МАҒЖАН ЖҰМАБАЕВТЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАРЫ

МАҒЖАН ЖҰМАБАЕВТЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАРЫ

Аңдатпа

Бұл мақалада педагогика ғылымының іргетасы болып қаланған «Педагогика» еңбегінің авторы Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық көзқарастары қарастырылған. Білім беру ісіне байланысты М.Жұмабаевтың 1922 жылы жарық көрген «Педагогика» еңбегінен өзге 1925 жылы «Бастауыш мектепте ана тілі», 1926 жылы «Сауатты бол» атты  оқулықтары  педагогика және әдістеме ғылымдарына қосқан үлесі болып табылады. Бұл еңбектерінде М.Жұмабаев өзінің ағарту саласына қатысты озық идеяларын кеңінен насихаттап, қазақ халқын өркениетті халықтар қатарынан көргісі келетіндігін аңғартады.

Түйін сөздер: педагогика, ұстаз, білім беру жүйесі, дидактика, педагогикалық көзқарас.

Педагогика тура аудармасында – өнер немесе балаларды оқыту дегенді білдірсе, көне грек тілінде «паягогос», «пайдос» бала және «агогос» көшбасшы дегенді білдіреді. Қазақ жерінде педагогикалық ойдың дамуы VII ғасырдан басталды. Педагогикаға қатысты ойлар Орхон-Енисей ескерткіштерінен бастау алып, Қорқыт ата, Әл-Фараби, Жүсіп Баласағұн, Махмұт Қашқари, Ахмет Жүйнеки, Қожа Ахмет Ясауи, Сайф Cарай сияқты ойшылдардың еңбектерінен өз жалғасын тапты. XI ғасырда Қазақстан аумағында Жүсіп Баласағұнидің "Құдатғу білік" дидактикалық поэмасы, Махмұт Қашқаридің "Диван лугат-ат түрік" ("Түріктерге арналған сөздік"), Ахмет Игүникидің (XII "Ақиқат сыйы") көрнекті мәдени ескерткіштері пайда болды. Осы көзқарастырдың қарқынды дамуы Алаш зиялы қауымының озық ойларымен тікелей байланысты.

1925 – 1928 жылдары арнайы орта және жоғары білім беруге арналған белгілі педагогтардың еңбектері жарық көрді: Аймауытовтың "Педагогика" (1926 ж.), М.Жұмабаевтың "Педагогика" (1922 ж.), Н. Құлжановтың "Мектепке дейінгі тәрбие". Қазақстан ғалымдары оқу-әдістемелік құралдар мен оқулықтар жасау орталығын ұйымдастыру мәселесін көтерді. 1933 жылы республикалық ғылыми-педагогикалық кабинеті ашылды. 1933 жылы педагогика ғылымдарының ғылыми-зерттеу институты құрылып, осы жылдары ана тілінде бірнеше ғылыми-педагогикалық еңбектер жарық көрді: Қожахметов "Педагогикалық мәселелер" 1940 ж., "Оқушыларды саналы мінез- құлыққа тәрбиелеу" 1940 ж., Қ.Мұхамеджанов "Оқушылар ұжымы және ұжымдық тәрбие туралы", Ш.Әлжанов "Абайдың педагогикалық дүниетанымы" 1934 ж., "Эстетикалық тәрбие негіздері" 1937 ж. 1950-1970 жылдары Қазақстанның педагогикалық ғылымында дамудың жаңа өрлеуі пісіп-жетілді. Осы жылдары Р.Г.Лемберг, А.Сыдықов, Т.Тәжібаев, А. И.Сенбаев, К. Бержанов, С.Қирабаев, М.Ғабдуллин, М.Мұқанов, Г. А. Уманов, Н. Д.Хмель, К.Жарықбаев, И. Б.Мадин, К.Құнанбаева, Г.Сабиров және т. б. сияқты белгілі ғалымдардың еңбектері пайда болды [1.102-105].Начало формы

Соның ішінде, «Алты алаштың баласы бас қосса, қадірлі орын - мұғалімдікі» [2.3]-дей отыра педагогика ғылымының іргетасы болып қаланған «Педагогика» еңбегінің авторы Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық көзқарастары жіті зерттеуді талап едеді. Себебі Мағжан осы кітаптың алғы сөзін «Бірге оқысқан, бірге оқытысқан, жылдарымыз бір, жолымыз бір қазақ мұғалімдері! Қолымнан келген осы еңбегімді сендерге тарту қылам» [2.3]-деп, білім беру саласында еңбек етіп жүрген ұстаздар қауымына арнайды.

Білім беру ісіне байланысты М.Жұмабаевтың 1922 жылы жарық көрген «Педагогика» еңбегінен өзге 1925 жылы «Бастауыш мектепте ана тілі», 1926 жылы «Сауатты бол» атты  оқулықтары  педагогика және әдістеме ғылымдарына қосқан үлесі болып табылады. Бұл еңбектерінде М.Жұмабаев өзінің ағарту саласына қатысты озық идеяларын кеңінен насихаттап, қазақ халқын өркениетті халықтар қатарынан көргісі келді. Оның пікірінше, бұл мақсатқа жету үшін, ең алдымен, патриархалдық-рулық жүйенің барлық қалпын түбегейлі қайта құру қажет [2.17]. Ол білім беруді мақсат ретінде емес, әлеуметтік ортаны өзгерту үшін белсенді күресте жастарға қажет құрал және қару ретінде қарастырды. Мағжан білім беру міндеттерін өмір қажеттіліктерімен, бұқараның қажеттіліктерімен байланыстырады. Оның пікірінше, мектеп оқушының ақыл-ой дамуы мен жеке басының адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда мақсатына жетуді қамтамасыз ететін нақты білім беру керек. Сондай-ақ, ғалым мектептің міндеті жан-жақты, сондықтан кейде мұғалімдерге оқу процесінің әдеттегі шекаралары жойылады деп санайды.

Дүние де өзі, мал да өзі,

Ғылымға көңіл берсеңіз»-деген Абай ілімінен нәр алған Мағжан білімді бәрінен жоғары қояды, себебі байлық та, атақ даңқ та, құрмет те білімде екеніне көзі жетеді. Ол жастарды оқытып қана қоймай, оларды ғылымдарды игеруге шақырады, сонымен қатар осы білімге жетудің жолдары мен тәсілдерін көрсетеді. Оның пайымдауынша, оқыту міндетті міндет емес, білім адамға көңілді, ләззат, қуаныш сыйлауы керек. Оқудан ләззат және қуаныш алу – бұл балалардағы білім беріктігінің ең тиімді жолы. Ойшыл білімді игеру жолындағы маңызды кезең – бұл бастапқы оқыту деп санайды. Білім берудің негіздері тек сауаттылықты игеруден ғана емес, ең алдымен адамның ең жақсы қасиеттерін тәрбиелеуден басталуы керек[3.156].

М.Жұмабаев дидактикалық принциптерді төмендегідей жіктеді:

1. Қарапайымнан күрделіге дейін оқыту;

2. Оқыту білім алушының қабылдауына жақын, яғни таныс, алайда қол жетімсіз екенін ескере отырып жүргізілуі керек;

3. Адам ғылымды тек оған ұмтылған кезде ғана игере алады.

Сонымен қатар ғалым-педагог ретінде жас ұрпақты тәрбиелеуге, ой-өрісін өздігінен білім алу арқылы байытуға үлкен мән берді. Педагогикалық еңбектерінде оқушылардың өзіндік жұмысы мен өздігінен білім алу әдістемесінің негіздері жасалды. Ол мұғалім балаларға өз бетінше білім алуға, кітаппен, газетпен жұмыс істеуге, өз ойларын ауызша және жазбаша жеткізуге, дұрыс тұжырымдар мен жалпылама тұжырымдар жасауға үйрету керек деп санайды.Начало формы Сондықтан бұл кездейсоқ емес, ХХ ғасырдың ІІ жартысында білім беру жүйесі әлемнің түпкір-түпкірінде өзекті мәселеге айналды. ЮНЕСКО мәліметтері бойынша, мұның негізгі себептері әлемдік өркениеттің құндылықтарын қайта бағамдай отырып, нәтижесінде өзін және айналасындағы шындықты өзгертіп, мәдениетті адамды тәрбиелеу қажеттілігі туындаған.

Білім беру жүйесіндегі бастамалардың негізін қалаған Мағжан Жұмабаевтың тың идеяларының бірі – кәсіби-педагогикалық құзыреттіліктің жоғары деңгейіне ие тұлға мұғалім мәртебесі. Ғалым «Қазақтың қаны бір, жаны бір жолбасшысы – мұғалім»-деп көрсетеді. Ал педагогикалық білім білім беру жүйесі соңғы онжылдығы Қазақстан Республикасынның білім беру кеңістігін интеграциялауға және халықаралық білім беру кеңістігіне жақындауға бағытталған стандарттарға сәйкес келеді. Ғалымның көтерген бұл мәселесі реформалау процесінде білім беру жүйесінің бірқатар оң және теріс сипаттағы тенденциялары көрініс тапқанын байқатады.

Оң үрдістерге білім беру мекемелерінің бірқатар жаңалықтарын енгізуге болады, яғни өзгерген әлеуметтік-экономикалық жағдайларда қоғам талап ететін мамандықтар, жаңа оқу пәндері. Соңғы уақытта стандарттарды жаңарту бойынша үлкен жұмыс жүргізілді. Мамандарды даярлау сапасын арттыру мақсатында біртіндеп жаңа білім беру технологиялары енгізілуде. Жаңартылған білім беру барлық оқу циклінің пәндері бойынша жүргізілді.

Ең маңызды негативті фактор – мұғалімдердің төмен жалақыcы, бұл мамандықты игеру және сәйкесінше, оның кәсібилігін жетілдіруде әлсіз мотивацияға әкеледі [4. 164-171]. Педагогтың әлеуметтік мәртебесі, оның әлеуметтік қорғалуы, беделі төмендеді. Соның салдарынан қоғамдағы мұғалім мамандығы, феминизацияға ұшырады. Кадрлардың қартаюы артып, жоғары оқу орындары түлектерінің үлесі азайды, яғни жоғары оқу орнын бітіргеннен кейін мектепке мұғалім мамандығы бойынша жұмыс жасауға келетін жастардың саны күрт азайды. Білікті кадрлардың көбі жоғары ақы төленетін салаларға кетті. Баспасөзде болашақ педагогтарды адамгершілік-рухани, патриоттық, денсаулық сақтау, экологиялық тәрбиелеу деңгейінің төмендігі байқалады.

Ақпараттық ортаның дамымауы педагогикалық білім беру жүйесінде, ғылыми-әдістемелік жұмысты ұйымдастыруда мұғалімдер ұжымының кәсіби шеберлігін арттыру жолға қойылды. Оқу нәтижелерін бағалаудың біртұтас тәуелсіз жүйесін қалыптастыру педагогикалық білім беру сапасын диагностикалаудың ғылыми және ғылыми-әдістемелік негіздерінің дамымауына мүмкіндік бермейді, бұл субъективизмге, қоғамдық пікірді басқаруға және оқу орындарының қызметін еркін бағалауға негіз болады.

Қорыта айтқанда, жаңа формация мұғалімі өз пәнінің мақсаты мен міндеттерін жетік біліп, оны педагогика және психологияның оқыту әдістемесімен жеке тұлғаға бағытталған педагогикалық технологиялармен ұштастыра білуі үшін М.Жұмабаевтың педагогикалық көзқарастырымен салыстыра қарастырып, салыстырып, саралай білсе, еліміздегі білім беру жүйесі дұрыс бағытта дамиды.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Әбиев Ж. Педагогика. Алматы, 2006 жыл, 102-105 бет.

2. Жұмабаев М. Педагогика. Қызылжар.:1879. 79 бет.

3. Әуезов М. энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011 жыл.

4. Үздіксіз экономикалық білім беру: оқытуды жаңарту және әдістемелік қамтамасыз ету; ІІІ Республикалық оқу-әдістемелік конф.мақалалары, Алматы, 2008ж. ІІІ бөлім, 164-171 б