Мектепке дейінгі балаларға арналған дене шынықтырудың түрлері.

«Балдәурен» шағын орталығы

Мектепке дейінгі балаларға арналған дене шынықтырудың түрлері.

Түсініктеме.

Мектемке дейінгі балалар үшін, дене шынықтыру сабағының алатын орны өте зор, себебі баланыңа дене бітімі, ойлауы, қоршаған ортаға бейімделуі, т. б. дамулары әр түрлі қимыл –қозғалыстар жасағанда, қимылды ойындар ойнағанда жақсы дамиды. Сондықтан балабақшаларда сабақтың түрлері тек ойын түрінде өтіледі. Қимылды ойынды тек дене шынықтыру сабағында ғана емес, далада серуенге шыққанда, сабақтардың ортасында дем алдырту мақсатында ойнатуға болады. Және жас ерекшеліктеріне сәйкестендіріп өткізген қолайлы. Дене шынықтыру атауынан тез – ақ ұғамыз, ол бала денесін шынықтырып, шымыр болуға, мықты болуға, дені сау болуға, сымбатты болуға, сүйкімді болуға, білімді болуға үйретіп, тәрбиелейді. Дені сау бала - барлық жағынанда жақсы дамып, білімі арта түседі. Сондықтан мектепке дейінгі балалар шұғылданатын орын - жақсы жабдықталған, жарық, кең, биік болуы керек. Бала өзін еркін ұстайтындай, ерікін жүгіре алатындай болуы керек. Жас шамаларына сай келетін доптар, айналдырмалы дөңгеліктер, таяқшлар, т.б. заттар бала санына жеткілікті болуы тиіс. Балалардың дене шынықтыруға деген қызығушылықтарын арттыру мақсатында, әр түрлі кейіпкерлерді қатыстыру, ата- аналарымен көңілді эстафеталар өткізу,т.б. Дене шынықтыру сабағының тағы бір ерекшелігі- жасайтын жаттығулар баланың әр дене мүшелеріне арналған жаттығулардың жүйелі түрде өтілуінде. Сонымен қатар таң ертеңгі жаттығудың маңызын ескере отырып, ата –аналармен тығыз байланыс жасап, балаларды күнде таңғы жаттығуды жасап жүруге дағдыландырамыз. Балаларды шынықтыра отырып, білімді беру мақсатында көптеген нәтижелерге қол жеткізуге болады. Мектепке дейінгі мекемеде дене шынықтырудың өткізілу түрлері осы кітапшада жақсы бейнеленген.

Дене шынықтырудың мақсаты: Баланың денсаулығын сақтау және нығайту, дене жаттығуларын жасауға қызығушылықтарын арттыру, қимылдау біліктерін жақсартуға тырысу, оларды дұрыс және дәл орындау, оларды үлгімен салыстыра талдау жасауға үйрету. Дене шынықтырудың міндеттері: 1. Денсаулығын нығайту, балалардың денесінің жалпы дайындығын жақсарту, қимыл-қозғалыс арқылы биологиялық қажеттілігін қанағаттандыру, жағымды эмоционалды көңіл күй ортасын жасау. 2. Күнделікті өмірге қажетті қимыл түрлерін, оларды дұрыс орындау дағдыларын қалыптастыру. 3. Дене күшінің сапасын: ептілік, үйлесімділік қабілеттерін дамыту, шыдамдылығын шыңдау. 4. Балаларды спорттық ойындар және жаттығулармен, еліміздің спорттық өміріндегі жаңалықтармен таныстыру, дұрыс спорттық техниканың негізін қалау. 5. Балаларды жинақылыққа тәрбиелеп, ынталы іскерлігін арттыру, құрдастарымен достық қарым-қатынасын қолдау. 6. Жас ерекшелігіне қарай толыққанды дамуына, ағзаның қоршаған ортаға бейімделу қабілетін, дене және ақыл-ойдың қабілеттілігін арттыруға жағдай жасау. 7. Белсенді қимыл іс-әрекеттеріне және оған қажеттілікке қызығушылықтарын арттырып, дене шынықтыру сабақтары мен ойындардың, негізгі гигиеналық талаптар мен ережелердің пайдасы туралы түсініктерін қалыптастыру. Мазмұны: негізгі қимыл түрлерін дамыту жаттығулары. Ортаңғы топта үйренген жаттығуларды қайталап, балалардың біліктері мен дағдыларын жетілдіру және бекіту. - түрлі қарқында бір қатармен, екі қатармен, аяқтың ұшымен, өкшемен жүру жаттығуларын белгі бойынша орындау; - бүгілген тізені жоғары көтеріп, жартылай отырып; - заттарды аттап, заттар арасымен; - қолды түрлі қалыпта ұстап (жоғары, алға, жанына, желкеде); - тәрбиешінің белгісімен тоқтап; - қозғалыс бағытын өзгертіп, заттар арасымен; - шашырап, заттар арасымен; - жүгіруді алмастыра; - адымдап алға қарай жүру; - «жыланша» ирелеңдеп; - сызық және шеңбер бойымен қол ұстасып, жіптен ұстап, жіпті басқа қолға ауыстырып қысқа және кең адымдап; - 3-4 м жерге дейін көзін жұмып. Жүгіру: - бір қатармен, шашырап, жұптасып, түрлі қарқында; - шеңбер бойымен, қол ұстасып, келесі жақта бұрылыс жасап; - заттарды аттап, тізені жоғары көтеріп жиі және кең адымдап заттар арасымен; - заттар арасымен шашырап; - «жыланша» ирелеңдеп, кедергілер арасымен; - жұптасып, тізбектеліп, бастаушыны ауыстыра отырып, сапқа қайта тұрып; - кедергілерден өтіп; - 1,5-2 мин түрлі жылдамдықпен - баяу, жылдам, орташа қарқынмен тоқтамай, орташа жылдамдықпен 60-100 м; - қағып алу және жалтара отырып; - баяу қарқынмен кедергілер арасымен 2 минут тоқтамай; - 320 м дейін қиылысқан жермен баяу; - белгіленген жерге дейін жылдамдыққа (қашықтығы 20 м) жүгіру; - бірнеше рет сап түзеу арқылы жылдамдыққа жүгіруді баяу жүгірумен алмастыру; - барынша тез 20-30 м арақашықтыққа (жылдың аяғында 5,5-5 секундта 20 метрге, 7,5-8,5 секундта 30 метрге); - 120-200 метрге 2-3 рет жүрумен алмастырып; - екі, үш қатарға сапқа қайта тұрып; - ирелеңдеп жүгіру (10 метрден 3 рет). Секіру: - бір орында тұрып, алға қарай; - тізенің арасына қапшықты қысып, қос аяқтап; - қос аяқтап заттар арасымен (арақашықтығы 4 м), 5-6 заттың үстімен (биіктігі 15-20 м), оң және сол қырымен; - жіптің үстінен; - түзу бағытта (ара қашықтығы 6 м); - оң және сол аяқтарымен кезектесіп заттар арасымен (арақашықтығы 3 м); - оң және сол аяғын кезектестіріп; - 30 см биіктіктен белгіленген жерге секіріп түсу; - 20 см биіктіктегі зат үстіне; - алға қарай бір аяқтан екінші аяққа (арақашықтығы 3-4 м); - бір орыннан ұзындыққа (80 см кем емес)

- жүгіріп келіп ұзындыққа (100 см кем емес); - жүгіріп келіп биіктікке (биіктігі 30-40 см кем емес); - шахмат тәрізді қойылған ағаш кірпіштерден (арақашықтығы 50 см), толтырылған доптардан (5-6 дана) қос аяқтап секіру; - алаңның ортасына қойылған жіптің оң және сол жағынан 4 м қашықтыққа алға жылжып; - ұзын және қысқа секіртпемен қос аяқтап, ыршып-ыршып, бір аяқтан екінші аяққа алға айналдыра отырып және қос аяқтап ыршып секіруді алмастырып алға, артқа секіру; - бір орында жатқан, айналып және теңселіп тұрған секіртпеден; - қысқа секіртпемен алға жүріп (арақашықтығы 8 м) қос аяқтап; - арақашықтығы 40 см құрсаудан келесі құрсауға бір аяқтап және қос аяқтап; - қос аяқтап, аяқтың оң бүйірімен (3 рет), одан соң 180 градусқа бұрылып сол бүйірімен секіруді жалғастыру. Лақтыру, қағып алу, домалату: - қос қолмен допты жоғары, жіптің үстінен лақтыру, допты еденнен ыршытып жоғары лақтырып қос қолмен қағып алу (10 реттен кем емес) допты қабырғаға ұрып және еденнен ыршытып қос қолмен қағып алу; - допты бір қатарға қойылған заттар арасымен домалату; - 3-4 м арақашықтықтағы нысанаға допты, қапшықты, тасты, асықты дәлдеп лақтыру; - 3-4 м арақашықтықтан қапшықты тік нысанаға иықтан асырып, оң және сол қолмен лақтыру; - қапшықтарды себетке, алысқа көздеп тастау, бір қолымен қапшықты төменнен құрсауға, екі қолмен допты алысқа лақтыру; - допты екі қолымен бір-біріне (арақашықтығы 1,5-2 м) басынан асыра лақтыру; - тізбектеліп және тізерлеп тұрып допты бір-біріне қос қолымен басынан асыра лақтыру; - 3 м арақашықтықта тізбектеліп допты төменнен қос қолдап, кеудеден және төменнен лақтырып, қағып аларда қолды шапалақтау; - допты қос қолдап заттар арасымен (арақашықтығы 4 м) алып жүру, алға қарай (арақашықтығы 5-6 м) жүру; - алға қарай жылжып қос қолмен допты лақтырып, қайта қағып алу (арақашықтығы 4-5 м); - сақинаны лақтырып таяққа кигізу; - допты қос қолмен себетке лақтыру; - кішкентай допты бір қолымен лақтырып, екі қолмен қағып алу; - допты бір қолмен еденнен ыршытып, қос қолмен қағып алу, бір қолымен жоғары лақтырып, бір қолымен қағып алу. Еңбектеу және өрмелеу: - биіктігі 40 см болатын жіптің астынан қолды еденге тигізбей, жанымен еңбектеу; - гимнастикалық орындық үстінде ішпен, арқаға қапшық қойып еңбектеу; - көлбеу басқышпен өрмелеп гимнастикалық қабырғаға өтіп, сатыдан ұстай отырып қайта түсу; - қатарынан қойылған биіктігі 50 см 3-4 доғаның астымен қолына допты ұстап еңбектеу; - қолды еденге, шеңбердің шетіне тигізбей оң және сол жақ бүйірімен топталып шеңбердің ішінен өту (биіктігі 50 см); - кеглилер арасымен төрттағандап допты басымен итеріп еңбектеу; - арқаға қапшық қойып төрттағандап еңбектеу; - гимнастикалық қабырғаның басына дейін сатыдан аттамай бір және бірнеше тәсілмен өрмелеп, басқа аралыққа ауысып төменге түсу; - доғаның астымен төрттағандап допты басымен итеріп еңбектеу; - кедергілер арасынан және қолды еденге тигізбей доға астынан еңбектеу; - құрсауларды айналдырып, олардың ішінен өту; - орындықтан еңбектеп өтуді жүрумен алмастыру; - қырынан қойылған сатының тақтайшалары арасынан еңбектеп өту. Тепе-теңдікті сақтау: - заттардан аттап жүру; - кедергісі бар тақтай үстімен адымдап, аяқ ұшымен жүру; - орындық үстімен текшелерден, толтырылған доптардан аттап, әр қадам сайын допты алдынан немесе артынан қолдан қолға ауыстыра отырып, басына қапшық қойып жүру; - арқан бойымен бір жақ жанымен қырындап (өкшені арқанға, аяқ ұшын еденге) жүру; - кедір-бұдыр тақтай үстімен жүру; - көлбеу тақтай үстінен арқаны түзу ұстап жүру және жүгіру; - көлбеу тақтай үстіне жүгіріп шығып, төмен қарай адымдап түсу; - көлбеу тақтай үстімен бір жақ жанымен қырындап жүру; - арқан, жіп бойымен басына қапшықты қойып, бір жақ жанымен қырындап адымдап жүру; - гимнастикалық орындық үстімен арақашықтығы баладан екі қадам алыс қойылған толтырылған доптардан аттап жүру; - көтеріңкі заттың үстімен жүру; - көлденең және көлбеу бөрене бойымен жүру және жүгіру; - бір-бірінің қолдарынан ұстап жұптасып айналу; - «Қарлығаш» жаттығуын орындау. Сапқа тұру, сап құрылымын өзгертіп қайта тұру: - сапқа бір қатармен тұру; - сап түзеп жүруден бір және екі қатармен қайта тұру; - бір орында және қимыл үстінде оңға, солға бұрылу; - қатарда – қолды алға, сап түзеп жүргенде және шеңбер жасағанда – қолды жан-жаққа созып тік тұру; - секіріп және аттап оңға, солға, айналып бұрылу; - қатардан сапқа тізбектеліп шеңбер бойымен және үш қатарға тұру; - шаңғымен сапқа тізбектеліп тұру, қырындап жүру, бұрылу; - жүру барысында жұптасып және қайтадан бір қатарға тұру; - педагогтің тапсырмаларын орындай отырып, жүру және жүгіру кезінде сапта тұрып бір қатардан үш қатар құру; - қимыл процесінде жұптасу және қайтадан бір қатарға тұру; - саптағы бір қатардан үш, төрт қатарға қайта сап түзеп тұру. Музыкалық-ырғақты жаттығулар Музыка ырғағына сәйкес түрлі қарқында қимылдар жасау. Өздеріне таныс дене жаттығуларын музыка әуенімен әсем де, ырғақты етіп орындау. Аяқты өкшеге кезектестіріп қойып, топылдату. Бір қырымен тізе бүге отырып жүру. Қарапайым музыка ырғағына сай қолды шапалақтау. Түзу бағытта шоқырақтап жүру. Жұптасып шеңбер бойымен қозғалу. Музыка ырғағына қарай ойдан қимылдар ойластырып, шығармашылық таныту. Жалпы дамыту жаттығулары Қол мен иық бұлшық еттеріне арналған жаттығулар. Қолды кеудеге қою, жан-жаққа созу, қолды желкеге қою, жоғары көтеру, жан-жаққа созу. Қол саусақтарын айқастыру - «құлып», жоғары алға көтеру (алақанды сыртқа қарай айналдыру). Қолды жоғары артқа бір мезгілде және кезектесіп көтеру. Бір қолдан екінші қолға затты алға, арқаға, басына қайта қою. Қолды алда шапалақтау және арқаға қою. Қолды буыннан айналдыру. Қолдың саусақтарын ашып, жұму. Аяққа арналған жаттығулар. Аяқтың ұшымен тұру. Аяқтың ұшын жерден алмай, өкшені жоғары көтеріп, түсіру. 2-3 рет қатарынан жартылай отырып-тұру. Қолды алға созып, қолмен тізеге сүйеніп, қолмен тізені құшақтап және басты иіп жүрелеп жүру. Аяқты кезекпен алға және жан-жаққа жіберіп отыру. Ұсақ заттарды аяқтың саусақтарымен қысып алып, орнын ауыстыру. Аяқтың басын таяққа, арқанға тірей отырып, өкшемен бір жағымен қырындап жүру. Таяқ, білікше бойымен (диаметрі 6-8 см) табанның ортасын тірей отырып, бір қырындап жылжу. Табанды бүгу, түзулеу, айналдыру. Кеудеге арналған жаттығулар. Допты басынан асыра (алға және артқа) бір-біріне беру. Қолды алға созып оңға, солға бұрылу. Гимнастикалық қабырғаға қарап тұрып белінің тұсынан рейканы ұстап алға еңкейіп, иілу. Гимнастикалық қабырғаға арқасымен тіреліп тұрып, қолын белінің тұсына сай рейкадан ұстап аяқты кезектестіре бүгу және тік көтеру. Алға еңкейіп, алақанын еденге тигізу, айқасқан қолдарын артына көтеру, екі жанына созылған қолдарын жоғары көтеру. Тізерлеп тұрып, алға еңкею, отыру. Отыру, бұрылып затты артына қою, қайтадан артқа бұрылып затты алу. Шалқасынан жерде жатып, аяқты жоғары көтеру, велосипед тепкендей аяқты қимылдату. Тізерлеп отырған қалыптан оң және сол аяққа кезекпен салмақ түсіре отыру. Етпетінен жатып аяқты бүгу, қайта жазу (алдымен бір аяғын, содан соң екі аяғын бірге). Шалқасынан жату, етпетіне ауысу. Етпетімен жатып қолды жан-жаққа созу, иығын бүгу және аздап жоғары көтеру. Дене күшін арттыратын жаттығулар. Қолдарын орындыққа тіреп, аяқтарын артқа созып, қолды шынтақтан бүгіп жазу (5-10 рет); 5-6 метрге дейін қолмен жүру (екінші бала бірінші баланың аяғынан ұстап жүреді). Іштің бұлшық еттеріне (пресс) арналған жаттығулар. Екі бала жұптасып жасайды: бірінші бала қолын желкесіне қойып, шалқасынан жатып, денесін көтереді, екіншісі оның аяғына отырады (5-10 рет); гимнастикалық қабырғада қолдарымен тартылып тұрып, аяқтарын қосып сермейді (5-10 рет). Арқаға арналған жаттығулар: топтасып отырған күйі алға, артқа «әткеншек» жасап домалау (5-10 рет), 5 метрге дейін қолдың көмегімен етпетінен жатып еңбектеу. Спорттық жаттығулар Шанамен сырғанау. Төбешіктен бір-бірлеп және екі-екіден шанамен сырғанау. Шанамен төбешікке көтерілу. Төмен сырғанауда шананы тежеу. Бір-бірін сырғанату. Сырғанау. Мұз жолымен жүгіріп келіп сырғанау. Сырғанау кезінде тізені бүгіп және орнынан тұру. Сырғанау кезінде тапсырмалар орындау. Шаңғымен жүру. Бірінің артынан бірі кезектескен адыммен алға жылжу. Қиылысқан бос жерлермен жүру. Байыпты қарқынмен 1-2 км жерге шаңғымен жүріп өту. Бір орнында тұрып айналып оңға, солға аттау, екі жаққа шеңбер жасау. Шырша, жартылай шырша адымдармен төбешікке шығу. Еңкейіп төмен түсу. Шаңғыны өз беттерімен алу, орнына қою, кию, шешу, қолтығының астында алып жүру. Велосипед және самокатпен жүру. Шеңбер бойымен және тура жолмен қос дөңгелекті велосипедпен жүру. Оңға және солға бұрылыс жасау. Оң және сол аяқпен итеріп самокатпен жүру. Жүзу. Судың таяз жерінде отырып және жатып аяқпен қимыл жасау (жоғары, төмен). Судың ішінде қолымен алға, артқа жүру (аяғы көлденеңінен созылған). Иек, көз деңгейіне дейін суға отыру, суға бетін батыру, суға үрлеу. Суға басын батырып отыру. Хауыздың қабырғасынан екі аяқтап күшпен алға ұмтылу жаттығуын жасау. Шалқасынан және кеудесімен сырғанау, суға дем шығару. Баланың өзіне ыңғайлы кез-келген тәсілмен жүзу. Судағы аэробика. Бұрылыстар, секірулер жасай отырып судағы қимылдар, ернеуде тұрып, басқа да жалпы дамыту жаттығуларын жасау. Спорттық ойын элементтері Городки. Бастапқы қалыпты дұрыс ұстап тұрып, таяқты бір қырындап лақтыру. 3-4 пішінді білу. Городкиді 2-3 м және 5-6 м аралықтан таяқ лақтырып құлату. Баскетбол. Кеуде тұсынан қос қолдап допты бір-біріне лақтыру. Допты оң және сол қолмен алып жүру. Допты кеуде тұсынан екі қолмен лақтыру. Ойынды топ болып үйрену. Бадминтон. Ракетканың воланын белгілі бағытқа қағып лақтыру. Тәрбиешімен жұптасып ойнау. Футбол. Берілген бағытқа допты оң және сол аяқпен домалату. Доппен затты айналдыра жүру. Допты шұңқырға, қақпаға домалату. Допты қатарынан бірнеше рет қабырғаға соғу. Жұптасып тұрып, допты аяқпен бір-біріне домалату, аяқпен қатарынан бірнеше рет қабырғаға соғу. Хоккей. Берілген бағытқа, қақпаға доптаяқпен шайбаны сырғанату. Жұптасып тұрып шайбаны бір-біріне сырғанату. Жыл соңында дене шынықтыру бойынша бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар: - денсаулықты күшейтуді және физикалық дайындықтың жоғарылатуын дене жаттығуларымен шұғылдану арасындағы байланысы туралы; дене шынықтыру сабақтарында техникалық қауiпсiздiк ережесін сақтау туралы түсінігі болуын; - дұрыс дене сымбатын қалыптастыруға бағытталған жаттығулар кешенін орындауды; - ертеңгілік және тыныс алу жаттығулар кешенін орындауды; - қимылды ойындар ойнауды; - түрлі тәсілдермен жүруді; - 3-4 м жерге дейін көзін жұмып өтуді; - 1,5-2 мин аралығында баяу қарқынмен тоқтамай жүгіруді; - 80-120 м арақашықтыққа жүгіруді орташа жылдамдықтағы жүрумен кезектестіруді; - шамамен 5,5-6 секунд ішінде 20 м жылдамдыққа жүгіруді; - 5-6 заттардың үстінен тура және жанымен секіруді; - түрлі тәсілдермен: бір аяқта, қос аяқтап, бір орында, 3-6 м арақашықтыққа алға жылжи отырып секіруді; - бір орыннан 80 см кем емес ұзындыққа, 100 см кем емес ұзындыққа жүгіріп келіп, `(30-40 см кем емес) биіктікке жүгіріп келіп секіруді; - 20 см дейін биіктіктегі зат үстіне секіруді, 30 см биіктіктен белгіленген жерге секіріп түсуді; - допты жоғары лақтырып және қағып алуды, допты жерге 10 рет соғуды; - заттарды (5-9 м кем емес) қашықтыққа; 3-4 м арақашықтықтан тік және көлденеңінен нысанаға лақтыруды; - қарқынды өзгерте отырып (биіктігі 2,5 м) гимнастикалық қабырға бойымен өрмелеуді; - төрттағандап заттар арасымен еңбектеуді; - тепе-теңдік қалпын сақтай отырып түрлі тәсілдермен шектелген жазықтық бойымен жүруді; - бір қатар саптізбектен, үш және төрт қатар саптізбекке қайта тұруды; - музыка әуенімен таныс дене шынықтыру жаттығуларын орындауды; - жалпы дамыту жаттығуларын орындау барысында бастапқы қалыпты, орындалу бірізділігін сақтауды; - төбешіктен шанамен өздігінен сырғанауды, бұрылуды орындауды, шанамен бірін бірі сүйретуді; - 2 км арақашықтыққа шаңғымен ауыспалы сырғанай отырып жүруді, төбешекке шығып және одан түсуді; - қос дөңгелекті велосипедпен және самокатпен жүруді; - еркін жүзуді; - городки, бадминтон, футбол, хоккей, баскетбол сияқты спорт элементтерімен ойналатын ойындарға белсенді қатысуды; - таныс қимылды ойындарды өздігінен ұйымдастыруды, тәрбиешінің көмегімен сюжетпен берілген ойындарды ойлап табуды; - дене дайындығының деңгейін көрсете білуі тиіс.