Көркем шығарма мазмұнын түсінуі мен мазмұндау

Кейде қазақ әдебиеті сабағында оқушылардың оқығанын айтарда бір-екі сөйлемнен соң қайталап алуға қайта отыратын кездері болады. Кейде бала оқыған шығармасының мазмұнын сенімсіз мазмұндайды. Осындайда бала шығарманың сюжетін қиындықсыз айтып беруі үшін міндетті түрде шығармадағы барлық оқиғаны түгел білуі тиіс пе деген ой келеді. Неге бала оқығанын мазмұндарда ойын жеткізе алмай қиналады? деген сұрақ қоса туындайды.

Оқушы көркем шығармаларды оқығанда белсенді тәсілдер арқылы оның мазмұнын түсінбесе, кейіпкерлер психологиясын, кейіпкерлердің қарым-қатынасын, іс-әрекеттерін білмесе, оқушыға шығарманың сюжетін жеткізу қиынға соғады. Себебі оқушы шығарманы оқи отырып, оқиғаның неден басталып, қандай жағдайда шиеленіске түсіп, шарықтау шегіне қалай жеткенін, ол шиеленістердің шешімі қалай табылғанын білмесе, біріншіден, оқушының айтар ойы, пікірі жүйесіз болады, Екіншіден, көркем шығарманы үстіртін оқығанда өзіне сенімсіз болады. Үшіншіден, ынтасыз оқылған кез келген сабақ бала жадында ұзаққа сақталмайды. Сондықтан әдіскер Қ.Бітібаева: «Көркем туындыны жай оқып шығу емес, одан алған әсері, туынды оқушы жүрегіне, сезіміне әсер етті ме, соны білу – мұғалім үшін маңызды» [1, 41]- дейді.

Осы жерде оқушы өлеңдерді ұйқасы бойынша ешқандай сюжетсіз де жаттап айтып береді деген пікірдің болуы орынды. Оқушы барлық оқиғаны білуге ұмтылмай жалпы картинаны түсінсе болды деген де ой келеді. Алайда бұл - бала миында уақытша болатын процесс. Яғни жалпылай оқылған, ұйқас қуып оқыған шығарма бала миында ұзаққа сақталмайды. Кейбір оқушылар өлеңді ұйқас қуып, ырғаққа сүйеніп жаттағандай болуы мүмкін, дегенмен ол өлең ұйқасымен емес сезінген сезімімен ұштасып та жатталады. Себебі бар адамды автордың «қуанышымен қуантып, қайғысымен қайғыртар, шаттығына бөлеп, үмітімен тыныстатар, құлағымен есіттіріп, тілімен сөйлетер» [2, 437] құдірет көркем шығармада бар.

Қорыта айтқанда, оқушының шығарманың сюжетін ешбір қиындықсыз жеткізуі оқығанының мазмұнын жете түсінуіне, кейіпкерлерінің іс-әрекетін, қарым-қатынасын, жай-жапсарын айқын біліп алуы сияқты т.б. белсенді тәсілдерге байланысты.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Бітібаева Қ. «Әдебиетті оқыту әдістемесі». – Алматы: Рауан.-1997.-288б.

2. Қабдолов З. Сөз өнері. – Алматы: Өнер.-2014.-496б.