Көліктен шығатын газдардың қоршаған ортаға тигізетін әсерін азайту

Маликова Асия Адилхановна

Шымкент қаласы.Білім басқармасы Жол-көлік колледжі

«Автомобиль көлігіне қызмет көрсету,жөндеу және пайдалану» кафедрасының арнайы пән оқытушысы

Тақырыбы:Көліктен шығатын газдардың қоршаған ортаға тигізетін әсерін азайту

Автокөліктерден шығатын түтіндер құрамында белгілі бір улы химикаттар, соның ішінде көміртегі оксиді, күкірт диоксиді, азот оксидтері, формальдегид, бензол және күйе бар, олардың барлығы адам ағзасына үнемі көп мөлшерде тыныс алғанда зиянды болуы мүмкін.

Кейде біз жай оғаш және әйтпесе ақылға қонымды әлемде мағынасы аз нәрселерді ұнатамыз. Менің досым бар, ол бордың кесектерін жегенді ұнатады, екіншісі - топырақ жегенді ұнатады (мен әзіл айтпаймын), үшіншісі - пестицидтер түтінінің хош иісін ұнатады. Мен оларды тым көп бағалай алмаймын, өйткені, мен бала кезімде бензиннің иісін жақсы көретінмін, ал кейбір достарым автомобильдерден шыққан түтіннің иісін жақсы көретін!

Мұндай артықшылықтар қисынсыз және біршама тақ болғанымен, кейбіреулері одан әлдеқайда көп. Мысалы, автомобильдерден шығатын газдардың иісі (іс жүзінде демді ішке алады) ағзаға өте зиянды. Ең төтенше жағдайларда, ол үлкен дозаларға ұшыраған адамдарды өлтіруі мүмкін.

Шығарылатын газдар

Өздеріңіз білетіндей, көлік құралдарының басым көпшілігі белгілі бір механикалық және химиялық реакциялардың пайда болуына және көлік құралын басқаруға мүмкіндік беретін қозғалтқыштарын қуаттандыру үшін мұнайға / газға мұқтаж. Автокөліктің капотының астында жүретін заттардың барлығы (ең алдымен отынның жануы) газдар мен ілулі бөлшектердің қоспасын шығарады, біз оларды жалпы шығарылған газ деп атаймыз.

Шығарылатын газ автомобиль шығарындыларының көп бөлігін құрайды, өйткені ол негізінен дизель, бензин, табиғи газ, мазут және т.с.с. кейбір жанармайдың жануының қосымша өнімі ретінде шығарылады, көлік құралынан шығарылған газ шығарылады және қоршаған ортаға шығарылатын құбыр немесе қозғалатын саптама арқылы шығарылады.

Шығарылатын түтіндер адамға зиянды екендігі белгілі болған кейбір химиялық заттардың болуына байланысты, адамдар үшін де, қоршаған орта үшін де зиянды екендігімен танымал. Шығарылатын түтіндердің барлық компоненттері зиянды емес екенін ескеру қажет; олар сондай-ақ азот, су буы және көмірқышқыл газы сияқты улы емес компоненттерден тұрады (бірақ бұл парниктік газ және ғаламдық жылынудың басты үлесі). Бірақ газдар мен олардың әсерін терең қарастырмас бұрын, біз осы газдардың тізімін жасаймыз!

Шығарылатын түтіндерде кездесетін газдардың тізімі

Көміртегі тотығы

Көмірсутектер (бензол)

Күкірт диоксиді

Күй (дәл газ емес)

Бұл мақалада пайдаланылған түтіндердің кейбір жағымсыз және улы компоненттерін бір-бірлеп қарастырамыз:

Автокөлік түтіндері мен оның қауіптілігі туралы ешқандай пікірталас осы қауіпті газ туралы айтылмай аяқталуы мүмкін. Көміртек оксиді - бұл түссіз, дәмсіз және иіссіз газ, және адам денсаулығына зиянды заттар шығаратын басты кінәлілердің бірі, өйткені ол біздің қанымыздағы гемоглобинмен байланысады, бұл тұншығуға әкеледі.

Егер 6-8 сағат ішінде үнемі минускулалық мөлшерде (0,0035%) көміртегі оксиді әсер етсе, онда көміртегі тотығымен уланудың бастапқы белгілері пайда болады, оларға жеңілдік, абыржу, бас айналу және бас ауруы кіреді. Ауадағы газ концентрациясы жоғарылаған сайын ол нашарлай түседі

Егер көліктің белгілі бір түріне келтірілетін зиян мөлшері туралы айтатын болсақ, онда теміржол пойыздары қоршаған ортаны 2%, ал әуе кемелері - көліктің жұмысына байланысты ластанудың жалпы көлемінің 5% -ын ластайды. Қалған сома автомобильдерге тиесілі. Осылайша, қазіргі уақытта көлік жүйесі мен қоршаған орта арасында үлкен қайшылық бар және біздің планетамыздың болашағы оның шешілуіне байланысты.

Қорыта келгенде материя қозғалысын транспорт қамтамасыз етеді. Транспорттың дамуы проблема тудырады. Жыл сайын әлем бойынша көлік апатынан 0,2млн адам қаза болады, 0,5млн адам мүгедек, 10млн адам жарақат алады. Әлемде ауданды қолдану бойынша, қаланың үштен бір бөлігі жол мен автотұраққа кетеді. Жолдарды салу көптеген жағдайда транспорт ағынының артуына алып келеді, оның салдары орташа жылдамдықты орынауыстыруды төмендету. Автомобиль паркі санының артуымен қатар, техникалық құралдар қозғалысын реттеу қиындап, жол көлік жарақаттары, атмосфералық орта, топырақ, су қоймалары және грунт суларының ластануы артады. Біз өмір сүріп жатырмыз бүкіл әлемдегі жақсы қалада, табиғи–климатикалық жағдайы керемет, қоршап жатқан табиғи байлық бұған қарамастан біз смогпен дем аламыз. Егер басқа региондарда атмосфераны ластаушы–ірі өнеркәсіптерден болса, бірақ біздегі жағдай мүлде басқа өнеркәсіптер қалада көпте емес. Мәселен Алматы атмосферасының алдыңғы жылғы  зиянды заттардың шығарындылары  185 мың тоннаны оның 15мың–стационар көздің шығарындысы. Экологиялық зиянды төмендетудің негізгі жолдары мынадай:

түсіп, адамның тыныс жолдарына әсер етеді. Мысалы, қалада 500мыңға жуық автокөлік бар. Оның әрқайсысы 1кг бензин жағу үшін 200л оттегін қолданады. Бұл дегеніміз– адамның бір тәулікте жұтатын оттегінің көлемінен де жоғары. Орта есепке шаққанда автокөлік жылына 15мың шақырым жүргенде 1,5-2т жанар–жағармай және 20-30т оттегін жағады. Автокөліктердің шығарымды газдары 200заттық тектердің қоспасы. Шығарымдылардың құрамына азот, оттегі, диоксид көміртегі және судан басқа оксид көміртегі, көмірсутегі, азотпен күкірт диоксидтерінің зиянды қосындылары, сонымен қатар бетінде тұйықты көмірсутектер, ал олардың бірқатары канцерогенді қасиеттерге ие. Автокөліктердің қозғалтқышындағы жанармайдың толық жанып кетпегендігінен көмірсутегінің бөлшектері шайыр тектес зат тектері бар күйге айналады. Автокөліктердің пайдаланған газдарында зиянды заттардың көп болу себебі – автокөліктердің төмен техникалық деңгейі, ескілігі, қозғалтқыштардағы ақауларды анықтау құралдарының жоқтығына байланысты. Қоршаған ортада автокөліктерді пайдаланған газдарының шығарымдыларын реттеу керек. Ол– халықаралық стандарттарға көшіп, еліміздің жолдарында автокөліктерді пайдалануы өркениетті деңгейге жеткізуге жол беру, шығарымды газдарды қосымша тазалау атмосфераны тазартуға көп үлес қосады.

Қорыта келгенде материя қозғалысын транспорт қамтамасыз етеді. Транспорттың дамуы проблема тудырады. Жыл сайын әлем бойынша көлік апатынан 0,2млн адам қаза болады, 0,5млн адам мүгедек, 10млн адам жарақат алады. Әлемде ауданды қолдану бойынша, қаланың үштен бір бөлігі жол мен автотұраққа кетеді. Жолдарды салу көптеген жағдайда транспорт ағынының артуына алып келеді, оның салдары орташа жылдамдықты орынауыстыруды төмендету. Автомобиль паркі санының артуымен қатар, техникалық құралдар қозғалысын реттеу қиындап, жол көлік жарақаттары, атмосфералық орта, топырақ, су қоймалары және грунт суларының ластануы артады. Біз өмір сүріп жатырмыз бүкіл әлемдегі жақсы қалада, табиғи–климатикалық жағдайы керемет, қоршап жатқан табиғи байлық бұған қарамастан біз смогпен дем аламыз. Егер басқа региондарда атмосфераны ластаушы–ірі өнеркәсіптерден болса, бірақ біздегі жағдай мүлде басқа өнеркәсіптер қалада көпте емес. Мәселен Алматы атмосферасының алдыңғы жылғы  зиянды заттардың шығарындылары  185 мың тоннаны оның 15мың–стационар көздің шығарындысы. Экологиялық зиянды төмендетудің негізгі жолдары мынадай:

түсіп, адамның тыныс жолдарына әсер етеді. Мысалы, қалада 500мыңға жуық автокөлік бар. Оның әрқайсысы 1кг бензин жағу үшін 200л оттегін қолданады. Бұл дегеніміз– адамның бір тәулікте жұтатын оттегінің көлемінен де жоғары. Орта есепке шаққанда автокөлік жылына 15мың шақырым жүргенде 1,5-2т жанар–жағармай және 20-30т оттегін жағады. Автокөліктердің шығарымды газдары 200заттық тектердің қоспасы. Шығарымдылардың құрамына азот, оттегі, диоксид көміртегі және судан басқа оксид көміртегі, көмірсутегі, азотпен күкірт диоксидтерінің зиянды қосындылары, сонымен қатар бетінде тұйықты көмірсутектер, ал олардың бірқатары канцерогенді қасиеттерге ие. Автокөліктердің қозғалтқышындағы жанармайдың толық жанып кетпегендігінен көмірсутегінің бөлшектері шайыр тектес зат тектері бар күйге айналады. Автокөліктердің пайдаланған газдарында зиянды заттардың көп болу себебі – автокөліктердің төмен техникалық деңгейі, ескілігі, қозғалтқыштардағы ақауларды анықтау құралдарының жоқтығына байланысты. Қоршаған ортада автокөліктерді пайдаланған газдарының шығарымдыларын реттеу керек. Ол– халықаралық стандарттарға көшіп, еліміздің жолдарында автокөліктерді пайдалануы өркениетті деңгейге жеткізуге жол беру, шығарымды газдарды қосымша тазалау атмосфераны тазартуға көп үлес қосады.