Күрес арқылы оқушылардың қозғалыс икемділігін қалыптастыру

Мазмұны

1. Кіріспе

2. Негізгі бөлім

   1. Алматы облысы Қарасай ауданының топырақ климаттық жағдайы

   2. Мал азықтық қызылшаның биологиялық ерекшеліктері

   3. Экспериментті жоспарлау және далалық тәжірибе орындауды ұйымдастыру

3. Қорытынды

4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Топырақ — табиғат компоненттерінің бірі. Жердің геологиялық тарихында алдымен пайда болған топырақ. Палеогеографиялық зерттеулердің деректері бойынша алғашқы жұқа топырақ қабаты 500 млн жыл бұрын кембрий дәуірінде пайда болыпты. Бұл кезде әлі өсімдік жамылғысы қалыптаспаған. Топырақ жамылғысын зерттейтін топырақтану ғылымы - жас ғылым. Оның негізін салған XIX ғасырдың 80-жылдары орыс ғалымы В. В. Докучаев - топырақтың табиғи және тарихи дене екенін анықтады.

Топырақ жамылғысын құрайтын факторлар

Топырақтың пайда болуының, дамуының өзінше заңдылықтары бар. Топырақ - су, ауа, жылу, өсімдік және тірі ағзалардың әсерінен, тау жыныстарының үгілуі нәтижесінде жер қыртысының беткі қабатында пайда болған ерекше табиғи құрылым. Міне, осы факторлардың көп жылдық үздіксіз әсерінің нәтижесінде құнарлы топырақ қабаты пайда болады.

Тыңайтқыштар — құрамында қоректік элементтер болатын заттар. Өсімдіктердің толық, өсіп-жетілуіне қажет элементті қоректік элемент дейді. Өсімдіктердің өсіп, өнім беруі үшін қажет қоректік элементтердің маңызы ерекше. Фотосинтез кезінде өсімдіктердің жапырағы арқылы және топырақтан алатын химиялық элементтерінің саны 50 шақты.

Тыңайтқыш ауыл шаруашылығы дақылдарынан тұрақты, əрі сапалы өнім алуды қамтамасыз ететін басты фактордың бірі болып саналады. Сонымен бірге тыңайтқыш өсімдіктің ауа-райының қолайсыз жағдайына қарсы тұру қабілетінің күшеюіне əсер етеді. Кезінде

К.А.Тимирязев былай деп атап көрсеткенді:«тыңайтқыштар өсімдіктер пайдаланатын қоректік заттардың көзі ғана болып қоймайды, сондай-ақ олар қуаңшылықпен күресу жолы болып табылады. Өйткені, өсімдік қоректік заттар жетімсіз кездегіге қарағанда, құралатын органикалық заттың əрбір өлшеміне суды аз буландырады». Тыңайтқыштарды тиімді пайдалануда олардың физикалық, химиялық қасиеттерін, түрін, құрамындағы өсімдікке қажетті қоректік заттар мен бөгде қосылыстардың мөлшерін нақты білудің маңызы зор. Ол үшін тыңайтқышты жан-жақты талдау керек. Тыңайтқыштардың түрі мен формасын яғни катиондық жəне аниондық құрамын ангықтау үшін сапалық талдау жасайды. Бұл жұмыстар зертхана жағдайында орындалады. Минералды тыңайтқыштарды сапалық талдаудың А.Н.Лебедянцев, М.Д.Бахулин, А.В.Петербургский, Х.К.Асаров пен М.М.Гукова, Ф.П.Платонов, А.Г.Морковников ұсынған əдістері бар. Бұл əдістердің ортақ принципі тыңайтқыштардың суда ерігіштігі, лакмус қағазына реакциясы, қыздырылған көмірдің əсері, сыртқы түрі мен түсі, сілтімен, қышқылмен, барий хлоридімен, күміс нитратымен əрекеттесуі сияқты қасиеттерін пайдалануға негізделген.

Шығу тегіне қарай органикалық және бейорганикалық тыңайтқыштар деп, ал агрегаттық күйіне қарай тыңайтқыштар қатты (селитра, фосфор тұздары) және сұйық (аммиак суы) болып бөлінеді. Тыңайтқыштар өсімдіктердің топырақтан қоректенуін жақсарту үшін қолданылатын органикалық және минералдық заттар. Тыңайтқыштарды дұрыс пайдаланғанда ауыл шаруашылық дақылдарының түсімі артады, өнім сапасы жақсарады.

Елімізде өсірілетін алуан түрлі ауыл шаруашылығы дақылдарынан мол тұрақты, әрі сапалы өнім алуда басқа да агротехникалық шаралармен қатар, тыңайтуды дұрыс ұйымдастырудың маңызы орасан зор. Ауыл шаруашылығы практикасында егіншілікті химияландыру, оны жедел дамытудың куатты факторы екенін сенімді дәлелдеп берді. Мысалы, азотты тыңайтқыш астық дәніндегі белок мөлшерін арттырады, фосфорлы тыңайтқыш зығыр талшығының сапасын жақсартады, зығыр, күнбағыс тағы басқа дақылдар тұқымындағы май мөлшерін көбейтеді. Калий тыңайтқышы кант қызылшасы тамырының қант, картоптың крахмал мөлшерін арттырады.

Топырақтағы өсімдікке қоректік элементтердің көпшілігі өсімдік сіңіре алмайтын қосылыс түрінде, мәселен, 1 гектар күлгін және қара топырақта 3...100 тонна азот қоры бар, осының 1 проценттейі ғана өсімдікке сіңімді түрде болады. Еліміздің әр түрлі топырақтары өзінің физикалық, химиялық қасиеттері, құнарлығы және жалпы энергиясы жағынан үш класқа бөлінеді: бірінші, екінші класқа қара топырақтар, үшінші класқа сұр топырақтар жатады.

Түрлі аймақтардағы климаттың, топырақ түзілген аналық тау жынысының, өсімдіктердің ерекшеліктеріне байланысты әрбір топырақтарда қарашірік мөлшері де түрліше болады. Бір гектар қара топырақтың 0—20 см қабатында қарашірік қоры 90...140 тонна, 0—100-см қабатында 250...550 тонна болса, сұр топырақтардың жоғарыда аталған қабаттарында қарашірік қоры 30...80 тоннадай болады.

Егер топырақта қажетті элементтердің біреуі жетіспесе, өсімдікке екінші элементті тиімді пайдалануға мүмкіндік болмайды, соның салдарынан өсімдік нашар жетіледі және егін түсімі кемиді. Дақылдардың қоректік заттарды пайдалануы екі топқа бөлінеді. Олар: 1) минералдық тыңайтқыштарды аз мөлшерде кажет ететін масақты дәнді дақылдар — жаздық және күздік бидай, арпа, сұлы т. б. 2) минералдық тыңайтқыштарды көп кажет ететін техникалық дакылдар-мақта, қант қызылшасы, картоп, көкөніс және жоғары өнімді дәнді дақылдар-күріш, жүгері. Құрамына қарай тыңайтқыштар органикалық, минералдық, органикалық-минералдық және бактериялық тыңайтқыштар болып жіктеледі.

Негізгі бөлім

2.1 Алматы облысы, Қарасай ауданының табиғи климаттық жағдайы

Қарасай ауданы-Алматы облысының оңтүстігінде орналасқан әкімшілік аумақтық бөлік. 1928жылы құрылған. Алғашында Ленин, кейіннен (1935жылға дейін) Калинин 1935жылдан Қаскелең деп, 1998 жылдың қыркүйек айынан бері қазіргі атауымен аталып келеді. Жерінің аймағы 2,1мың км² жерді алып жатыр. Тұрғын халқының саны 159,1 мың адам (2003). Аудан аумағындағы 67 елді мекен 1 қалалық әкімшілікке және 12 ауылдық әкімшілік округке біріктірілген. Оңтүстік, оңтүстік батыс бөлігі таулы (Іле Алатауының биік шыңды сілемдері), орталық бөлігі сай жыраларымен тілімденген жазық. Ауданның ең биік жері-Іле Алатауы баурайынан Ақсай өзені бастау алатын Айдатау шыңы (4029м). Шыңды мәңгі мұз бен қар басқан. Таулы шың қырғыз елі шекарасы тұсыңда орналаскан. Іле Алатауының осы батыс бөлігінде биіктігі 3000 м-ден асатын бірнеше таулар мен асулар (Тікқия, Үшқоңыр, Кебеже, Айғайтас, Көкөзек, Көктөбе, Емеген, құмбел, Қаскелең, да 1000 мм-ге дейін жетеді. Аудан жерімен Қаскелең, Шамалған (Қасқасу), ұзынқарғалы, Ақсай, Үлкен Алматы өзенідері ағып өтеді.

Тау етегінде сұр және боз, қызыл қоңыр, тау беткейлері мен таулы үстірттерде таулы даланың қызыл қоңыр және қара топырақтары қалыптасқан. Мұндай жерлерде (биікт. 600-1300 м) астық тұқымдас өсімдіктері басым жусанды, бетегелі-боз далаға ауысады. Таулы бөлігінің бұдан жоғары жағында көктерек, қайың, алма ағашы, ал одан да жоғарырақта Тянь-Шань шыршасы, кейде биік таудың шалғыны өседі. Биік таудың альпілік шалғынында өлең шөп, алтай, қоғажайы, тастесер т.б. өсімдіктер басым. Бұл өңір — аудан малшыларының жазғы жайлауы.

 Топырағы қызылқоңыр, оңтүстікте сортаң топырақты жерлер кездеседі.

Топырақтың құнарлы қабатның қалындығы 40-50 сантиметр.

Халық негізінен ауданның жазық бөлігінде қоныстанған. Оның орташа тығызд. 1 км²-қа шаққанда бар. Негізінен халық тығыз қоныстанған әрі шаруашылық тұрғыдан жақсы игерілген өңірі теңіз деңтейінен 800-1100 м биіктікті қамтыған.

Ауданның табиғи экологиялық тұрақсыздық деңгейі күшті. Ауданның қоршаған ортасының жағдайын кешенді бағалау. Табиғи орта нашарлауының төмендегідей түрлері анықталды.

Топырақтың ластануы, топырақтың техногендік бұзылуы Алматы облысының барлық аумағына қатысты. "Казнедр" АҚ-ң жүргізген экологиялық-химиялық зерттеулерінің мәліметтеріне қарағанда Алматы агроөнеркәсіп аудандарының аумақтарындағы топырақтарда қорғасынның, фосфордың (жалпы көлемі 3 есе артық), хромның (жалпы көлемі 1,2 есе артық) көп мөлшерде кездесетін анықталды. Мәселен: Қаскелеңнен солтүстікке қарай ұзақтығы 18 км-ден астам қорғасын қалдығының бар екендігі, бұл онда 30 мг/кг зиянды заттың бар екендігін айқындады. Орталығы Алматы қаласына қарай бағытталған оқшаулау сызығы бойында ауқымды аудан орын алған. Бұл тосын құбылыс Ремизовка кентінен солтүстік батыс бағыттың 19 км-не тартылған. Топырақ қабатының сынаппен улануы. Гидрологиялық режим өзгеруі нәтижесінде көлдердің айналасы мен өзендердің жайылымдарындағы топырақтың сортаңдануы байқалуда. Осы күні үлкен құрылыстар салынып жатқандықтан да жер қыртысы жыртылып бітті. Жел бола қалса, жер қыртысындағы шаң төбеге көтеріледі. Адамдардың әрекет етуі үшін топырақтың қызметі мен ролі үлкен мәнге ие. Топырақтың құнарлы қабаты ұлттық байлық болып табылады. Топырақ аулшаруашылығы өндірісінің негізгі құралы ретінде қарастырылады. Жерді, соның ішінде топырақты орынды түрде қолдану жер бөлу заңымен базаланады. Маңызды жағдайлардың бірі - өсімдіктердің өсіп-өнуі кезінде өсімдіктер қоректенген эелементтердің топыраққа қайта келуі. Топырақтың қызметін ешнәрсе алмастыра алмайды. Бұл – біздің әрекет ету көзіміз. Сондықтан, топырақты тоздырмау үшін оған қарап, оның құнарлылығын арттыру керек, осы мақсатта Қарасай ауданында даланың өздігінен қайта қалпына келуі бойынша тиімді жұмыстар жүргізеді, егіс алаңдары құрылысын жетілдіреді, жерді жақсартады. Топырақ эрозиясымен күресу үшін топырақты өңдеуге арналған орманды даланы қорғау жолақтарын пайдаланады. Агрономиялық мерзім бойынша органикалық және минералды тыңайтқыштар – калийлі, фосфорлы (суперфосфат) және тағы

578тг - Сатып алу

Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз

Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру

Материал жариялап тегін сертификат алыңыз!

Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды

Материал жариялау Сертификатты жүктеу

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!

Тізімді көру