Мақала "Білім берудегі инновациялар"

ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ХИМИЯ ПӘНІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

С.С. Торебекова

«Балқаш қаласы жалпы білім беретін № 5 орта мектеп» КММ, Балқаш қ. cakenti86@mail.ru

Қазіргі білім беру жүйесінде жаңа технологияларды енгізу күннен-күнге басты талапқа айналып, осы әдістерді жетілдіре түсу қажеттігі күшейіп келеді. Мұғалімнің шеберлігі қандай жоғары болса да, мұғалім оқушының өз белсенділігін туғыза алмаса, берген білім күткен нәтиже бермейді. Оқушының тұлға ретінде қалыптасуы белсенділік арқылы жүзеге асады.
Жаңа бағдарлама бойынша жаңаша көзқарас қалыптасып, білім деңгейі биікке көтеріліп келеді. Жоғарғы мектеп түлектері қазақ, орыс және ағылшын тілдерін меңгеріп шығулары тиіс. Оқытудың нәтижесі сын тұрғысынан ойлау, өздігінен зерттеу және ақпаратты терең талдау дағдыларын меңгеруге тиіс. Оқушылардың бойына ХХІ ғасырда өмірдің барлық салаларында табысты болу үшін, қажетті дағдыларды дарыту үшін, мұғалімдер тынымсыз еңбектену керек. Жаңартылған оқу бағдарламасы аясында тек өз пәнін, өз мамандығын шексіз сүйетін, бала үшін ұстаз ғұмырын құдіретті деп санайтын білімді мұғалімдер ғана жұмыс істей алады.

Б. Момышұлы «Ұстаздық – ұлы құрмет. Себебі ұрпақтарды ұстаз тәрбиелейді», – дегендей, сапалы білім, саналы тәрбие берген қоғамдағы ұстаз қауымының орны ерекше екенін ұмытпай, қоғамның әр мүшесі жан-жақты қолдау көрсетуі қажет деп ойлаймын.

Жаңартылған білім беру мазмұны  елдің саясатымен үндескен бағдарлама  «Мәңгілік Ел» жалпұлттық идеясының құндылықтары, сонымен қатар пәннің құрылымында мазмұны бойынша өзге пәндердің байланысы, сыныптан сыныпқа өткендегі білім мен дағдылары қайталанып,  одан әрі дамытып отыратын спиральді білім беру бағдарламасы моделіне критериалды бағалауға, жалпы мектеп оқушыларының функионалдық сауаттылығын қалптастыруға негізделген. Жаңапртылған білім мазмұны бойынша «Химия» пәнін табысты оқыту мұғалімнің тікелей кәсіби тәжірибесі мен құзыреттілігіне, оқу үдерісі нәтижелеріне басым көңіл бөлуіне байланысты деп ойлаймын.

Қазіргі кезде табысты болу үшін оқушыларға білім мен дағды қажет. Бұл оқушылардың ақпаратты есте сақтап, алған білімдерін ұғынуын, түсінуін және әртүрлі салада қолдана білуін талап етіп, құзыреттілікті меңгеруге мүмкіндік береді. Жаңартылған жалпы білім беру бағдарламаларында оқушылардың бойында қалыптастыру қажет келесі құндылықтар мен дағдылар анықталады:

Құндылықтар:

• шығармашылық және сын тұрғысынан ойлау;

• қарым-қатынас жасау қабілеті;

• өзгелердің мәдениетіне және көзқарастарына құрметпен қарау;

•   жауапкершілік;

•   денсаулық, достық және айналадағыларға қамқорлық көрсету;

• өмір бойы оқуға дайын болу.

Дағдылар: сын тұрғысынан ойлау; білімді шығармашылық тұрғыда қолдана білу қабілеті; проблемаларды шешу қабілеті; ғылыми-зерттеу дағдылары; қарым-қатынас дағдылары;  жеке және топпен жұмыс істей білу қабілеті; АКТ саласындағы дағдылар.

Химия пәнін оқытуда жаңартылған білім берудің маңыздылығы мен ерекшелігі зор, себебі оқушылар көптеген әдіс-тәсілдер мен жаңа технологияларды пайдалану арқылы пәнге деген қызығушылықтарын арттырып, өз бетімен ізденуге, құзіреттілігін жоғарлатуға мүмкіндіктері бар. Оқушылардың алатын негізгі білімдерінің сапасы оқыту дәрежесіне тәуелді. Себебі, көптеген жаңа ақпараттар ағымы, жаңалықтар бала санасына әсер етпеуі мүмкін емес. Осындай қоғамға лайықты жеке тұлғаны қалыптастыру үшін жаңартылған білім мазмұны бойынша сапалы білім мен саналы тәрбие қажет. Бүгінгі заманғы педагогикалық саладағы жаңалықтардың бірі – оқытудың іс-тәжірибесіне жаңа әдіс-тәсілдерді енгізу болып табылады. Менің алдымда тұрған үлкен міндет – оқытудың жаңа технологияларын қолдана отырып, саналы, салауатты, жан – жақты дамыған, рухани бай, заман талабын орындай білетін тұлғаны тәрбиелеп дамыту. Білім беру ісінде талап деңгейінен шығу мұғалімнің іздену шеберлігіне тіреледі.

 Химия пәні мұғалімі ретінде ұлттық құндылықтарды бойына сіңірген, мәдени мұраларды жадында өшпестей етіп сақтаған құзіретті жеке тұлға қалыптастыруда оқытудағы жаңа тәсілдерін өз сабақтарымда пайдаланып жүрмін. Әр мұғалім өз сабағының –көшбасшысы. Ал көшті дұрыс бағыттай білу ол шеберлігіне байланысты.Жалпы менің оқытудағы өз міндетім оқушыларды өз бетімен жұмыс жасауға тәрбиелеу, үйрету, шығармашылық қабілетін дамыту, яғни сабақта кең көлемде көрнекі құралдар пайдалану, сабақты түрлендіріп өткізу, сабақта оқушылардың өздері шығармашылықпен жұмыс жасауы. Осылайша оқытудың жаңа мазмұнын жасауға бетбұрысты әрбір мұғалім өзінен бастағаны жөн. Мұғалім шәкіртке білім, білік, дағды беріп қана қоймай, ақыл-ойы мен қабілетінің дамуына көңіл бөліп, «оқи алуға үйрету керек». Мұғалім оқытуға кіріспес бұрын оқушылардың мінездерін зерттеп, білімдерін тексеруі тиіс. Оқушылар жеке, жұптық, топтық жұмыс жасағанда диалогқа түскені жөн. Себебі қабілеті әртүрлі оқушылар, бір- бірімен жұмыс жасағанда, әрқайсысы өз пікірлерін айтады, яғни жауапкершілікті сезінеді. Топтық жұмыста оқушылар өзін-өзі, бірін-бірі бағалау, немесе топаралық бағалау, яғни қазіргі жаңартылған білім мазмұнына сай қалыптастырушы бағалау жүзеге асады. Топтық жұмыс, біріншіден, оқушыларға бірігіп жұмыс істеу мүмкіндігін тудырса, екіншіден, ұйымшылдыққа тәрбиелейді, бірін-бірі оқытуға, бірінен-бірі үйренуге жағдай жасайды және көшбасшыны анықтауға мүмкіндік береді. Химия пәнінен оқушыларға өз бетімен жұмыстар орнату арқылы шығармашылықпен білім алуға қол жеткізуге болады. Өзіндік жұмыстарда: оқушының пәнге деген қызығуы артады; оқушының шығармашылық қабілеті дамиды; ізденушілік қабілеті артады; ақпаратты бағдарлау біліктілігі қалыптасады.

Химия пәнінен жаңартылған білім мазмұны бойынша біліктілікті арттыру курсы барысында 8-сыныпқа арналған 3.4 Ерітінділер және ерігіштік ұзақ мерзімді жоспар бөлімі бойынша Ерітінділер және ерігіштік. № 5 зертханалық тәжірибе «Заттардың ерігіштігін зерттеу» тақырыбында сабақ жоспарын құрастырдым. Сабақ жоспарын құрастыру барысында спиральді білім беру қағидатын негізге алып, жаратылыстану пәнінде алған білімдерін ескере отырып құрастырдым. Сабақты жоспарлау мақсатында оқушылардың қажеттіліктеріне қарай төмендегідей әдіс-тәсілдерді қолдануды жоспарлап отырмын. Өткен тақырыпқа шолу жасау барысында «Сұрақтар қобдишасы» әдісі алынды. Барлық оқушылар алдыңғы білімді еске түсіре отырып сұрақтарға жауап береді, ойларын бөліседі.

Негізгі бөлімінде «Стоп кадр» әдісінде оқушылар bilimland.kz сайтынан

бейнежазбаны көру арқылы өз ойларын ортаға салады. «Елші» тәсілі арқылы оқушылар топпен жұмыс жасайды, топ ішінен елші болып қабілеті жоғары оқушы басқа топқа барып жаңа тақырыптың мазмұнын ашады. Зертханалық тәжірибені орындау барысында жұптық жұмыс іске асырылады, оқушылар тәжірибені жұппен бірлесе орындайды және байқаған құбылысты жеке өз бетімен жұмыс дәптеріне орындайды. Қабілеті жоғары оқушыларға деңгейлік тапсырмалар (сараланған тапсырмалар), яғни молярлық концентрацияға негізделген есептер беріледі, яғни қарқын тапсырманы уақытынан бұрын орындаған оқушыларға ойлау деңгейінің дағдыларын қалыптастыру мақсатында жүзеге асырылады. Мұғалім тарапынан қосымша ресурс: ғаламтор желісі бойынша сілтемелер, формулалар жинағы және заттардың суда ерігіштігі бойынша кесте беріледі. Сабақты қорытындылау мақсатында «Миынның суретін сал» әдісі қолданылу жоспарланып отыр және оқушылар жаңа тақырыпты игеру барысында қандай мәліметтер алғанын жазады, ой қорытады. Бұл тапсырмаларды орындау оқу мақсаттарына жетуге мүмкіндік береді.

Қалыптастырушы бағалау күнделікті оқыту мен оқу үдерісінің ажырамас бөлігі болып табылады, үздіксіз жүргізіле отырып, оқушылар мен мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етеді.

Оқушылар мадақтау, «Бас бармақ» әдісі негізінде топаралық бағалау, дескриптор негізінде өзара бағалау арқылы бағаланады.

Оқушыларды мақтап, мадақтап отыру олардың көңіл-күйіне әсер тигізеді. Сабақта қалыптастырушы, топаралық және өзара бағалау түрлері қолданылады. Бағалау критерийлері негізінде тапсырмалар сараланып, соған орай дескриптор құрастырылады. Дескриптор арқылы оқушылардың ойлау дағдылары нақтыланады.

Сонымен жаңартылған білім беру бағдарламаларының мазмұндық ерекшеліктері:

• пән мазмұнын жобалаудың күрделілік ұстанымы, яғни білім мен біліктерді арттыруда оқу материалын тігінен, сондай-ақ көлденеңінен біртіндеп кеңейту (білімді тақырыптар бойынша және сыныптар бойынша күрделендіру);

• таным заңдылығы мен пәндік операциялардың неғұрлым маңызды түрлері бойынша ойлау дағдысының деңгейлік жіктелімдеріне негізделген Блум таксономиясы бойынша оқыту мақсаттарының иерархиясы;

• білім беру деңгейлері және тұтас оқыту курсы бойынша педагогикалық мақсаттардың пәнішілік байланыстарды барынша ескеруге мүмкіндік беру;

• бір білім саласы пәндері арасында, сондай-ақ пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру барысында «ортақ тақырыптардың» болуы;

• бөлімдер мен ұсынылған тақырыптар мазмұнының уақыт талабына сәйкес болуы, әлеуметтік дағдылардың қалыптасуына назар аудару;

• оқу процесін ұзақ мерзімді, орта мерзімді, қысқа мерзімді жоспарлар түрінде технологияландыру болып табылады (Ұлттық білім академиясы, 2016).

Химия пәнінен жаңартылған білім мазмұны бойынша сабақты жоспарлау үлгісі:

Әдебиеттер тізімі

1. Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан жолы- 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ», 17.01.2014 ж.
2. Н.Ә.Назарбаев “Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты” атты Жолдауы, 2012.
3. ҚР Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Астана, 2011.
4. ҚР Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Астана, 2010.
5. ҚР «Білім туралы» Заңы, Астана, 2007.
6. «Білім технологиялары» № 3, 2014 ж.

Аннотация. Мақала қазіргі заман талабына сай жаңартылған білім мазмұнының маңыздылығына негізделген. Қазақстандағы білім беру үдерісіне енген жаңартылған білім беру бағдарламасы – заман талабына сай келешек ұрпақтың сұранысын  қанағаттандыратын тың бағдарлама. Жаңартылған білім беру бағдарламасының негізгі мақсаты-білім мазмұнының жаңаруымен қатар, қалыптастырушы бағалау жүйесін енгізу және оқытудың әдіс-тәсілдері мен әртүрлі құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды талап етуге негізделген.

Аннотация. Статья основана на актуальности содержания современного образования, отвечающего современным требованиям. Обновленная образовательная программа, включенная в учебный процесс в Казахстане, - это отличная программа, отвечающая потребностям современного поколения. Основная цель обновленной образовательной программы - обновить содержание образования и потребовать введения официальной системы оценки и эффективности использования различных методов и инструментов обучения.

Abstract. The article is based on the relevance of the content of modern education that meets modern requirements. The updated educational program, included in the educational process in Kazakhstan, is an excellent program that meets the needs of the modern generation. The main goal of the renewed educational program is to update the content of education and require the introduction of an official evaluation system and the effectiveness of the use of various teaching methods and tools.

Түйін сөздер: жаңартылған білім мазмұны, химия пәні, құндылықтар, дағдылар, қалыптастырушы бағалау, функционалдық сауаттылық.

Ключевые слова: обновленное содержание знаний, предмет химии, ценности, навыки, формативная оценка, функциональная грамотность.

Key Words: refreshed essay, subject chemistry, proneness, the navy, theoretical appendix, functional grammar.