Химиялық реакциялардың әр түрін оқушыларға нақты мысалдармен түсіндіру

ОҚУШЫЛАРҒА ХИМИЯ САБАҚТАРЫНДА РЕАКЦИЯЛАР ЖӨНІНДЕ ТҮСІНДІРУДІҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ

Алпысбаева Эльвира Сериковна

55 орта мектеп

химия пәні мұғалімі

Астана қ,. Қазақстан Республикасы

Дурмағанбетова Сандуғаш Абдығасенқызы

55 орта мектеп

химия , биология пәні мұғалімі

Астана қ,. Қазақстан Республикасы

Химия – бұл заттардың құрылымы, қасиеттері, өзгерістері мен реакцияларын зерттейтін ғылым. Химиялық реакциялар – химия пәнінің негізгі элементі болып табылады, өйткені олар заттардың бір-бірімен әсерлесуі нәтижесінде жаңа заттардың пайда болуына әкеледі. Оқушыларға химиялық реакцияларды түсіндіру – мұғалімнің маңызды міндеттерінің бірі. Бұл мақалада оқушыларға химия сабақтарында реакцияларды тиімді түсіндірудің бірнеше әдістері мен тәсілдері қарастырылады.

Химиялық реакцияларды түсіндірер алдында, оқушыларға химиялық реакциялардың анықтамасы, түрлері мен белгілері жөнінде түсінік беру қажет. Реакция – бұл химиялық заттардың (реагенттер) өзара әрекеттесуі нәтижесінде жаңа заттардың (өнімдердің) пайда болу процесі[2].

Химиялық реакциялар бірнеше түрге бөлінеді:

• Қосылу реакциялары: екі немесе одан да көп заттардың біріккенде жаңа заттың түзілуі.

• Ыдырау реакциялары: күрделі заттардың қарапайым заттарға ыдырауы.

• Орынбасу реакциялары: бір заттың басқа затпен алмастырылуы.

• Алмасу реакциялары: екі заттың бір-бірімен алмасуы.

Оқушыларға реакциялардың әр түрін нақты мысалдармен түсіндіру олардың пәнге деген қызығушылығын арттырады[3].

Химиялық реакцияларды түсіндіруде пәнаралық қатынасты пайдалану өте тиімді. Мысалы, химия мен физиканы, биологияны немесе экологияны біріктіре отырып, оқушыларға реакциялардың күнделікті өмірдегі маңызын көрсетуге болады.

• Физика: химиялық реакциялардың энергия өзгерістерін, температура мен қысымның реакцияларға әсерін түсіндіру.

• Биология: фотосинтез және тыныс алу процестеріндегі химиялық реакцияларды талдау.

• Экология: химиялық реакциялардың қоршаған ортаға әсері, мысалы, ластану реакциялары.

Химиялық реакцияларды визуализациялау – оқушылардың қызығушылығын арттыратын маңызды әдіс. Визуалды материалдар реакциялардың механизмдерін, өнімдерді және реагенттерді көрсету үшін пайдалы[1].

- Схемалар мен диаграммалар: химиялық реакцияларды сызбалар арқылы көрсету. Мысалы, реакция теңдеулерін, энергия деңгейінің диаграммаларын пайдалану.

- Видеолар: химиялық реакциялардың көрсетілімдері, тәжірибелер мен демонстрациялар. Оқушыларға реакцияларды нақты көру арқылы, оларды тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.

Химия сабақтарында практикалық жұмыстар жүргізу – оқушылардың теорияны практикада қолдануына мүмкіндік береді.

- Тәжірибелер: оқушыларға химиялық реакцияларды өз қолдарымен жасап көруге мүмкіндік беру. Мысалы, реакцияның жүру процесін бақылау, өнімдерді жинау.

- Лабораториялық жұмыстар: химиялық реакциялардың түрлері мен механизмдерін зерттеуге арналған тәжірибелер. Оқушылар тәжірибе жасау арқылы, реакциялардың ерекшеліктерін жақсы түсінеді.

Оқушылардың белсенділігін арттыру үшін топтық жұмыстар ұйымдастыру тиімді.

- Топтарға бөліну: әр топқа химиялық реакциялардың әр түрін зерттеу тапсырмасын беру. Топтар зерттеу нәтижелерін басқа топтарға таныстырады.

- Дискуссиялар: реакциялардың маңызы мен қолданылуы туралы пікір алмасу. Оқушылардың өз ойларын ортаға салуы, бір-бірінен үйренуіне мүмкіндік береді[5].

Химиялық реакцияларды түсіндіруде ойын элементтерін қосу – оқушылардың қызығушылығын арттырады.

- Квиздер мен викториналар: химиялық реакцияларға қатысты сұрақтар мен тапсырмалар. Оқушылар бәсекелестік жағдайда білімдерін бекітеді.

- Рөлдік ойындар: химиялық реакцияларды сипаттайтын рөлдер мен сценарийлер дайындау. Оқушылар рөлдер арқылы реакциялардың маңызын түсінеді.

Сабақ барысында заманауи технологияларды пайдалану – оқушылардың білімін арттыруға ықпал етеді.

- Интерактивті тақталар: реакцияларды интерактивті түрде көрсету, мысалы, химиялық реакциялардың анимацияларын пайдалану.

- Мультимедиялық материалдар: химия тақырыптарына арналған презентациялар, видеолар, диаграммалар.

Химиялық реакцияларды түсіндірудің тиімді жолдарын қолдану арқылы, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыруға, теориялық білімдерін практикада қолдануға мүмкіндік беріледі. Оқушылар химиялық реакциялардың табиғаты мен маңызын түсініп, ғылымға деген сүйіспеншілігін арттыра алады[4].

Сабақ соңында оқушылардың алған білімдері мен дағдыларын бағалау үшін рефлексия жүргізу маңызды. Оқушылар өз тәжірибелері мен реакцияларды түсіну деңгейлерін бағалайды. Бұл процесс мұғалімге сабақтың тиімділігін бағалауға және келесі сабақтарды жетілдіруге көмектеседі.

Оқушыларға химия сабақтарында реакцияларды түсіндіру – бұл тек теориялық білім беру ғана емес, сонымен қатар практикалық дағдыларды қалыптастыру. Жоғарыда аталған әдістер мен тәсілдер оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыруға, оларды белсенділікке, шығармашылыққа және тәжірибе жасауға ынталандыруға мүмкіндік береді. Химия сабағы – бұл тек химиялық реакцияларды үйрену ғана емес, сонымен қатар ғылымның қызықты әлеміне саяхат жасау.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Тимурова, Н. Н. (2010). Химия пәнін оқыту әдістемесі. Алматы: Атамұра.

2. Есқалиев, Б. С. (2015). Химиядан практикалық жұмыстар. Алматы: Алматы университеті.

3. Смағұлова, Г. М. (2018). Химия: пәндік білім беру және оқыту әдістері. Астана: Фолиант.

4. Нұрғалиева, А. А. (2017). Химия: теория және практика. Алматы: Қазақ университеті.

5. Әбілқасымова, З. Ж. (2019). Оқушылардың химия сабақтарында практикалық дағдыларын дамыту. Алматы: Рауан.