Материалдар / Ғылыми жоба "Киіз үйдің шығу тарихы"

Ғылыми жоба "Киіз үйдің шығу тарихы"

Материал туралы қысқаша түсінік

Ғылыми жоба "Киіз үйдің шығу тарихы" Бұл жобада киіз үйдің қасиеті, құрылысы, түрлері туралы мәлімет бар.

Рамазанова Аяна

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

23 Қараша 2018

3796

13 рет жүктелген

Қазақ әдебиеті Ғылыми жұмыстар Барлық сыныптар

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Ғылыми жоба «Киіз үйдің шығу тарихы»«Украин жалпы орта білім беру мектебі» КММСекция:Қазақ тілі және әдебиетіҒылыми жоба тақырыбы: «Киіз үйдің шығу тарихы»Орындаған: Рамазанова Аяна 6- сыныпЖетекшісі: қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі Сыздықова Жібек Ғалымқызы

Мазмұны

Мазмұны............................................................................................2Аннотация…………………………………………………………..3

Кіріспе.................................................................................................4- 5

Қазақ халқының байырғы баспанасы.........................................6- 8

Киіз үйді тігу...........................................................................9- 10

Киіз үйдің негізгі төрт бөлігі................................................11- 14

Негізгі бөлім..........................................................................................15

Киіз үйге байланысты баталар, ырым, тыйым сөздер..................15

Киіз үйдің түрлері........................................................................16

2.2. Киіз үйдің сыртқы көрінісі (суреттері).........................................17Қорытынды...........................................................................................18Сауалнама нәтижесі………………………………………………….18Пайдаланылған әдебиеттер тізімі......................................................19Жетекші пікірі.......................................................................................20

2

Аннотация

«Киіз үйдің шығу тарихы» атты ғылыми жоба жұмысы кіріспе, зерттеу бөлімі,қорытынды бөлімнен тұрады. Ғылыми жоба жұмысының кіріспе бөлімінде жұмыстың мақсаттары мен сол мақсатқа жету жолындағы алға қойған міндеттері баяндалған.Ғылыми жоба жұмысының негізгі бөлімінде мынадай мәселелер орын алады:А)Киіз үй – киелі де қастерлі үй;Ә)Киіз үйге байланысты баталар, ырым, тыйым сөздер;Б)Киіз үйдің сыртқы көрінісі (суреттері);Қорытынды бөлімінде оқушы киіз үйдің қасиетін, пайдасын, тарихын, ұлттық құндылығымызды жоғалтып алмайық деген жан айқайын білдіреді.

3

КіріспеБұл жоба қазақ халқының байырғы баспанасы – киіз үйдің шығу тарихын, пайдасын және жасалу технологиясын зерттеуге арналған. Мені киіз үйдің тарихы қызықтырды. Қазақтың көшпелі мал шаруашылығының өріс, қоныстарды жылдың 4 мезгіліне қарай қыстау, көктеу, жайлау және күзеу деп 4-ке бөлінеді. Қыста қазақтар(малшылар) құйма кесекпен немесе соқпа тамнан қаланған үйлерде, орманды өңірлерде ағаштан қиылған үйлерде, киіз үйде отырды. Киіз үй – көктем, жаз, күз мезгілдерінде қоныстан қонысқа көшіп жүруге қолайлы үй. Ол тез жығып(жинап), жылдам тігуге ыңғайлы. Киіз үй қола дәуірінде пайда болған. Киіз үй біздің заманымыздан бұрынғы VII ғасырда киіз үйдің сол кезден бастап таралғанын сол заманда тасқа түсірген суреттерден байқауға болады. Көшпелі скифтердің киіз үйде тұратынын алғаш рет грек тарихшылары (Геродот, Страбон,т.б.) жазды. Киіз үйдің іші әдемі, жылы, жайлы. Сондықтан оны шопандар, туристер де пайдаланады. Киіз үйдің мағынасы зор. Оны біз 1989 –шы жылы қайғылы күндерде байқадық (Армениядағы жер сілкініс). Көп үйсіз қалған адамдарды аяздан талай сақтап қалды. Қазақ халқы үшін киіз үй қашаннан қасиетті.Мен зерттеу барысында киіз үй туралы ақ сақалды аталарымыз бен ақ жаулықты әжелеріміздің арасында сауалнама жүргіздім. Сауалнаманың нәтижесінде үлкендердің киіз үйдің пайдасы мен жасау әдістерін қаншалықты деңгейде білетіндіктерін анықтадым. Түрлі оқулықтар мен ғаламтордан киіз үй жайлы ақпарат жинадым. Қасиетті баспанамыздың тарихын қазіргі жас буын білсін, құрметтесін деген ниетпен осы жобаны ұсынып отырмын.4

Жобаның негізгі мақсаты:- Киіз үй туралы жан – жақты мағлұматтар жинау;-Киіз үйдің маңыздылығы жайлы айту;- Киіз үйдің тарихын зерттеу;Жобаның міндеті:

Киіз үйдің құрылысымен таныстыру;

Киіз үйдің қазақ өмірінде алатын орнын көрсету;

5І тарау. Киіз үйдің шығу тарихы Киіз үй төбесінің конус сияқты күмбезделіп дөңгеленген формасына қарап, өте ертеде пайда болған, шығыс халықтарының барлығына ортақ ең алғашқы көшпелі жылжымалы үй типінің бір түрі. Көшпелі халық өмірінде, жорықтар мен аң аулаушылықта киіз үй құрылысының тез тігілуі мен тез жиылуға арналып жасалуының маңызы зор болған. Киіз үйді тігу мен жинауды негізінен тек әйелдер атқарды, сондықтан мұның өзі олардан дағды мен ептілікті талап етті. Осының бәрі жеке отбасының немесе тұтас бір ауылдың қысқа мерзім ішінде тез қоныс аударып кетуіне мүмкіндік берді. Киіз үй жайында бізге жазып қалдырған Марко Поло (1230 ж), Плано Карпини (1246 ж), Клавихо (1403 ж), Барбаро (1436 ж), тағы басқа орта ғасыр саяхатшыларының материалдарын зейін қойып зерттей отырып, киіз үй құрылысы, оны құрастыру тәсілі мен ішкі жасау – жиһаз нұсқаларының осы уақытқа дейін сол күйінде сақталғанына көзіміз жетті. Тек айырмашылығы шығыс княздарының, ол кездегідей, орасан зор салтанатты шатырлары мен матадан кестелеп тігілген сәнді перделі қоршалған қос бөліктерін кездестірмеу мүмкін. Қазіргі біздің көріп жүрген Орта Азия мен Қазақстандағы киіз үйлеріміз, ол кездегі үйлермен салыстырғанда, құрылысы жағынан ұқсас, құрастырудағы жалпы принципі бір болғанмен тым қораштанып, кішірейіп кеткендігі байқалады. Алайда, киіз үйлердің бір жағынан көшіп – қонуға ыңғайлы жеңіл болуы ескерілсе, екінші жағынан даланың шаңы мен құмын аспанға атып ышқынып соққан дауылы мен боранына қарсы тұрарлықтай аса берік болу жағы да көзделген. Сондай-ақ киіз үй – дала тұрғындарының ұсақ – түйек заттары мен күндізгі күннің қайнаған ыстығын, түннің салқындығына және көктем мен күздің үздіксіз төккен нөсерлі суық жаңбырына қарсы қорған болу жағы да қарастырылған. Көшіп – қонуда салмағының мейлінше жеңіл болуы, тез тігіп, тез жығуға қолайлы болуы архитектуралық жағынан 6мыңдаған жылдардың тәжірибесі нәтижесінде шешілген.Гораций скифтердің доңғалақты арба үстіндегі киіз үйлері жайында еске салумен бірге, осы сияқты киіз үйлердің монғолдарда да болғанын айтады. Азия көшпелілері өзінің киіз үйін төрт доңғалақты арбамен тасыған. Кейбір отбасылар мен шағын тайпалар жүгін жылқылар мен түйелерге артып көшкен. Бұрынғы уақытта да, соңғы кезде де киіз үйдің әрбір тайпа әр түрлі етіп жапқан. Мұндай әр түрлілік үйдің өз формасынан да байқалады, кейбір үйлердің төбесі түтін шығатын тесік болса, кейбіреуі бітік болған.Киіз үйдің формасымен бірге кіретін есігі әрбір тайпада әр түрлі жаққа қарағандығы байқалады. Мәселен, бір тайпаның есігі ылғи түстікке қараса, басқа бір тайпаларда шығысқа немесе батысқа қараған. Біреулер киіз үйдің ішінен аң терісін ұстаған болса, кейбіреулері киіз бен тақыр кілем тұтқан. Олардың түсі де әр түрлі болып келген. Киіз үйдің кіреберісіне көбінесе кілем тұтып, ал іш жағынан айналдыра кілем басқұрмен орап тастаған. Мұндай жеңіл құрылыстың ішкі жағы үй иесінің дәулетіне немесе тайпаның салтына қарай киізбен, жабайы аң терісімен, кілеммен немесе матамен тұтылып, безендірілген. Еденіне кілем төселіп, іргелеріне кілеммен қапталған сандық, кебеже, жүкаяқ сияқты заттар қойылған немесе үй қабырғаларына, шкаф орнына, үй мүліктерін салатын неше түрлі формала кілемнен жасалған неше түрлі сөмке сияқты заттар ілініп тұратын болған.Киіз үй - көшпелі өмірге бейімделген,көшіп-қонуға ыңғайлы ерте заманнан келе жатқан тұрғын үйдің бір түрі. Бұл Европа мен Азия далаларындағы жартылай көшпелі және жартылай отырықшы халықтардың арасына кеңінен тараған және күні бүгінге дейін өзінің көне формасын сақтап қалған бірден-бір мүлік. Киіз үйдің пайда болуы о баста малды жайлауға жайып бағуға көшкен кезеңмен байланысты болуы мүмкін . Жылдар жылжып, ғасырлар өткен сайын оның шыққан уақытын анықтау қиындап барады.Киіз үйдің өте ерте дәуірдегі прототипі Анфестрийдің Қырымдағы Сағана 7тамының ою-өрнектерінде, сондай-ақ Қазақстан мен Сибирьдің жартастарындағы суреттерде сақталған. Сол сияқты кейбір жазбаша ескерткіш материалдарда Европа мен Азияны жайлаған ертедегі халықтардың киіз үй формасы сияқты киізбен қымталған доңғалақты арба үстіне жасалған жылжымалы үйлері болғандығы айтылған. Сондай – ақ Алтайдағы атақты Пазырық қорғандарын қазғанда ерте замандағы көшпелі елдің киіз үйінің жиһаздары мен бұйымдары табылған. Мысалы, үлкен Пазырық қорғанынан табылған тұс киіз жүннен басылған, ою-өрнектерінің нақыштары қазақтың қазіргі тұс киіз бұйымдарына өте ұқсастығы байқалады.Киіз үйдің құрылысы көптеген ғалымдар мен саяхатшылардың еңбектерінде сипатталады. Солардың ішіндегі тарихи, мәдени және теориялық жағынан ең маңыздыларына тоқтала кетейік. Климат жағдайына және мекендейтін аудандарына байланысты қазақтардың қыста немесе жазда тұратын тұрғын үйлері әр түрлі болған . Олар жаздыгүні киіз үйлерде, ал қыстыгүні тұрақты салынған жылы жайларда , яғни кепе, жер үй, шым үй, ағаш үй, т.б. деп аталатын әртүрлі үйлерде тұрған. Олардың көбісі киіз үйдің формасын сақталған. Қазақтардың өте ертедегі тұрақты тұратын үйлерінің бір түрі тошала деп аталады. Ол дөңгеленген бір бөлмелі конус немесе сфера сияқты күмбезделіп келеді. Тошаланы ағаштан қиып, тоқып немесе ойылған шымнан, тастан, күйдірілмеген кірпіштен қалайтын болған.

8Киіз үйді тігу

Киіз үйді тігу үшін ең алдымен керегені жаямыз.

Содан соң шаңырақты көтереміз. Шаңырақты көбінесе ер адамдар, сол үйдің иесі көтереді.

Содан кейін уықтарды шаншимыз. Шаншып болған соң, мықтап байлаймыз.

Әрі қарай есігін орналастырамыз.

Есігін орналастырғаннан кейін, киіз жабылады.

10

Киіз үйдің негізгі төрт бөлігі Киіз үй негізгі төрт бөлшектерден құралады. Олар: кереге, шаңырақ, уық, есік. Бұлдардың бәрі ағаштың мынадай түрлерінен жасалады: тал,қайың,терек. Ең жақсысы - тал. Кереге, уық, шаңырақты, есікті осы кәсіпке маманданған шебер жасайды. Үйшілер көбінесе талды өзен бойында тұрады. Ол өзендер: Еділ, Жайық, Сыр-Дария және басқа кішірек өзендер. Үйші ағаштан жасайтын бұйымдарын ерте көктемнен бастап,күздің аяғына дейін істейді. Киіз үйдің негізгі төрт бөлшектерін жасау үшін үйшілер мор,тез,үскі деген жабдықтарды пайдаланған.1. Кереге Кереге қанаттардан тұрады. Қанат сағанақтардан құралады.Керегінің екі түрі болады : жел көз,тор көз. Жел көз қатты желге төзімді,ал тор көз жаңбырлы күндерде су жібермейді. Жел көздің торы үлкен, ағаштары жеңіл, ал тор көздің торы кішкене,ағаштары қалың, ауыр. Сағанақтар қиғаш орналасады. Бір қанатта 20 сағанақ болады . Олардың ұзындығы 210 см - ден 250 см - ге дейін. Сағанақтары бір-біріне қиғаштап қайыспен көктейді. Қайыстар түйе,өгіз жылқы терісінен жасалады. Қайыстың екі жағынан түйіндейді. Ерте кезде керегені бояу үшін қызғылт түсті топырақ жосаны пайдаланған.Кейбір аймақтарда жосаның көк,сары түстері де ұшырайды. Мұндағы кереге,уықты бояу процесі –жосалау деп аталады.

11

2. ШаңырақШаңырақ – табақ шаңырақ және шабақ шаңырақ деп екі түрлі аталады. Ортасына дөңгелек тегіс ағаштан оюлап неше түрге нақыштап, гүлдеп жасалған шаңырақ – табақ шаңырақ, ортасы табақсыз күлдіреуішпен жасалған шаңырақты – шабақ шаңырақ деп атайды. Шаңырақтың шеңбері негізінде 3 м, 5 м шамасында болып келеді. Көбінесе ағаштың иініне қарай тораңғылдан бәйтесемен шабылып жасалады. Шаңырақ ағашын да уық, кереге ағашы сияқты тезге салынып иілтеді. Шаңырақ ағашы беттеп шабылады. Оның астына қойылатын ағаш – жастық ағаш немесе төсеу ағаш деп аталады. Шаңырақтың күлдіреуішсіз дөңгелек шеңберін тоғын дейді. Шаңырақ тоғыны екі жапсардан тұрады.Әрбір жапсары қаңылтыр шегемен,тіпті күмістелген сақинамен неше түрлі ою-өрнектермен қырлап жасалған болады.Шаңырақ көзі төрт бұрыштап,сыртын төмендете,ішкі жағы жоғары қарай қиғаштау қашалып жасалады.Туралап тескен шаңырақ уықтың қаламдығын ұстай алмайды. Шаңырақтың тоғынына уықтың кіріп тұратын төрт қырлары тесігін шаңырақ көзі дейді. Шаңырақтың үстінен түндікті көтеріп, үйдің төбесіне жауын шашын іркілмеу үшін 45 градус шамасында дөңгелене иілген ағаштан айқыш-ұйқыш орнатылған Арқалық ағаштары болады,оны күлдіреуіш деп атайды.Әр қайсысы үш - төрттен жұпталған алты немесе сегіз-тоғыз ағаштан айқастырылып жасалады.Оған күлдіреуіш айнытпас үшін жасалған үш тесікті беріктік әрбір шаңырақта төрт – төрттен болады.Оны қарқаша немесе бақалақ деп атайды. Бұл күлдіреуішті қозғалтпай ұстап тұратын көлденең ағаш. Күлдіреуіш шаңырақ тоғынынан 35 см биіктікте болу керек. Шаңырақтың көзі үйдің уық санынақарай жасалады. Шаңырақтың екі жапсарын екі бөлек иіп, керекті көлемге,мөлшерге келтіріп алу үшін пайдаланатын құрал –жапсар төс деп аталады. Шаңырақты уықтағы сүйір ұшы кіретін тесікті күйдіру –көзеу деп,ол күйдіргіш тетік,төрт қырлы темір де көзеу деп айтылады.Соңғысын шаңырақтың көзеу темірі деп те 12атайды.Шаңырақтың иіп келтіріп бір қалыпты өз мөлшерінде ұстап,айнытпай тұратын сымды – жапсар сым деп атайды.Күлдіреуішке шимай салатын құралды қобы дейді,шаңырақ ағашын беттеп,шауып белгілі қалыпқа келтіріп құрал – байтесе деп аталады.Ал шаңырақ тоғынына шимай салатын құралды-шимай темір,шимай кездік деп атайды.Шаңырақты жонып тегістейтін құрал – жоңғы деп аталады. Шаңырақтың баспа шаңырақ, төбелдірік шаңырақ,қос шаңырақ деп аталатын атаулары да бар.Шаңырақта 16 күлдіреуіш,8 бақалақ,110-ға дейін көз болады.3. УықУық – кереге басы мен шаңырақты жалғастырған ағаш. Уық саны кереге басының санына қарай құба талдан да жасалады. Үйдің маңдайшасына алты уық байланады. Уықтың кереге басына байланатын жағы жалпақтау болып, икемдеу келеді. Мұны уықтың иіні дейді. Уықтың жоғарғы түзу жағын - қары, шаңырақ көзіне кіріп тұратын төрт қырлы ұшын қаламы дейді. Уықтың кереге басына байланатын жағы тесіліп, бау өткізіледі, оны уықбау деп атайды. Көшіп – қонуда сынып қалмау үшін қаптап қоятын дорбашаны уыққап деп атайды. Уықтың ұзындығы негізінде, шеберлердің айтуынша 3 м 40 см, 3м 50 см болу керек. Бірақ қазіргі үйлердің уығы 2 м, 2 м 20 см аспайды. Кереге ағашы сияқты уық ағашы да қозда балқытылады, тезге салынады. Уықтың бау өткізілетін тесігі – уықкөз деп аталады.4. Есік Киіз үйдің есігін Гурьев,Маңғышлақ жағы,жалпы Батыс Қазақстан облысы сықырлауық деп атайды.Сықырлауық табалдырық маңдайша, екі жақтау есіктің босағасынан құралады.Босағалар кепкен түзу ағаштан жасалады. Маңдайша –босағаның үстіңгі жағы,табалдырық –босағаның табаны жуан қайыңнан шабылып,сүргіленеді,ою-өрнектермен 13әшекейленеді.Маңдайшаға уық орнататын 6 ұя жасалады. Оның астыңғы жағында,екі жақтаудың бас жағы түйісіп тұратын 8-10 см терең екі қашамасы болады.Табалдырықтың екі жағында да маңдайшадағыдай екі қашамасы бар. Бұған екі босағаның төменгі жағы енгізіледі.Босаға ағаштары екі түрлі болады. Бірі киіз есік қана жабылатын қарсыз болады да,екіншісі, тақтай есік (сықырлауық) орнатылатын қырлы,ұялы жақтау болады.Киіз үйдің сықырлауығын неше түрлі оймыштап тек қана белгілі шебер үйшілер,ағаш ұсталары ғана жасай алады. Сықырлауық деген атау есік деген ұғым береді. Сондай-ақ киізден,түсіріліп қоятын киіз есік те жасалады.Ол ені 100-120 см, ұзындығы 150-175 см келетін, қалың да қатты басылған киізден ойылып жасалады.

14

Киіз үйге байланысты баталар, ырым, тыйым сөздерҚазақ даласында киіз үйге байланысты қанатты сөздер, теңеулер, нақыл сөздер көп болған. Қазақта «қара шаңырақ» деген өте ертеден келе жатқан қасиетті сөз бар. Оның негізі әкеден балаға, ұрпақтан ұрпаққа қалып отырған шаңырақтан талай түтін шыға-шыға әбден ысталып, көпті көрген деген ұғымнан шықса керек. Ақ сақалды аталарымыз бен ақ жаулықты әжелеріміз «Шаңырағың биік болсын», «Босағаң берік болсын», «Керегең кең болсын» деп өздерінің бата, тілектерін білдірген. Сонымен қатар осыған байланысты ең ауыр қарғыстар да болған. Мысалы: «Шаңырағың ортасына түссін», «Шаңырағың шайқалсын» деген. Киіз үйге байланысты ырым - тыйым сөздер де кездеседі. Мысалы: Жас келін киіз үйдің түндігін ерте ашса шаруақор, пысық екендігі, басқа үйдің түндігін ашса, әдептілігі көрінеді. Ал «түндігі ашылмай қалды» деген сөз сол үйдің адамдарының барлығының қайтыс болғандығын білдіреді. Есікке келсек әркім өз үйін алтын босағам деп құрмет тұтады. «Есік көрген» деп күйеуден қайтып келген әйелді айтады. Ал күйеу жігіттің алғаш келуін «есік көре келді» деп «босаға аттар» деген ырымын жасаған. Келін түсіргенде айтылатын жақсы сөз «табалдырық аттады» деп қуанады. Жанға жан қосылды деп те айтады. Сонымен қатар әдептілікке, сыпайылыққа тәрбиелейтін тыйым сөздер де бар. Мысалы: Босағаны керме, табалдырықты баспа. Дәулетті адамдар ұлы үйленгенде немесе қызын ұзатқанда ақ отау тігіп шығарады. Бұл – құрмет әрі сый белгісі. Сол сияқты отбасында, ошақ қасында, үй орнында, кереге бойында, есік пен төрдей, от орнында теңеулері мен сөз тіркестері бар.

15Киіз үйдің түрлеріКиіз үйлер пайдалануына, көлеміне, сән - салтанатына қарай бірнеше түрге бөлінеді. Олар: 1.Қара үй (3 қанатты)2.Қоңыр үй (4 қанатты)3.Боз үй (5 қанатты)4.Ақ үй (6 қанатты)5.Ақ ала орда (8 қанатты)6.Ақ орда (12 қанатты)7.Ақ шаңқақ (18 қанатты)8.Алтын үздік (24 қанатты)9.Алтын орда (30 қанатты)

16

17

ІІІ. Қорытынды.Жұмыстың мақсатына жету үшін ауыл тұрғындары мен мектеп оқушыларының арасында сауалнамалар жүргіздім, ғылыми-зерттеу еңбектерден, әр түрлі оқулықтардан, ғаламтордан материалдар жинадым. Киіз үйдің түрлері, киіз үйдің негізгі бөліктері, киіз үйге байланысты ырым, тыйым сөздер, киіз үйдің пайдасы, қасиеті туралы оқушылар арасында насихаттау жұмыстарын жүргіздім.Қорыта айтқанда, мектеп оқушылары өткені мен бүгінін ұмытпай, халқымыздың мәдениетін, тарихын, салт-дәстүрін дәріптеулері тиіс деп білемін.Сауалнама нәтижесі:Сауалнамаға4 әже, 3 ата, 8 оқушы қатысты.Барлығы: 15 (адам)1. Киіз үйді көрдіңіздер ме? Иә-15, жоқ-02. Киіз үйдің төрт бөліктен тұратынын білесіздер ме? Иә-13, жоқ-23. Киіз үйдің есігінБатыс Қазақстан облысы «сықырлауық» деп атайтынын білесіздер ме? Иә-8, жоқ-74. Киіз үйлер қанат санына байланысты бірнеше түрге бөлінетінін білесіздер ме? Иә-10, жоқ-55. Киіз үй тал,қайың,терек ағаштарынан жасалатынын білесіздер ме? Иә-12, жоқ-36. Монғолдардың доңғалақты арба үстіндегі киіз үйлері жайлы естігендеріңіз бар ма? Иә-9, жоқ-6

18Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

Әбдіқас Тәжімұратов, Шебердің қолы ортақ, «Қазақстан» баспасы, Алматы – 1977 жыл.

Қазақ тілі мен әдебиеті орыс мектебінде, 2009 жыл.

«Балалар энциклопедиясы»

«Мағжан» журналы

Ғаламтор

770 ₸ - Сатып алу

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!