САБАҚ КЕЗЕҢДЕРІ:

ЖҰМЫС МАЗМҰНЫ:

I . ҰЙЫМДАСТЫРУ

КЕЗЕҢІ:

II. ҮЙ ТАПСЫРМАСЫН

СҰРАУ:

III. ЖАҢА САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫН, МАҚСАТЫН ХАБАРЛАУ :

* КҮРДЕЛІ ТАПСЫРМА:

ІV. САБАҚТЫ ҚОРЫТЫНДЫЛАУ:

V. ҮЙГЕ ТАПСЫРМА

БЕРУ:

VІ. ОҚУШЫЛАР-

ДЫ БАҒАЛАУ:

Оқушылармен амандасу:

• Сәлеметсіңдер ме, балалар!

• Отырыңдар.

Кезекшімен сөйлесу әрекеті:

1. Сыныптағы оқушыларды түгендеу.

2. Оқушылардың сабаққа даярлығын тексеріп шығу.

3. Үйге берілген тапсырманы сұрау.

Үйге: 130 – беттегі, 265 – жаттығуды орындау, ереже оқу.

• Көсемше дегеніміз не екен?

• Көсемше қандай жұрнақтар арқылы жасалады?

Бүгінгі сабақтың тақырыбы: Көсемшенің жасалуы мен түрлері.

Сабақтың мақсаты:Көсемшенің жасалуын меңгеру және түрлерін ажырата білуге үйрену.

Мұғалімнің жаңа сабақты түсіндіруі:

Көсемше етістік түбірлеріне (негізгі және туынды) немесе етіс, болымсыз етістік тұлғаларына мына жұрнақтар жалғану арқылы жасалады:

1. – а, -е, -й жұрнақтары арқылы ауыспалы осы шақ көсемше жасалады. Дауыссыз дыбысқы біткен сөздерге жуан буыннан кейін – а, жіңішке буыннан кейін – е, дауысты дыбысқа біткен етістікке –й жұрнағы жалғанады: жаза- а, күл-е, айт-а, сөйле-й, қара-й т.б.

2. –ып, -іп, - п жұрнағы арқылы өткен шақ көсемше жасалады. Дауыссыз дыбыстарға біткен етістіктерге жуан буыннан кейін –ып, жіңішке буыннан кейін -іп, дауысты дыбысқа біткен етістікке –п жұрнағы жалғанады: жазып, күліп, айтып, сөйлеп, қарап т.б.

3. –ғалы, -гелі, қалы, -келі жұрнағы арқылы көсемшенің үшінші түрі жасалады. Дауысты, үнді, ұяң дауыссыз дыбыстарға біткен етістіктерге жуан буыннан кейін –ғалы, жіңішке буыннан кейін –гелі жалғанады да, қатаң дыбыстарға біткен етістіктерге жуан буыннан кейін –қалы, жіңішке буыннан кейін –келі жалғанады: жазғалы, бергелі, қарағалы, сөйлегелі, айтқалы, кеткелі т.б.

-а, -е, -й және –ып, -іп, -п тұлғалы көсемшелер жіктеледі де, -ғалы, -гелі, -қалы, -келі тұлғалы көсемшелер жіктелмейді.

Көсемше тұлғасына көптік, септік, тәуелдік жалғаулар жалғанбайды.

Көсемшенің –а, -е, -й түрінің жіктелу үлгісі

Көсемшенің –п, -ып, -іп түрінің жіктелу үлгісі

Дәптермен жұмыс:

257 – жаттығу. 1.Мәтінге ат қойыңдар. Қазақтың ұлттық ат ойындарын атаңдар. 2. Көсемшелерді теріп жазып, тұлғалық талдау жасаңдар.

Үлгі: 1. Мәтіннің тақырыбы: «Бәйге». Қазақ халқының ұлттық ойындары: «Көкпар», «Қыз қуу».

2. желпісіп – көсемше, желпі - негізгі етістік, -с – ортақ етіс жұрнағы, -іп-көсемшенің жұрнағы; көтеріліп қалды – көсемше, көтер - негізгі етістік, -іл-ырықсыз етіс жұрнағы, -іп – көсемше жұрнағы. т.б.

Белес басына шыққанда, жұрт киімдерін желпісіп, бір көтеріліп қалды. Пысық жігіттер той мерекесін өткізудің тәртібін кеңесіп жатты: алдымен бәйгенің аттары жіберіледі. Аттың шабатын межесіАлакөлдің арғы белесіндегі қара жол болады.

• Ау, қара жолдың осы арадан он бес шақырым екенін білесіңдер ме? Мына ыстықта ат жазым болмай ма? – деп айтқандар болып еді.

• Шаппай бәйге алайын деп пе едің? Он бес шақырымсыз аттың бауыры жазылмайды, - деп сенгендер киіп кетті. Сақадай іріктелініп жиырма ат шықты. Он бес – он алтыдағы балалар бастарына ақ орамал байлап алып, жүйріктердің басын шұлғытып, жеке топтың қатарына қосылып жатты.

Тақтамен жұмыс:

258-жаттығу. Көсемшелерді тауып, сұрақ қойып, сөйлемде қандай мүшенің қызметін атқарып тұрғанын айтыңдар.

Үлгі: ысып кетеді – қайтеді?, сөйлемде баяндауыштың қызмет атқарып тұр, ашқызбайды – қайтеді?, сөйлемде баяндауыштың қызмет атқарып тұр, амандасып, сөз қатысып қаламыз – қайтеміз?, сөйлемде баяндауыштың қызмет атқарып тұр, қараймын – не істеймін?, сөйлемде баяндауыштың қызмет атқарып тұр, мініп алып, қарап отырамын –не істеймін? сөйлемде баяндауыштың қызмет атқарып тұр, көрінеді – қайтеді?, сөйлемде баяндауыштың қызмет атқарып тұр, келеді – не істейді? сөйлемде баяндауыштың қызмет атқарып тұр, т.б.

Сұрақ –жауап:

1. Біз бүгін сабақта нені білдік?

2. Көсемше қалай жіктеледі? Мысал келтіріңдер.

3. Көсемше сөйлемде қандай мүшенің қызметінде жұмсалады?

Үйге: 132 бет, пысықтауға арналған тапсырмаларды орындау. 133 бет, 259 – жаттығу.

Сабаққа жақсы, белсенді қатысқан оқушыларды мадақтау, бағалау.