Инклюзивті білім берудегі мектеп психологінің жұмысы

Инклюзивті білім берудегі

Мектеп психологінің жұмысы

Орындаған: №13 мектеп-гимназия психологы

Өмірзақова Әсемай Балтабайқызы

Инклюзив— сөзі латын тілінен аударғанда «өзімді қосқанда» ал, ағылшын тілінен аударғанда «араластырамын» деген мағынаны білдіреді. 

Инклюзивті білім берудің мақсаты: Даму мүмкіндігі шектеулі балаларды  қалыпты балалармен бірге білім беру. Яғни адамның жынысына , дініне, шығу тегіне қарамастан тең құқылы жеке тұлға ретінде білім беру жүйесі болып табылады.

XX ғасырдың аяғында көптеген дамыған әлем елдерінде (АҚШ, Ұлыбритания, Швеция, Германия, Скандинавия елдерінде) мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытуды дамытуда алдыңғы орында тұрған инклюзивті білім беру болды. Біздің елде мүмкіндігі шектеулі балаларды жалпыға білім беру ортасына қарай бейімдеу 2002 жылдан басталды. Сол жылы Қазақстан ТМД елдерінің арасында алғаш рет «Мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік және медика-педагогикалық тұрғыдан қолдау» туралы заңды қабылдады. Осы заң аясында жарымжан балаларға ерте бастан білім беру мәселесіне мән берілген. Оларды білім беру, әлеуметтік, медициналық тұрғыда қамтамасыз ету қарастырылған. Ең бастысы, аталмыш заңда инклюзивті білім берудің негізгі принциптері айқындалды.

Инклюзивті білім берудің негізгі принциптері:

• Инклюзивті білім беру —  жалпы орта мектептерде  мүмкіндігі шектеулі балаларды дені сау балалармен бірге оқыту;

• Инклюзивтік білім беру негізінде барлық адамдарға  тең қарым- қатынас болу;

• Балалар арасында дискриминацияны болдырмау;

• Арнайы білім беруді қажет ететін балаларға     арнайы жағдай жасау.

• Инклюзивті білім беру-ерекше білім алу қажеттіліктері мен жеке мүмкіндіктерінің әртүрлілігін ескере отырып, барлық білім алушылар үшін білімге тең қолжетімділікті қамтамасыз ету. 

• Инклюзивті білім берудің негізіне барлық адамдарға тең қарым-қатынасты қамтамасыз ететін, бірақ ерекше білім беру қажеттілігі бар балалар үшін ерекше жағдай жасайтын балалардың кез келген кемсітуін болдырмайтын идеология салынған. Ол әрбір оқушыға өзінің қабілеттері мен қажеттіліктерін ескеруге және бағалауға мүмкіндік береді. Инклюзивті білім берудің негізгі міндеті қоғамда дені сау тұлғааралық қарым-қатынас орнату болып табылады.

Мектепте ерекше білім беру қажеттілігі бар балалармен жұмыс істеу үшін міндетті түрде психологиялық-педагогикалық қызмет қажет, олардың міндеттері шеңберіне балалармен дамыту немесе түзету жұмыстары ғана емес, сонымен қатар педагогтармен және ата-аналармен жалпы тәсілдерді, баламен жұмыстың бірыңғай стратегиясын әзірлеу бойынша тұрақты ынтымақтастық кіреді.

Ерекше білім беруді қажет ететін оқушылардың психологиялық-педагогикалық сипаттамасы:

1. Балаларда қабылдау дамуының төмен деңгейі байқалады.

2. Кеңістіктікті бағдарлау көріністері жеткіліксіз қалыптасқан.

3. Назар тұрақсыз, шашыраңқы, балалар бір қызметтен екіншісіне әрең ауысады.

4.Есте сақтау процестерінің бұзылуы.

5. Танымдық белсенділік төмен.

6.Құрдастарымен, сондай-ақ ересектермен қарым-қатынас қажеттілігі төмен.

7. Ауызша және жазбаша сөйлеудің бұзылуы.

8. Төмен жұмыс қабілеттілігі байқалады.

Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу баланың білім беру - тәрбие процесі жағдайында дамуын қамтамасыз ететін көмек пен қолдаудың ерекше түрі болып табылады және әрбір баланың мүмкіндіктері мен қажеттіліктеріне сәйкес табысты оқуы мен дамуы үшін әлеуметтік - психологиялық және педагогикалық жағдайлар жасайтын мамандардың біртұтас, жүйелі ұйымдастырылған қызметін білдіреді.

Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің екі бағытын бөліп көрсету керек:

- балада туындаған қиындықтарды шешуге бағытталған өзекті;

-оқыту мен дамытудағы ауытқулардың алдын алуға бағытталған.

Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу баланың білім беру - тәрбие процесі жағдайында дамуын қамтамасыз ететін көмек пен қолдаудың ерекше түрі болып табылады және әрбір баланың мүмкіндіктері мен қажеттіліктеріне сәйкес табысты оқуы мен дамуы үшін әлеуметтік - психологиялық және педагогикалық жағдайлар жасайтын мамандардың біртұтас, жүйелі ұйымдастырылған қызметін білдіреді. Инклюзивті білім берудегі психологиялық жұмыстың мәні жүйке-психикалық шиеленісті алып тастаудан; өзін - өзі бағалауды түзетуден; психикалық функцияларды-жадыны, ойлауды, қиялды, зейінді дамытудан; пассивтілікті жеңуден; дербестікті, жауапкершілікті және белсенді өмірлік ұстанымды қалыптастырудан; оқшаулауды жеңуден және коммуникативтік дағдыларды қалыптастырудан тұрады.

Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің екі бағытын бөліп көрсету керек:

- балада туындаған қиындықтарды шешуге бағытталған өзекті;

-оқыту мен дамытудағы ауытқулардың алдын алуға бағытталған.

Педагог-психолог өз жұмысында психологиялық оңалтудың мынадай әдістерін қолданады: әңгімелесу, жеке психологиялық консультациялар, психологиялық көмек, рөлдік ойындар, тренингтік жаттығулар. Даму мүмкіндігі шектеулі баланы психологиялық-педагогикалық сүйемелдеуді қамтамасыз ететін білім беру ұйымының мамандары мүмкіндіктері шектеулі баланы оқыту мен тәрбиелеуде отбасының кең әлеуетті мүмкіндіктерін іске асыру мақсатында ата-аналармен жұмысты ұйымдастырады. Педагог-психолог өз жұмысында психологиялық оңалтудың мынадай әдістерін қолданады: әңгімелесу, жеке психологиялық консультациялар, психологиялық көмек, рөлдік ойындар, тренингтік жаттығулар. Даму мүмкіндігі шектеулі баланы психологиялық-педагогикалық сүйемелдеуді қамтамасыз ететін білім беру ұйымының мамандары мүмкіндіктері шектеулі баланы оқыту мен тәрбиелеуде отбасының кең әлеуетті мүмкіндіктерін іске асыру мақсатында ата-аналармен жұмысты ұйымдастырады.Психолог түзету-дамыту жұмыстарын кезең-кезеңмен, негізінен "ерекше" балалар бар сыныптарда ұжымдық ойын түрінде жүргізеді. Бұл жеке жұмыс үшін жеке шақыра отырып, сыныптастар арасында оларды бөлмеу үшін байланысты.  Ойын барысында, әрине, оларға көп көңіл бөлінеді, бірақ бұл өзгелер үшін байқалмайды. "Ерекше" баламен психологиялық жұмыстың мәні жүйке-психикалық шиеленісті алып тастау; өзін - өзі бағалауды түзету; психикалық функцияларды-есте сақтау, ойлау, қиял, зейін дамыту; пассивтілікті жеңу; дербестікті, жауапкершілікті және белсенді өмірлік позицияны қалыптастыру; коммуникативтік дағдыларды иеліктен айыру және қалыптастыру.

Инклюзивті білім беру педагог-психологының негізгі бағыттары:

1.Психодиагностика.

2. Психологиялық кеңес беру.

3. Психологиялық ағарту.

4. Дамытушылық және психокоррекциялық жұмыс.

Қорытындылай келе Педагог-психолог жалпы білім беретін мектепте осындай баланың болуы үшін қолайлы жағдай жасауға, баланың нақты мүмкіндіктеріне сәйкес психологиялық қолайлы білім беру ортасын ұйымдастыруға көмек көрсетеді, педагогикалық ұжыммен, ата-аналармен жұмыс жүргізеді. Жеке білім беру бағыттарын әзірлеуге қатысады. Бұл бағыт осындай балаларды ересектердің көмегімен құрдастарының ұжымына біртіндеп енгізуді көздейді, бұл педагогтан бірыңғай балалар ұжымында өзара іс-қимыл жасай білу қабілеті бұзылған балалардың қалыптасуына жаңа психологиялық талаптарды талап етеді.

Пайдаланған әдебиеттер:

1.2011 – 2020 жылға арналған Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытуға арналған мемлекеттік бағдарламасы // Егемен Қазақстан, 2010, 18 – маусым.

2. Инклюзивті білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттары Әдістемелік құрал 2019

3. Инклюзивті білім беру жағдайында жалпы білім беретін мектептегі оқу-тәрбие үрдісін құқықтық-нормативтік реттеу Әдістемелік құрал 2019