктерін де ескереді.

Гиперстеникалық түрде дене бітімі өлшемдері басым, басы дөңгелек, беті кең, мойны қысқа және қалың, кеуде кең және қысқа, асқазан үлкен, аяқ-қолдары қысқа және жуан, терісі тығыз.

Астеникалық дене түрі бойлық дене өлшемдерінің басым болуымен сипатталады. Астеникада тар бет, ұзын және жіңішке мойын, ұзын және жалпақ кеуде, кішкентай құрсақ, жіңішке аяқ-қолдар, бұлшық еттердің әлсіздігі, жұқа бозғылт терісі бар. Гормостендік дене түрі пропорционалдылықпен сипатталады. Адамның конституциялық типі мен оның осы немесе басқа ауруға бейімділігі арасында өзара байланыс байқалды. Осылайша, туберкулез, асқазан-ішек жолдарының аурулары астеникада, ал заттардың гиперстеникасында, бауырда, гипертензияда және басқаларда жиі кездеседі. Конрад (1963 ж.) Морфологиялық белгілерге сүйене отырып, метаболикалық аурулар спортшыларда келесі дене түрлерін ажыратады: лептоморфты , пикноморф, метроморф (долихо- және брахиморфизмнің көріну дәрежесіне байланысты). Айта кету керек, нақты анықталған дене түрлері спортшылар арасында сирек кездеседі. Көбінесе белгілі бір физика түрінің белгілері басым әртүрлі біріктірілген формалар бар. Дегенмен, белгілі бір спорт түрлеріне тән.[3]

Қорытынды

Дене бітімінің дамуының көрсеткіштері, балалар организміне қоршаған ортаның тигізетін әсерінің деңгейін анықтаумен бірге, салауаттандыру шараларының тиімділігі туралы пікір айтуға да мүмкіндік береді. Жеке баланың, немесе ұжымның дене бітімінің даму дәрежесі, бағалы гигиеналық көрсеткіш болғандықтан, балалар мен жасөспірімдердің морфологиясы ішкі факторлардың да, сыртықы факторлардың да әсерін көрсетеді. Сондықтан да, және қолданылып жүрген тәсілдердің қарапайымдылығы мен арзандығына байланысты, балалар мен жасөспірімдерге дүниеге келген күннен бастап, жыныстық ер жету кезеңіне дейін антропометриялық байқауларды міндетті түрде жүргізу керек.

Сондықтан, дене бітімінің дамуын бағалағанда бой ұзындығын, дене салмағын және кеуде шеңберін міндетті түрде зерттеу керек. Арнаулы, терең жүргізілетін зерттеулерде дененің әртүрлі бөліктерінің ұзындық диаметрі, сан, иық, жіліншіктерінің шеңбері т.б. қосымша өлшенеді. Ұжымның дене бітімінің дамуын, жеке жас мөлшері топтарының негізгі антропометриялық белгілерінің және олардың өзгерістерінің орташа арифметикалық өлшемдерін есептеп шығару арқылы бағалайды.

Пайдаланылған әдебиеттер

1.Гамбурцев В.А. Гониметрия человеческого тела.

2. Дубровский В.И. Реабилитация в спорте

3.Грим Г. Основы конституциональный биологии и антропометрии