Мұғалімнің аты-жөні:

Асжанова М.А

Пән/Топ :

Биология, 10 сынып (гуманитарлық бағыты)

Қай аптаның нешінші сабағы

2 сабақ/ 1-апта

Тарау немесе бөлім атауы:

1-тарау. 10.1А Молекулалық биология және биохимия

Сабақтың тақырыбы:

Көмірсуларды жіктеу: моносахаридтер, дисахаридтер, полисахаридтер.

Оқу мақсаты:

10.4.1.2 көмірсуларды құрылымы, құрамы және қызметтері бойынша жіктеу

Бағалау критериі:

Көмірсуларды құрылымы, құрамы және қызметтері бойынша жіктейді;

Саралап оқыту тапсырмалары

Ұжымдық жұмыс

Бірлескен жұмыс

(1,2 тапсырма)

Жеке жұмыс

Уақыты

Кезеңдері

Тапсырма

Тапсырманың мақсаты

Оқытушының бақылауы мен зерттеуі не?

Бағалау

Ресурстар

1 минут

1 мин

Ұйымдастыру

Сәлеметсіздер ме, студенттер . Бүгін біз сіздермен биология сабағынан «Молекулалық биология және биохимия» тарауының 2-сабағын өтеміз.

Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы:

Көмірсуларды жіктеу: моносахаридтер, дисахаридтер, полисахаридтер.

Сіздің білетініңіз:

Көмірсуларды құрылымы, құрамы және қызметтері

Сіздің меңгеретініңіз:

Көмірсуларды құрылымы, құрамы және қызметтері бойынша жіктеуді;

Презентация

Слайд 1

Слайд 2

7-8 минут

1 мин

5 мин

02:30 –

03:00

03:00-04:30

04:00-

05:00

Жаңа сабақ

3- слаид

Көмірсуларды жіктеу:

Жасушаның шамамен 2-5% массасында көмірсулар болады.

Көмірсулар – органикалық заттардың ішіндегі аса маңызды қосылыстардың бірі, олардың жалпы формуласы Сn(H2O)n

Көмірсулар молекулаларының құрамына көміртек, оттек және сутек атомдары кіреді. Көптеген көмірсулардың молекуласының құрамындағы сутек атомдары көміртек атомдарынан екі есе көп болатындықтан, оларды көмірсулар деп атаған. «Көмірсу» деген терминді 1844ж.Карл Шмид енгізген.

Көмірсулар мономерлеріне қарапайым көмірсулар яғни моносахаридтер жатады.

Көмірсулар — молекуладағы моносахаридтік қалдық санына байланысты олигосахаридтер мен полисахаридтерге бөлінетін моносахаридтердің конденсация өнімдері.

4 – слаид

Моносахаридтер - спирттердің кетонды немесе альдегидті туындылары. Олардың жалпы формуласы Сn(H)2nOn. Олар көміртегі атомының саны бойынша

триозалар(3), С₃ H₆ O₃

тетрозалар(4), С₄ H₈ O₄

Пентозалар(5), С₅ H₁₀ O₅ (рибоза, дезоксирибоза)

гексозалар (6), С₆ H₁₂ O₆ (глюкоза, фруктоза, галактоза)

болып бөлінеді.

Моносахаридтердің ішіндегі кеңінен тарағаны глюкоза – негізгі қызметі энергетикалық болып, ыдыраған кезде энергия бөледі. Ол тұқымдар мен жидектердің құрамында көптеп кездеседі және ағзаны энергиямен қамтамасыз етуге, бауырда гликогеннің түзілуіне қажет.

5 - слаид

Дисахаридтер – құрамында екі моносахарид қалдығы бар көмірсулар. Тотықсызданбайтын (сахароза, трегалоза) және тотықсызданатын (лактоза, мальтоза) кейбір Дисахаридтер табиғатта бос күйінде таралған. Жоғары олигосахаридтерді немесе полисахаридтерді біртіндеп гидролиздеу арқылы алады.

Дисахаридтер молекулалары өзара оттек атомы арқылы жалғасқан моносахаридтердің екі қалдығынан құралады.

Дисахаридтерге: сахароза, лактоза, мальтоза, т.б. жатады.

Негізінен барлық моносахаридтер мен дисахаридтер суда жақсы ериді. Қалыпты жағдайда кристалл құрылымды, түсі ақ, дәмі тәтті болады.

Олар энергетикалық қызмет атқарады. Мысалы, глюкоза – негізгі энергия көзі. 1 г глюкоза ыдыраған кезде 17,6 кДж энергия түзеді.

6- слаид

Полисахаридтер – өзара байланысқан өте көп моносахарид молекуласынан тұрады.

Олардың жалпы формуласы (С₆ H₁₂ O₆)_n – (H₂O)_n

Бұларға целлюлоза, крахмал, гликоген, хитин жатады. Кейбір полисахаридтер суда ерімейді.

Полимер – бірдей құрылымдық бірліктердің – мономерлердің көп санынан тұратын, өзара химиялық байланысқан зат осылай аталады.

Мысалы: Мына суретте (слаидтағы) немесе оқулықтағы 14 беттегі 5- суретте берілген тармақталмаған және тармақталған полимерлі тізбектер.

Егер полисахарид сызықтық тармақталмаған болса, ол тіректік қызмет атқарады. Мысалы өсімдіктердегі жасуша қабырғасындағы целлюлозасы, ал буынаяқтыларда хитин атқарады.

Қор ретінде жиналатын көмірсулар (крахмал мен гликоген) тармақталған тізбекті болады.

7- слаид

Көмірсулардың физиологиялық маңыздылығы

Көмірсулардың ең маңызды қызметі – энергетикалық.

Полисахаридтер құрылымдық (яғни тірек механикалық) қызмет целлюлозасы, хитин және қорға жиналу қызметін крахмал мен гликоген атқарады.

Табиғатта кең таралған полисахаридтер

Крахмал – өсімдіктердің негізгі қоректік қоры. Ол өсімдіктердің жапырағында, түйнегі мен тұқымында көп болады. Мысалы, бидай ұнында – 75-80%, картопта - 25% крахмал бар. Крахмал ыстық суда ісініп еріп, коллойдты ерітінді түзеді. Оны тұрмыста крахмал желімі – клейстер деген атпен пайдаланады.

8- слаид

Целлюлоза – өсімдіктер жасушаларының қабырғасын құрайды. Мақта талшығының 90-98%, ағаш сүрегінің 40-50%, жасыл жапырақтың 10-25% целлюлозадан тұрады. Өсімдіктерге беріктік, тірек қасиетін беретін талшықтар целлюлозадан тұрады.

9- слаид

Гликоген – адам, жануар және саңырауқұлақ денесіндегі көмірсудың қоры. Гликоген жасуша цитоплазмасында, бауыр мен бұлшықетте қоректік қор заты ретінде жинақталады. Егер глюкоза жетіспесе бауырдағы гликоген бүйрек үсті безінің адреналин гормоны мен глюкогон гормондары әсерінен суда жақсы еритін глюкозаға ыдырайды.

10- слаид

Хитин — омыртқасыз жануарлардың тіректік полисахариді (буынаяқтылардың сыртқы қаңқасының негізін құрайды) және саңырауқұлақтар мен кейбір жасыл балдырлардың жасуша қабырғаларының құрамдас бөлігі. Омыртқасыз жануарлардың тек кутикуласында ғана емес, сондай-ақ өзге қаңқалық құрылымдарында да кездесе береді. Хитин молекулалары, целлюлоза молекулалары тәрізді молекуладан жоғары (жоғары дәрежеде реттелген) құрылымдар түзеді, сондықтан суда ерімейді. Организмдердің хитинді биологиялық синтездеуге қабілеттілігі — маңызды биохимиялық белгі болып саналады.

Жаңа тақырыпты меңгеру

Презентация

Слайд 3

https://bilimland.kz/kk/courses/chemistry-kk/organikalyq-ximiya/komirsular/lesson/komirsular-komirsulardyng-zhiktelui

Слайд 4

https://bilimland.kz/kk/courses/chemistry-kk/organikalyq-ximiya/komirsular/lesson/monosaxaridter-zhane-disaxaridter

Слайд 5

https://bilimland.kz/kk/courses/chemistry-kk/organikalyq-ximiya/komirsular/lesson/monosaxaridter-zhane-disaxaridter

Слайд 6

https://twig-bilim.kz/kz/film/food-basics-carbohydrates

Слайд 7

Слайд 8

Слайд 9

Слайд 10

8 минут

03:00-03:30

03:30-03:40

03:30-03:40

03:40-04:40

Тәжірибе

Тапсырма №1. Төмендегі кестеге көмірсулар туралы ақпараттарды толықтырып, түсіндіріңдер

Тапсырма №2. Төмендегі кестенің бос ұяшықтарын берілген формулалармен толықтырып, анықтаңыздар

1. С3 H6 O3

2. С4 H8 O4

3. С5 H10 O5

4. С6 H12 O6

Тапсырма №3 Төменде берілген заттардың қайсысы моносахаридтерге, олигосахаридтерге, полисахаридтерге жататындығын топтастырып, жіктеңіздер

Моносахаридтер_____________________________________________

Олигосахаридтер____________________________________________

Полисахаридтер_____________________________________________